Με την υπ’ αριθ. 3/2025 Εγκύκλιο της Εισαγγελίας του ΑΠ διαπιστώνεται η περιορισμένη εφαρμογή εναλλακτικών θεσμών, όπως είναι η ποινική συνδιαλλαγή, η ποινική διαπραγμάτευση και η έκδοση ποινικής διαταγής, στην ποινική δικαισύνη.
Οι εισαγγελείς Εφετών όχι μόνο ενθαρρύνονται στις αποκαταστατικές μορφές διαχείρισης της ποινικής κατηγορίας, αλλά καλούνται και στην υποβολή ποσοτικών στοιχείων ως προς τις εκδοθείσες ποινικές διαταγές και τα πρακτικά ποινικής συνδιαλλαγής και διαπραγμάτευσης που πραγματοποιήθηκαν εντός του έτους 2024. Εφεξής, υποχρεούνται σε υποβολή σχετικής αναφοράς, ανά εξάμηνο ώστε να παρακολουθείται με ακρίβεια η επίτευξη του επιθυμητού στόχου, που δεν είναι άλλος από την επιτάχυνση κατά την απονομή της δικαιοσύνης.
Υπενθυμίζεται ότι με τον πρόσφατο Νόμο 5172/2025 (ΦΕΚ Α’ 10/29.1.2025) για την ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2024/1385 και την αντιμετώπιση νέων μορφών βίας κατά των γυναικών επήλθαν σημαντικές αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Μεταξύ αυτών, συμπεριελήφθησαν ρυθμίσεις για την ενίσχυση αποκαταστατικών μορφών δικαιοσύνης και την παροχή κινήτρων για την ικανοποίηση του παθόντος σε προγενέστερο, δικονομικά, στάδιο.
Έμπρακτη μετάνοια και ικανοποίηση του παθόντος
Με την τροποποίηση των άρθρων 381 και 405 ΠΚ (άρθρα 32–33 του Ν 5172/2025), ενισχύθηκε ο θεσμός της έμπρακτης μετάνοιας, για αδικήματα που στρέφονται κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας.
Για τα πλημμελήματα, η πλήρης απαλλαγή του δράστη από την ποινή θα είναι πλέον δυνητική. Αυτό σημαίνει ότι θα εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου να αποφασίσει αν η αποδεδειγμένη επιστροφή του πράγματος ή η πλήρης ικανοποίηση του ζημιωθέντος μέχρι την ολοκλήρωση της αποδεικτικής διαδικασίας στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο επαρκεί.
Για τα κακουργήματα, η έμπρακτη μετάνοια του δράστη μέσω της πλήρους ικανοποίησης του θύματος μέχρι το τέλος της αποδεικτικής διαδικασίας στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο δεν οδηγεί σε πλήρη απαλλαγή, αλλά σε επιβολή μειωμένης ποινής, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 83 του Ποινικού Κώδικα. Εάν, ωστόσο, η έμπρακτη μετάνοια εκδηλωθεί μέχρι την αμετάκλητη παραπομπή του δράστη, το δικαστήριο μπορεί, αξιολογώντας τις συνθήκες της υπόθεσης, να αποφασίσει ακόμη και την πλήρη απαλλαγή του. Έτσι, παρέχεται ένα επιπλέον κίνητρο στους κατηγορουμένους να αποκαταστήσουν τη ζημία ήδη κατά την προδικασία, με στόχο την ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης.
Κρίσιμη είναι η προσθήκη του όρου «αποδεδειγμένα» στις προϋποθέσεις επιστροφής του πράγματος ή πλήρους ικανοποίησης του ζημιωθέντος. Η συγκεκριμένη τροποποίηση επιδιώκει να διασφαλίσει ότι η έμπρακτη μετάνοια δεν θα χρησιμοποιείται καταχρηστικά ή προσχηματικά.
