Αντισυνταγματικές έκρινε τις περικοπές των ερευνητών που υπηρετούν σε εθνικά ερευνητικά κέντρα και ανεξάρτητα ερευνητικά ινστιτούτα, και οι οποίες επιβλήθηκαν με νόμο του 2012, το Ανώτατο Ακυρωτικό της χώρας. Η συλλογιστική πορεία του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου που αρχικώς δικαίωσε τους ερευνητές «κατέρρευσε» ενώπιον του Μονομελούς Εφετείου, για να ανατραπεί ομοίως με τη σειρά της από τον Άρειο Πάγο, ο οποίος έκρινε ότι οι αλλεπάλληλες μειώσεις των αποδοχών των συγκεκριμένων ερευνητών δεν μπορούν να αποσπάσουν το συνταγματικό «ναι» για λόγους που ανάγονται στο δημόσιο συμφέρον (ΑΠ Ολ 5/2023).
Οι 11 ερευνητές και ο Διευθυντής του Ινστιτούτου Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας
Με αγωγή που κατέθεσαν, ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, 11 ερευνητές ισχυρίσθηκαν ότι δυνάμει συμβάσεων εργασίας ιδιωτικού δικαίου, αορίστου χρόνου διάρκειας, υπηρετούσαν στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ο μεν πρώτος από αυτούς ως Διευθυντής του Ινστιτούτου Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας, οι δε λοιποί ως ερευνητές, που ανήκουν στην Α’ βαθμίδα, καθ’ όλο το επίδικο χρονικό διάστημα, δηλαδή από 1.8.2012 μέχρι και 30.4.2017.
Είναι κρίσιμο να τονιστεί ότι ο νομοθέτης έχει επιφυλάξει διαχρονικά στους ερευνητές ιδιαίτερη μισθολογική μεταχείριση, με αποδοχές προβλεπόμενες ειδικά στο νόμο, κατ’ εκτίμηση των ειδικών συνθηκών άσκησης του λειτουργήματος τους, και ύψους ανάλογου προς τη σπουδαιότητα του έργου τους. Άλλωστε, η ευνοϊκή αυτή μισθολογική μεταχείριση για τους ερευνητές απορρέει από τη νομοθετική αναγνώρισή τους ως δημόσιους λειτουργούς – μισθολογικά αντίστοιχους προς τα μέλη ΔΕΠ των ΑΕΙ.
Εντούτοις, εξαιτίας της δημοσιονομικής προσαρμογής της χώρας τη δύσκολη εποχή των μνημονίων, με το Ν 4093/2012 επήλθαν μειώσεις σε όλα τα «ειδικά μισθολόγια» και κατ’ επέκταση επήλθαν μειώσεις στις αποδοχές των ερευνητών, παράλληλα δε με υπουργική απόφαση οι αποδοχές τους μειώθηκαν αναδρομικά από 1.8.2012, μέσα σε ένα ήδη ασφυκτικά οικονομικό για τους ίδιους περιβάλλον, λόγω της μείωσης που είχαν υποστεί και σε άλλες αποδοχές τους. Υπό το βάρος των περικοπών, οι ερευνητές άσκησαν αγωγή ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, το οποίο έκανε δεκτούς τους ισχυρισμούς τους, με την αιτιολογία ότι οι συγκεκριμένες περικοπές είναι αντισυνταγματικές.
Πιο συγκεκριμένα, από το πρωτοβάθμιο δικαστήριο κρίθηκε ότι, οι εν λόγω περικοπές καθώς και οι διατάξεις με τις οποίες οι μειώσεις αυτές επιβλήθηκαν αναδρομικά από 1.8.2012, παραβιάζουν το Σύνταγμα και ειδικότερα προσκρούουν στην αρχή της «ιδιαίτερης μισθολογικής μεταχείρισης» καθώς και στις αρχές της αναλογικότητας και της ισότητας στα δημόσια βάρη, όπως και στις διατάξεις του άρθρου 1 του πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου στης ΕΣΔΑ, υποχρεώνοντας έτσι το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών να καταβάλει τα ποσά που αφορούσαν στις διαφορές αποδοχών λόγω των ως άνω περικοπών.
