Καθώς η μετάβαση προς μια οικονομία με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα τίθεται ως θεμελιώδης στόχος και οι κοινωνίες μας αναγνωρίζουν ολοένα και περισσότερο την ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη και καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, οι δημόσιες αρχές έχουν σημαντικές αρμοδιότητες, με τις οποίες δύνανται να συμβάλλουν προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία. Στην προσπάθεια αυτή σημαντικό ρόλο αναμένεται, και πρέπει, να επιτελέσουν οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις («ΠΔΣ»).
Στις ΠΔΣ, οι αναθέτουσες αρχές επιλέγουν να διενεργήσουν διαγωνιστικές διαδικασίες για προϊόντα, υπηρεσίες και έργα που έχουν μειωμένο περιβαλλοντικό αντίκτυπο καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, σε σύγκριση με άλλα προϊόντα, υπηρεσίες και έργα που επιτελούν την ίδια πρωταρχική λειτουργία. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της ενσωμάτωσης περιβαλλοντικών κριτηρίων ως τεχνικών προδιαγραφών, κριτηρίων ανάθεσης και όρων εκτέλεσης της σύμβασης. Αναγνωρίζεται δε προοδευτικά σε εθνικό, ενωσιακό και διεθνές επίπεδο ότι η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις δεν είναι απλώς μια τεχνική λεπτομέρεια, αλλά στρατηγική επιλογή με βαθιές επιδράσεις στην κοινωνία, την οικονομία και το οικοσύστημα.
Αναγνωρίζεται προοδευτικά σε εθνικό, ενωσιακό και διεθνές επίπεδο ότι η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις δεν είναι απλώς μια τεχνική λεπτομέρεια, αλλά στρατηγική επιλογή με βαθιές επιδράσεις στην κοινωνία, την οικονομία και το οικοσύστημα.
Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της δέσμης μέτρων “Fit for 55”, συμπεριελήφθησαν προτάσεις για τη μετάβαση από τη δυνητική σφαίρα εφαρμογής πράσινων κριτηρίων στην υποχρεωτικότητα αυτών σε ορισμένους τομείς, ώστε να επιτευχθούν οι κλιματικοί στόχοι της ΕΕ. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς, καθότι για την ολοκλήρωση της νομοθετικής μεταρρύθμισης απαιτείται η έκδοση κατ’ εξουσιοδότηση και εκτελεστικών πράξεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ωστόσο, το πρώτο βήμα έχει γίνει και οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις και προτάσεις προς την υποχρεωτικότητα αφορούν στα εξής:
α. Οικολογικός σχεδιασμός προϊόντων: Ο προσφάτως ψηφισθείς Κανονισμός 2024/1781 θέτει υποχρεωτικά κριτήρια για τον οικολογικό σχεδιασμό βιώσιμων προϊόντων. Κρίθηκε απαραίτητη η αλλαγή του σχεδιασμού των προϊόντων, ώστε αυτά να διαρκούν περισσότερο, να είναι ευκολότερα στην επισκευή και την ανακύκλωση και να είναι πιο αποδοτικά από πλευράς ενέργειας και κατανάλωσης πόρων για την κατασκευή και επιδιόρθωσή τους. Ο Κανονισμός ταυτόχρονα θεσπίζει «ψηφιακό διαβατήριο προϊόντος», το οποίο παρέχει πληροφορίες για την προέλευση των προϊόντων και πόσο εύκολα μπορούν να επισκευαστούν.
β. Ενεργειακή Απόδοση: Η αναδιατυπωμένη Οδηγία (ΕΕ) 2023/1791 για την ενεργειακή απόδοση, εισάγει ρυθμίσεις ελάχιστης εναρμόνισης, με σκοπό την επίτευξη των στόχων απανθρακοποίησης και μηδενικής ρύπανσης της ΕΕ, και ορίζει ότι οι αναθέτουσες αρχές οφείλουν να προμηθεύονται μόνο προϊόντα, να λαμβάνουν υπηρεσίες, και να κατασκευάζουν κτίρια και άλλα έργα υψηλής ενεργειακής απόδοσης.
