«Το προνοείν και προλαμβάνειν κρείττον εστί του θεραπεύειν». Το ρητό στριφογυρίζει στο κεφάλι μου, όσο έχω απέναντί μου τη Βασιλική Λαζαράκου, Πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Ναι, προφανώς και την αντιπροσωπεύει. Τα όσα μου εξιστορεί καθιστούν πάντως σαφές ότι δεν έχει μπει σε ρόλο «κυνηγού κεφαλών». Ως πρόσωπο που σέβεται τους θεσμούς, τους γνωρίζει εκ των έσω άλλωστε, προσπαθεί να τους θωρακίσει, με στόχο το ίδιο το σύστημα να μπορεί να εξοστρακίσει τις καταχρηστικές συμπεριφορές.
Διδάκτωρ Νομικής, Μέλος του Δ.Σ. της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών & Αγορών (ESMA), Μέλος του Δ.Σ. του Παγκόσμιου Οργανισμού Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς (IOSCO), καθώς και Μέλος του Δ.Σ. της Επιτροπής Εταιρικής Διακυβέρνησης του ΟΟΣΑ, η κ. Λαζαράκου διαθέτει σταθερά χαρακτηριστικά στην επιστημονική και επαγγελματική πορεία της. Το σημαντικότερο; Αναγνωρίζει τη σημασία και την αξία του διαχρονικού εργαλείου που λέγεται «μέθοδος». Το καθιστά σαφές, με τον τρόπο της, και στη συνέντευξη που παραχωρεί στο NB Daily, στην οποία μιλά και για το έργο της Επιτροπής, αλλά και για τη φιλοσοφία της δικής της θητείας.
Οι κινήσεις σας δείχνουν ότι η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς βρίσκεται σε φάση μετάβασης σε νέα εποχή. Τον Ιανουάριο ανακοινώθηκε η διενέργεια διαγωνισμού με στόχο τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό της. Θα μας μιλήσετε για αυτό το εγχείρημα και πώς εκτιμάτε ότι θα αγγίξει το επενδυτικό κοινό η έκβασή του;
Από την αρχή ξεκίνησε αυτή η πρωτοβουλία, από τότε που αναλάβαμε καθήκοντα. Και ξεκίνησε με μεγάλη προσοχή για να διασφαλίσουμε ότι η μετάβαση στη νέα εποχή θα είναι ομαλή και θα εξυπηρετεί πλήρως τις ανάγκες όλων των εμπλεκόμενων μερών.
Κάναμε μεθοδικές ενέργειες, έχουμε ήδη αναπτύξει στην Επιτροπή ένα πιο φιλικό ψηφιακό περιβάλλον για τους επενδυτές, και μάλιστα για μια σειρά θεμάτων. Να σας αναφέρω κάποια: Τέθηκε σε λειτουργία η Ψηφιακή Πύλη της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς όπου πλέον όλη η επικοινωνία με το κοινό γίνεται ψηφιακά. Θεωρώ τον διαγωνισμό για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, που είναι σε εξέλιξη τώρα, πολύ ουσιαστικό βήμα. Μόνο έτσι μπορούν να εφαρμοστούν και να αξιοποιηθούν νέες τεχνολογικές λύσεις και να διασφαλιστεί η διαφάνεια και η ασφάλεια των συναλλαγών.
Επόμενος στόχος μας είναι η χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης σε εφαρμογές που συνδέονται με την εποπτεία για την ανάλυση δεδομένων και την πρόληψη του επενδυτικού κινδύνου. Θα συνδράμουν την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς σχετικά, ειδικοί επιστήμονες, ακόμη και από το εξωτερικό. Είναι μεν στα σπάργανα η προσπάθεια αυτή τη στιγμή, ας μην ξεχνούμε όμως ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί «κεφάλαιο» του στρατηγικού σχεδιασμού μας με ορίζοντα 5ετίας.
Η χρήση της τεχνολογίας αποτελεί προτεραιότητα και για τις ομόλογες Ευρωπαϊκές αρχές, συμβάλλει και στην αποτελεσματικότερη εποπτεία. Δεν μπορεί να γίνει και διαφορετικά, έχουμε ολοένα και μεγαλύτερη χρήση της τεχνολογίας στη λειτουργία των χρηματιστηρίων και των αγορών γενικότερα.