Την απόφαση του Μονομελούς προσέβαλε με έφεση το ίδρυμα, η οποία οδήγησε στην ανατροπή των δεδομένων για τους ερευνητές. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, για να ανατρέψει την πρωτόδικη κρίση, δέχθηκε ότι οι περικοπές απέβλεπαν στην άμεση περιστολή των δημοσίων δαπανών προς αντιμετώπιση της σοβαρής οικονομικής κρίσης, δηλαδή σε σκοπό δημοσίου συμφέροντος, αποφαινόμενο επιπλέον ότι οι συγκεκριμένες περικοπές δεν θέτουν σε κίνδυνο την αξιοπρεπή τους διαβίωση. Εξ άλλου, σύμφωνα με το δικαστήριο, οι εν λόγω ερευνητές δεδομένου ότι τελούν σε ευνοϊκότερο καθεστώς έναντι του ενιαίου μισθολογίου των δημοσίων υπαλλήλων για την αντιμετώπιση των ειδικών συνθηκών άσκησης του λειτουργήματός τους (πάγια αποζημίωση για δημιουργία και ενημέρωση βιβλιοθήκης και για συμμετοχή σε συνέδρια, ειδικό ερευνητικό επίδομα για εκτέλεση μεταδιδακτορικής έρευνας και ταχύτερη και αποτελεσματικότερη προώθηση των ερευνητικών προγραμμάτων) εκ των πραγμάτων απολαύουν «ιδιαίτερη μισθολογική μεταχείριση». Πέραν τούτου, όπως έκρινε το εφετείο, η υποχρέωση του νομοθέτη για «ιδιαίτερη μισθολογική μεταχείριση» των εν λόγω ερευνητών δεν επιβάλλει την εξομοίωσή τους με άλλες κατηγορίες λειτουργών ή υπαλλήλων. Συνεπώς, το εφετείο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι κρίσιμες διατάξεις του Ν 4093/2012 αλλά και η επίδικη υπουργική απόφαση ως άμεσο μέτρο για την αντιμετώπιση της οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής και προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων της ελληνικής οικονομίας δεν παραβιάζουν καμία διάταξη ή αρχή του Συντάγματος και της ΕΣΔΑ.
Αντισυνταγματικότητα με αρεοπαγίτικη «σφραγίδα»
Η υπόθεση ήχθη ενώπιον του Αρείου Πάγου ο οποίος έκρινε, τελικώς, ότι η απόφαση του εφετείου παραβιάζει τις αρχές της της ισότητας στα δημόσια βάρη, της ιδιαίτερης μισθολογικής μεταχείρισης και την αρχή της αναλογικότητας. Τούτο, διότι, με τα δεδομένα που ίσχυαν κατά το χρόνο δημοσίευσης του Ν 4093/2012, οι συγκεκριμένες μειώσεις των αποδοχών των ερευνητών – συνυπολογιζόμενες με την πλήρη κατάργηση των επιδομάτων εορτών και αδείας, τις προηγούμενες μειώσεις που επιβλήθηκαν διαδοχικά επί των πάσης φύσεως επιδομάτων, αποζημιώσεων και πρόσθετων αμοιβών, καθώς και άλλες μειώσεις του εισοδήματός τους με άλλα νομοθετήματα της περιόδου της κρίσης, υπερβαίνουν, λόγω του σωρευτικού τους αποτελέσματος και της έκτασής τους, το όριο που θέτουν οι συνταγματικές αρχές της αναλογικότητας και της ισότητας στα δημόσια βάρη, δεδομένης, εξάλλου, και της αδυναμίας προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και είσπραξης ληξιπροθέσμων φορολογικών οφειλών που απετέλεσαν έναν από τους λόγους για τους οποίους κρίθηκαν και πάλι αναγκαίες, μεταξύ άλλων, οι νέες μειώσεις στις αποδοχές των ερευνητών. Υπό το φως των ανωτέρω, ο Άρειος Πάγος παρά την μειοψηφία που διατυπώθηκε από την Προέδρο του Αρείου Πάγου Ιωάννα Κλάπα-Χριστοδουλέα και τους Αρεοπαγίτες Παναγιώτη Λυμπερόπουλο και Μιχαήλ Αποστολάκη αναίρεσε την εφετειακή απόφαση παραπέμποντας την υπόθεση για επανεκδίκαση.
Δείτε την απόφαση στη Qualex: ΑΠ Ολ 5/2023