Αν και σε παγκόσμιο επίπεδο δεν υπάρχει ένας μόνο κοινά αποδεκτός ορισμός, οι δραστηριότητες επιρροής (lobbying) μπορεί να οριστούν με διάφορους τρόπους, περιλαμβάνοντας συνήθως την προώθηση των συμφερόντων μιας ομάδας στο πλαίσιο μιας διαδικασίας λήψης απόφασης. Οι δραστηριότητες επιρροής συναντώνται στα περισσότερα πολιτικά συστήματα ανά τον κόσμο και ασκούνται σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης (τοπικό-εθνικό και διεθνές), απευθύνονται σε όλα τα θεσμικά όργανα, στοχεύουν σε κάθε τομέα πολιτικής, λαμβάνουν ποικίλες μορφές και χρησιμοποιούν τόσο παραδοσιακές όσο και πιο σύγχρονες τεχνικές προσέγγισης και επικοινωνίας.
Ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο ασκούνται, οι δραστηριότητες επιρροής μπορεί να συμβάλουν στην αντιμετώπιση ζητημάτων ή να εμποδίσουν την εύρεση αποτελεσματικών λύσεων. Όταν ασκούνται σε ένα περιβάλλον διαφάνειας στο οποίο έχουν πρόσβαση όλες οι ομάδες που ενδιαφέρονται να προωθήσουν τα συμφέροντά τους και το οποίο διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες, μπορούν μέσα από την παροχή χρήσιμων πληροφοριών στους δημόσιους φορείς να συμβάλουν στη χάραξη αποτελεσματικών πολιτικών, οι οποίες ευνοούν το σύνολο της κοινωνίας. Αντίθετα, όταν ασκούνται με αδιαφανή τρόπο και επιδιώκουν με αθέμιτα ή παράνομα μέσα, όπως η αιχμαλωσία δημοσίων πολιτικών, η παραπλάνηση και η χειραγώγηση της κοινής γνώμης και η διαφθορά, την προώθηση των συμφερόντων περιορισμένου αριθμού ατόμων ή μιας μόνο ομάδας σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, τότε η απόφαση η οποία λαμβάνεται δεν ευνοεί το δημόσιο συμφέρον.
Η υιοθέτηση του ελληνικού νόμου έλαβε υπόψη τα νομοθετικά πλαίσια χωρών όπως οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, οι οποίες έχουν εδώ και δεκαετίες καθιερώσει ισχυρή παράδοση στη ρύθμιση των δραστηριοτήτων επιρροής, καθώς και εκείνα χωρών όπως η Γαλλία και η Ιρλανδία, τα οποία είναι νεότερα αλλά έχουν αποτελέσει παραδείγματα για χώρες που πρόσφατα επέλεξαν να εισάγουν σχετικές ρυθμίσεις. Διεθνείς και ευρωπαϊκές καλές πρακτικές, εργαλεία και πρότυπα που έχουν αναπτυχθεί από τον ΟΟΣΑ και το Συμβούλιο της Ευρώπης, προσέφεραν τη βάση για να οριοθετηθεί η αλληλεπίδραση των εκπροσώπων συμφερόντων με τους θεσμικούς φορείς της πολιτείας και να εισαχθούν κανόνες οι οποίοι διέπουν αυτή την επικοινωνία, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη διαφάνεια ως προς το ποιοι επηρεάζουν τη λήψη δημοσίων αποφάσεων.