Μια που μιλάμε για «αποτελεσματικότερη εποπτεία», με βάζετε σε πειρασμό να ρωτήσω αν διαθέτετε ως δημόσια εποπτική Αρχή επαρκείς και αποτελεσματικούς μηχανισμούς για τον εντοπισμό καταχρηστικών συμπεριφορών. Η δίκη για τη Folli Follie, υπόθεση με οικονομικό – χρηματιστηριακό υπόβαθρο, είναι ακόμη σε εξέλιξη.
Εμείς έχουμε καθήκον και σταθερό προσανατολισμό να κάνουμε ότι περνάει από το χέρι μας για να εντοπίζουμε καταχρηστικές συμπεριφορές.
Οι παραβατικές συμπεριφορές αλλάζουν κατά καιρούς μανδύα, δεν έχουν πάντα τα ίδια χαρακτηριστικά, δυσκολεύοντας το έργο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, όμως, σας διαβεβαιώνω ότι δεν καθόμαστε τα χέρια σταυρωμένα και ενεργούμε πάντα με βάση το νομικό πλαίσιο και το οπλοστάσιο που έχουμε στη διάθεσή μας. Επιβάλλουμε υψηλά διοικητικά πρόστιμα, όπου διαπιστώνονται σοβαρές παραβάσεις. Δίνω τεράστια βαρύτητα σε αυτό που λέγεται «προληπτική εποπτεία». Τα τελευταία τρία χρόνια εκδώσαμε πάνω από 110 προειδοποιήσεις στο επενδυτικό κοινό για περιπτώσεις προσώπων, καθώς και για πλατφόρμες, που δεν διέθεταν άδεια. Κάνουμε σαφή τα όρια προκειμένου να είναι καθαροί οι όροι που μπορεί κάποιος να κινηθεί μέσα στην αγορά. Ταυτόχρονα, ενισχύουμε το οπλοστάσιό μας σε εναρμόνιση με τις λοιπές εποπτικές αρχές της ΕΕ.
Έχουμε και εναλλακτικά όπλα, τους ελεγκτές σε ρόλο μυστικών πελατών, τους mystery shoppers. Αναμένουμε και σχετική νομοθετική ρύθμιση επ΄ αυτού.
H σημερινή χρονική συγκυρία θεωρείται θετική για την εισαγωγή ποντοπόρων ναυτιλιακών στο Χρηματιστήριο Αθηνών – σωστά; Σε ποια φάση βρίσκεται το εγχείρημα;
Η εισαγωγή ναυτιλιακών εταιριών στο Χ.Α. είναι ζήτημα που συζητείται τα τελευταία χρόνια και αποτελεί αρμοδιότητα της ΕΧΑΕ. Στον βαθμό που μας αναλογεί, επιθυμούμε να στηρίξουμε το συγκεκριμένο, όπως και οποιοδήποτε ανάλογο εγχείρημα που αφορά άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. Μέχρι σήμερα, πάντως, η τάση είναι οι ναυτιλιακοί όμιλοι να επιλέγουν την πρόσβαση σε μητροπολιτικά χρηματοοικονομικά κέντρα, λόγω της μεγαλύτερης ρευστότητας και της διευρυμένης πρόσβασης σε επενδυτές που αυτά προσέφεραν. Ωστόσο είμαστε σε μια φάση ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και η θετική συγκυρία που βιώνει η χώρα τα τελευταία χρόνια αποτελεί λόγο προσέλκυσης διεθνούς ενδιαφέροντος για την Ελληνική Κεφαλαιαγορά.
Πόσο απασχολούν την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς νέες αγορές, όπως αυτή των κρυπτοστοιχείων;
Μέχρι σήμερα η εποπτεία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς ως προς τα ζητήματα των κρυπτοστοιχείων ήταν περιορισμένη: αφορούσε μόνο την εφαρμογή των διατάξεων του ν.4557/2018 σχετικά με την πρόληψη και καταστολή νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (δηλαδή το ξέπλυμα μαύρου χρήματος) από τους παρόχους υπηρεσιών, πρώτον ανταλλαγής μεταξύ εικονικών νομισμάτων και παραστατικών νομισμάτων, και δεύτερον από όσους προσφέρουν υπηρεσίες θεματοφυλακής ψηφιακών πορτοφολιών. Επόπτευε με άλλα λόγια μόνο συγκεκριμένα θέματα που αφορούν στην αντιμετώπιση του ξεπλύματος από τους παρόχους, που μόλις σας ανέφερα.