Η εισαγγελική εγκύκλιος επισημαίνει τις δυνατότητες που προσφέρουν οι εναλλακτικοί θεσμοί που έχουν ενσωματωθεί στην εθνική έννομη τάξη.
Ποινική συνδιαλλαγή
Με τον θεσμό της ποινικής συνδιαλλαγής (άρθρα 301 και 302 ΚΠΔ) ο κατηγορούμενος έχει τη δυνατότητα απόδοσης του ιδιοποιημένου πράγματος ή αποκατάστασης της ζημίας που προκλήθηκε από το έγκλημα Εάν επιτευχθεί συμφωνία με τον Εισαγγελέα, η εκάστοτε υπόθεση, που μπορεί να προέρεχεται από έναν αρκετά ευρύ κατάλογο αδικημάτων και να φορά κυρίως εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας, κλείνει.
Η επιτυχής εφαρμογή του θεσμού της συνδιαλλαγής συμβάλλει τόσο στη μείωση των ποινικών υποθέσεων που φτάνουν στα ακροατήρια όσο και στην άμεση αποκατάσταση της ζημίας των θυμάτων, προσδίδοντας στην ποινική διαδικασία έναν περισσότερο επανορθωτικό χαρακτήρα.
Ποινική διαπραγμάτευση
Στην ποινική διαπραγμάτευση, ο κατηγορούμενος έρχεται σε συμφωνία με τον εισαγγελέα όχι ως προς την αποκατάσταση της ζημίας, αλλά αποκλειστικά ως προς την ποινή που θα του επιβληθεί.
Με την τελευταία τροποποίηση του ΚΠΔ (Ν. 5090/2024), η πρωτοβουλία για την έναρξη της διαδικασίας δεν ανήκει πλέον μόνο στον κατηγορούμενο, αλλά και στον εισαγγελέα, ο οποίος μπορεί να προτείνει διαπραγμάτευση πριν την εκδίκαση της υπόθεσης. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει τη συντόμευση του χρόνου απονομής της δικαιοσύνης, μειώνοντας το φόρτο των δικαστηρίων και διασφαλίζοντας την οικονομία της δίκης.
Αν επιτευχθεί συμφωνία, συντάσσεται πρακτικό διαπραγμάτευσης, το οποίο επικυρώνεται από το δικαστήριο, το οποίο έχει περιορισμένη αρμοδιότητα να ελέγξει ζητήματα παραγραφής ή άλλες δικονομικές πλημμέλειες. Η ποινή που επιβάλλεται είναι μειωμένη σε σχέση με το κανονικό πλαίσιο ποινών, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις προβλέπεται και κατ’ οίκον έκτιση. Αν η συμφωνία αποτύχει, η διαδικασία συνεχίζεται ως συνήθως, χωρίς καμία αρνητική συνέπεια για τον κατηγορούμενο.
Ποινική διαταγή
Η ποινική διαταγή (άρθρα 409-416 ΚΠΔ), αφορά πλημμελήματα αρμοδιότητας του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου, για τα οποία προβλέπεται ποινή φυλάκισης έως ένα έτος ή χρηματική ποινή. Ο εισαγγελέας, εάν κρίνει ότι τα διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία επαρκούν, υποβάλλει αίτηση για έκδοση ποινικής διαταγής, η οποία επιτρέπει την άμεση καταδίκη του κατηγορουμένου χωρίς επ’ ακροατηρίω διαδικασία. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει την ταχύτερη εκκαθάριση μικρότερης βαρύτητας υποθέσεων, εξοικονομώντας δικαστικούς πόρους και επιταχύνοντας την απονομή της δικαιοσύνης.
Αναμένεται η εφαρμογή των ανωτέρω διαδικασιών, με στόχο την αποσυμφόρηση της ποινικής δικαιοσύνης από ήσσονος βαρύτητας υποθέσεις και την ταχύτερη και ποιοτικότερη απονομή δικαιοσύνης.
Δείτε την Εγκύκλιο στην Qualex: ΕγκΕισΑΠ 3/2025