Ο Ν 4829/2021 συνοδεύεται από μια σειρά υπουργικών και κοινών υπουργικών αποφάσεων οι οποίες προσδιορίζουν α) τους θεσμικούς φορείς, β) τη λειτουργία του Μητρώου Διαφάνειας, γ) τις λεπτομέρειες εγγραφής σε αυτό σωματείων, επαγγελματικών ενώσεων, επιμελητηρίων και φορέων της κοινωνίας των πολιτών, δ) τα ζητήματα εποπτείας και επιβολής κυρώσεων καθώς και ε) τις λεπτομέρειες του κώδικα δεοντολογίας των εκπροσώπων συμφερόντων, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την ενίσχυση της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της λογοδοσίας στο πλαίσιο της λήψης δημοσίων αποφάσεων. Στα θετικά σημεία του νόμου συγκαταλέγονται η εισαγωγή ορισμών στο ελληνικό νομικό πλαίσιο για την αποσαφήνιση των όρων σχετικών με την άσκηση δραστηριοτήτων επιρροής, η αναγνώριση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στους εκπροσώπους συμφερόντων, ο ευρύς ορισμός των θεσμικών φορέων ο οποίος καλύπτει τόσο τους φορείς νομοθετικής όσο και εκτελεστικής εξουσίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, η επιβολή υποχρεώσεων στους θεσμικούς φορείς, η σύσταση ενός δημόσια προσβάσιμου Μητρώου Διαφάνειας για την υποχρεωτική εγγραφή των εκπροσώπων συμφερόντων και για την υποχρεωτική υποβολή και δημοσιοποίηση των ετήσιων δηλώσεων τόσο των εκπροσώπων συμφερόντων όσο και των θεσμικών φορέων, η ανάθεση αρμοδιοτήτων ελέγχου συμμόρφωσης με τον νόμο και εποπτείας του Μητρώου σε ανεξάρτητη αρχή, την Εθνική Αρχή Διαφάνειας, η δυνατότητα διενέργειας ελέγχων από την Αρχή και η δυνατότητα επιβολής κυρώσεων.
«Η ύπαρξη ενός πλαισίου ρύθμισης με κανόνες προσδίδει αρκετά προτερήματα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και γενικότερα στο πολιτικό σύστημα, με βασικότερα τη διαφάνεια και τη λογοδοσία»
Η επιλογή του Έλληνα νομοθέτη να ρυθμίσει μόνο τις δραστηριότητες επιρροής που ασκούνται με αμοιβή από εκπροσώπους συμφερόντων, οι οποίοι εκπροσωπούν τα συμφέροντα των πελατών τους, κρίνεται ότι περιορίζει την εφαρμογή του νόμου, καθώς δεν καλύπτει τους εσωτερικούς εκπροσώπους συμφερόντων (in-house lobbyists). Δεδομένου, ωστόσο, ότι πρόκειται για μια πρώτη προσπάθεια ρύθμισης δραστηριοτήτων οι οποίες εδώ και χρόνια παρέμειναν αρρύθμιστες, δόθηκε προτεραιότητα στις δραστηριότητες που ασκούνται με αμοιβή, ενώ σκόπιμο κρίνεται να επανεξεταστεί στο μέλλον η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής.
Η ύπαρξη ενός πλαισίου ρύθμισης με κανόνες τους οποίους θα πρέπει να ακολουθούν τόσο οι εκπρόσωποι συμφερόντων όταν ασκούν δραστηριότητες επιρροής, όσο και οι θεσμικοί φορείς όταν έρχονται σε επικοινωνία μαζί τους, προσδίδει αρκετά προτερήματα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και γενικότερα στο πολιτικό σύστημα, με βασικότερα τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Ωστόσο, η ρύθμιση των δραστηριοτήτων επιρροής δεν δύναται από μόνη της να διασφαλίζει διαφάνεια αλλά θα πρέπει να αποτελεί μέρος ενός γενικότερου πλαισίου το οποίο προβλέπει ρυθμίσεις για τα ανοικτά δεδομένα, τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, τη σύγκρουση συμφερόντων και την πρόσβαση στην πληροφορία και την ενημέρωση.
* Η Δρ. Αναστασία Σωτηροπούλου είναι Δικηγόρος και Νομική Συνεργάτιδα Αν. Διοικητή στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας.
Δείτε τη σχετική Έκδοση: Lobbying: Δραστηριότητες επιρροής με διαφάνεια