Αυτό που έχει τώρα μεγάλη σημασία είναι ότι έχει πλέον τεθεί σε ισχύ ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός 2023/1114 για τις Αγορές Κρυπτοστοιχείων (MiCA). Ο Κανονισμός αυτός θεσμοθετεί μια σειρά υποχρεώσεων, που αφορούν στην έκδοση/διάθεση και στην εισαγωγή προς διαπραγμάτευση κρυπτοστοιχείων, στην παροχή υπηρεσιών σε κρυπτοστοιχεία, καθώς και στην κατάχρηση αγοράς. Η σταδιακή εφαρμογή των διατάξεων του MiCA θα ξεκινήσει από τις 30 Ιουνίου 2024 και θα αφορά στις υποχρεώσεις για την έκδοση και διάθεση κρυπτοστοιχείων με αναφορά σε περιουσιακά στοιχεία και κρυπτοστοιχείων ηλεκτρονικού χρήματος (stablecoins). Η έναρξη εφαρμογής των λοιπών διατάξεων προβλέπεται για τις 30 Δεκεμβρίου 2024.
Είναι αυτονόητο ότι οι νέες αγορές, ιδίως η αγορά των κρυπτοστοιχείων, αποτελούν πεδίο ενδιαφέροντος για την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Δημιουργούν σημαντικές προκλήσεις σε επίπεδο ρυθμιστικής εποπτείας και προστασίας των επενδυτών. Τα κρυπτοστοιχεία εξελίσσονται εντυπωσιακά γρήγορα και γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή. Απαιτούν στοχευμένη και ισορροπημένη προσέγγιση από τις ρυθμιστικές αρχές, αν θέλουμε να διασφαλίσουμε την ασφάλεια των επενδύσεων και τη σταθερότητα της αγοράς. Σε αυτή τη χρονική στιγμή, η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) συντονίζει τα θέματα εφαρμογής του Κανονισμού. Αντίστοιχα όλες οι εποπτικές αρχές της ΕΕ προετοιμαζόμαστε για την εποπτεία των προαναφερόμενων θεμάτων. Η συζήτηση όμως για την αντιμετώπιση των θεμάτων σε σχέση με τα κρυπτοστοιχεία είναι διεθνής και αντίστοιχα θέματα διερευνώνται και αναλύονται διεξοδικά και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Κεφαλαιαγορών (IOSCO), ο οποίος δημοσίευσε σχετικά πρόσφατα Έκθεση με κατευθύνσεις για τις αγορές κρυπτοστοιχείων. Είναι σημαντικό να παρακολουθούμε συστηματικά και διαρκώς την εφαρμογή του νέου αυτού πλαισίου και να είμαστε σε θέση να προσαρμόζουμε, να αναθεωρούμε κατάλληλα τους εποπτικούς μηχανισμούς μας. Για το λόγο αυτό, έχει ιδιαίτερη αξία η συμμετοχή μας σε ανώτατο επίπεδο στον IOSCO και βέβαια στις αντίστοιχες ομάδες της ESMA, καθώς μας επιτρέπει τον συντονισμό με τις ομόλογες αρχές στα σημαντικά αυτά ζητήματα.
H Αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς κυνηγά το greenwashing με νέες απαιτήσεις. Η Ελληνική;
Η αντιμετώπιση του greenwashing, δηλαδή της πρακτικής εταιρειών να παρουσιάζουν παραπλανητικά τις δραστηριότητες ή τα προϊόντα τους ως περιβαλλοντικά φιλικά, είναι πρόκληση, από τις λίγες, για τις ρυθμιστικές αρχές παγκοσμίως. Πράγματι, η Αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) έχει λάβει μέτρα για την καταπολέμηση του greenwashing με την εισαγωγή νέων απαιτήσεων για τις εταιρείες που δηλώνουν περιβαλλοντικές δεσμεύσεις ή στόχους. Αλλά και η Ευρώπη έχει κάνει σημαντικά βήματα. Θα σας πω μάλιστα ότι ολοκληρώθηκε πρόσφατα μελέτη που αναφέρεται σε θέματα ορισμού και ανάλυσης των παραμέτρων του. Η Ελληνική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς στο θέμα του greenwashing είναι πλήρως εναρμονισμένη με τις ευρωπαϊκές ρυθμιστικές προτάσεις, έχουμε προχωρήσει συντονισμένα σε μία σειρά ενεργειών.
Ενδεικτικά, να αναφέρω ότι η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) εξέδωσε τον Μάιο του 2022 ένα supervisory briefing με το οποίο διευκρινίζει θέματα εφαρμογής του Κανονισμού για τις Γνωστοποιήσεις Αειφορίας (SFDR) ως προς την ενσωμάτωση των κινδύνων βιωσιμότητας στον τρόπο λειτουργίας μίας εταιρίας διαχείρισης αλλά και το πως θα γίνονται οι γνωστοποιήσεις των Α/Κ και funds σε θέματα βιωσιμότητας.
Η Επιτροπή αντίστοιχα δημοσίευσε και σχετική ανακοίνωση για τον σκοπό αυτό. Σε συνέχεια αυτού διεξάγεται Κοινή Ευρωπαϊκή Εποπτική Άσκηση που θα διαρκέσει μέχρι το τέλος του 2024 για να διερευνηθεί σε πρώτη φάση η εφαρμογή του Κανονισμού SFDR και του Κανονισμού SFDR L2 (1288/2022) ως προς τις Γνωστοποιήσεις Αειφορίας και την ενσωμάτωση των κινδύνων βιωσιμότητας στην οργανωτική δομή των εταιριών διαχείρισης.
Σημαντική δράση σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την αντιμετώπιση του κινδύνου Greenwashing είναι η έκδοση Κατευθυντηρίων Γραμμών για επενδυτικά κεφάλαια (Funds), που στην ονομασία τους χρησιμοποιούν όρους που συνδέονται με τη βιωσιμότητα. Οι Κατευθυντήριες Γραμμές θα εκδοθούν μόλις δημοσιευθεί η νέα αναθεωρημένη AIFMD και UCITSD. Στο μεταξύ η ESMA, η οποία έκανε εκτενή διαβούλευση για το θέμα αυτό από το 2022, έχει δημοσιεύσει Δημόσια Δήλωση (Public Statement) με την οποία ενημερώνει την αγορά για το περιεχόμενο των Κατευθυντήριων Γραμμών. Είναι μάλιστα ανηρτημένη η σχετική δήλωση, στα ελληνικά, στην ιστοσελίδα της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, και έχουμε ενημερώσει με επιστολή τις ΑΕΔΑΚ και ΑΕΔΟΕΕ για την επικείμενη εφαρμογή των Κατευθυντήριων αυτών Γραμμών.
Να προσθέσω και τούτο: σε Ευρωπαϊκό επίπεδο βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία έκδοσης νομοθεσία για ESG ratings. Η δράση αυτή θα συνεισφέρει επίσης στην καταπολέμηση του Greenwashing. Εμείς, στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, δίνουμε μεγάλη σημασία στην προαγωγή της διαφάνειας και της αξιοπιστίας στις περιβαλλοντικές δηλώσεις των εταιρειών και είμαστε σε συντονισμό με τις ομόλογες αρχές της ΕΕ προκειμένου για την παρακολούθηση της αγοράς και τον τρόπο αντιμετώπισης των σχετικών θεμάτων.
Είστε μέλος σε Δ.Σ. διεθνών οργανισμών, του ΟΟΣΑ, της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA), του Παγκόσμιου Οργανισμού Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς (IOSCO). Έχετε, άρα, καλή γνώση του τοπίου εκτός συνόρων. Τι «λείπει» αυτή τη στιγμή από την ημεδαπή Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς;
Πρέπει να ομολογήσω ότι η συμμετοχή σε Διοικητικά Συμβούλια διεθνών οργανισμών προσφέρει πολύτιμες εμπειρίες και μια δυνατότητα ευρύτερης προσέγγισης στον τρόπο άσκησης εποπτείας και ρύθμισης των κεφαλαιαγορών. Μας δίνει τη δυνατότητα -λόγω άμεσης πρόσβασης στα ζητήματα που απασχολούν τις κεφαλαιαγορές – να προχωράμε σε εισηγήσεις για αλλαγές και νομοθετικές προτάσεις που αφορούν στην ημεδαπή κεφαλαιαγορά.
Για παράδειγμα, πρόσφατα ολοκληρώσαμε τη διαβούλευση για την υιοθέτηση μηχανισμών ρευστότητας για τα Α/Κ (liquidity management tools) – στο επίκεντρο των συζητήσεων σε Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Άλλα παραδείγματα είναι η προτεινόμενη διάταξη για το mystery shopping που ισχύει σε άλλες χώρες ή οι αλλαγές στο πλαίσιο των πιστοποιήσεων.
Αυτή η διεθνής συνεργασία και γνώση βοηθούν στην υιοθέτηση των σύγχρονων πρακτικών, των προκλήσεων και των ευκαιριών που υπάρχουν στον τομέα των κεφαλαιαγορών παγκοσμίως.
Μπορούμε να ενισχύσουμε ασφαλώς τη λειτουργία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Με προηγμένες τεχνολογικές λύσεις, με βελτιωμένες υποδομές, με αναβαθμισμένη εποπτική διαδικασία. Πρέπει όμως ταυτόχρονα να αποκτήσουμε μεγαλύτερο ανθρώπινο δυναμικό, να προσελκύσουμε κι άλλα έμπειρα στελέχη που έχουν την απαιτούμενη εξειδίκευση για την ολοένα εξελισσόμενη αγορά – κάτι το οποίο προφανώς απαιτεί προσλήψεις με υψηλότερες αποδοχές από τις προβλεπόμενες σήμερα. Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχει ήδη δοθεί μεγάλη βαρύτητα σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης των εργαζομένων της Επιτροπής στις νέες νομοθεσίες (όπως θέματα βιωσιμότητας, αγορά κρυπτοστοιχείων κλπ.) και σε νέες τεχνολογίες (πχ. ΑΙ) για την ανάπτυξη εξειδικευμένων δεξιοτήτων.
Θα μου επιτρέψετε και μία πιο προσωπική ερώτηση. Είστε η πρώτη γυναίκα επικεφαλής της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Ποιο είναι το κυριότερο πρόβλημα που έχετε να διαχειριστείτε;
Θέση τέτοια, με σημαντικές ευκαιρίες προσφοράς έργου, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μεγάλες προκλήσεις. Δε θέλω, όμως, να παραπονούμαι. Θα σας απαντήσω λίγο διαφορετικά, βάζοντας θετικό πρόσημο στην απάντησή μου.
Η πρώτη πρόκληση αφορά όλους εμάς, όχι μόνο εμένα, που στελεχώνουμε την Επιτροπή. Καλούμαστε να ανταποκριθούμε σε μια σειρά από τεχνικά και ρυθμιστικά ζητήματα, αλλά και ευρύτερα θεσμικά και οργανωτικά θέματα. Το σημαντικότερο πρόβλημα πηγάζει από το ευμετάβλητο και ραγδαία εξελισσόμενο περιβάλλον που χαρακτηρίζει την σημερινή εποχή και τις κεφαλαιαγορές ειδικότερα. Πρέπει να προσαρμοζόμαστε στις διαρκώς αναπτυσσόμενες τεχνολογικές καινοτομίες των αγορών, στα νέα προϊόντα, ώστε να διασφαλίζουμε την προστασία των επενδυτών και την ομαλή λειτουργία της αγοράς. Διόλου απλό. Έχουμε δε ανάγκη στελέχωσης, άμεσα, με έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό.
Επίσης: όλοι μας στην Επιτροπή εργαστήκαμε συστηματικά, για τη δημιουργία ενός σύγχρονου και ανοιχτού εργασιακού περιβάλλοντος, ισότητας και αξιοκρατίας. Αυτό που θα μπορούσα να αναφέρω ως πρώτη γυναίκα στην κεφαλή της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς ήταν η συμβολή μου στο θέμα της διάταξης για την ποσόστωση στα Διοικητικά Συμβούλια των εισηγμένων εταιριών, η οποία και θεσμοθετήθηκε στο πλαίσιο της νομοθεσίας για την εταιρική διακυβέρνηση. Μία διάταξη που συνέβαλε ώστε το ποσοστό των γυναικών στα ΔΣ να ανέλθει σήμερα στο 28% από το 11% το 2019. Ήταν ουσιαστικό βήμα στα θέματα ισότητας. Οι προσπάθειες για την προώθηση των θεμάτων γυναικείας ενδυνάμωσης συνεχίστηκαν, τόσο κατά την επεξεργασία των Αρχών Εταιρικής Διακυβέρνησης του ΟΟΣΑ που εκδόθηκαν το 2023 και περιλαμβάνουν συγκεκριμένες θέσεις που προωθήσαμε και εμείς, όσο και κατά την υποστήριξη των αντίστοιχων θέσεων στο ΔΣ του Παγκόσμιου Οργανισμού Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς (IOSCO) – συνέβαλε και στην εκλογή μου ως Προέδρου του Δικτύου Διαφορετικότητας (Diversity Network) του IOSCO.