γ. Καθαρά Οχήματα: Από τις 02.08.2021 η Οδηγία για την προώθηση καθαρών και ενεργειακώς αποδοτικών οχημάτων οδικών μεταφορών εφαρμόζεται ratione materiae στις προμήθειες οχημάτων που συνάπτονται από αναθέτουσες αρχές με βάση τις διαδικασίες ανάθεσης των Οδηγιών 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ, και θέτει για τα κράτη μέλη ελάχιστους στόχους προμηθειών των οχημάτων αυτών.
δ. Ενεργειακή Αναβάθμιση Κτιρίων: Με την προσφάτως αναθεωρηθείσα Οδηγία 2024/1275/ΕΕ, προωθείται η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα κτίρια εντός της ΕΕ, με στόχο να επιτευχθεί κτιριακό δυναμικό μηδενικών εκπομπών έως το 2050. Τα νέα δημόσια κτίρια αποτελούν κτίρια μηδενικών εκπομπών από την 01η.01.2028, ενώ η υποχρέωση αυτή τίθεται για όλα τα νέα κτίρια από την 01η.01.2030. Παράλληλα, στα κτίρια που ανήκουν σε δημόσιους φορείς, ή χρησιμοποιούνται από αυτούς, πρέπει να εξασφαλιστεί η εγκατάσταση προκαλωδίωσης για τουλάχιστον 50 % των θέσεων στάθμευσης αυτοκινήτων έως την 01η.01.2033.
ε. Κανονισμός Μπαταριών: Τέθηκε σε ισχύ στις 17.08.2023 και έχει στόχο να διασφαλίσει ότι οι μπαταρίες θα έχουν χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα, θα χρησιμοποιούν ελάχιστες επιβλαβείς ουσίες και θα χρειάζονται λιγότερες πρώτες ύλες από τρίτες χώρες, ενώ θα συλλέγονται, θα επαναχρησιμοποιούνται και θα ανακυκλώνονται σε μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη. Αρχής γενομένης από το 2025, ο Κανονισμός εισάγει σταδιακά απαιτήσεις δήλωσης, κατηγορίες επιδόσεων και ανώτατα όρια για το αποτύπωμα άνθρακα των ηλεκτρικών οχημάτων, των ελαφρών μέσων μεταφοράς (όπως τα ηλεκτρονικά ποδήλατα και τα σκούτερ) και των επαναφορτιζόμενων μπαταριών βιομηχανικού τύπου.
H μεταστροφή προς την υποχρεωτική φύση των περιβαλλοντικών κριτηρίων αποτελεί αναγκαία συνθήκη, ώστε να αξιοποιηθεί η δυναμική των ΠΔΣ ως ένα ακόμα εργαλείο για την επίτευξη της πράσινης μετάβασης και αντικατοπτρίζει τη βούληση του ενωσιακού νομοθέτη να κινηθεί προς την κατεύθυνση αυτή
Συνολικά, η μεταστροφή προς την υποχρεωτική φύση των περιβαλλοντικών κριτηρίων αποτελεί αναγκαία συνθήκη, ώστε να αξιοποιηθεί η δυναμική των ΠΔΣ ως ένα ακόμα εργαλείο για την επίτευξη της πράσινης μετάβασης και αντικατοπτρίζει τη βούληση του ενωσιακού νομοθέτη να κινηθεί προς την κατεύθυνση αυτή. Η αξιοποίηση των ΠΔΣ αναμένεται να προσφέρει πολλαπλά οφέλη, όπως η ενίσχυση της μακροπρόθεσμης ανθεκτικότητας, η μείωση του κόστους των ΠΔΣ, η δημιουργία σταθερής ζήτησης πράσινων λύσεων, η ενίσχυση της περιβαλλοντικής υπευθυνότητας, η ευθυγράμμιση με ευρωπαϊκές και διεθνείς δεσμεύσεις, η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών κινδύνων και η προώθηση της καινοτομίας.
Παρά τις προκλήσεις και τα εμπόδια που εξακολουθούν να δυσχεραίνουν την ευρεία εφαρμογή των ΠΔΣ, η σημασία τους είναι αδιαμφισβήτητη. Για όσους επιθυμούν να αποκτήσουν μια ολοκληρωμένη και πρακτική καθοδήγηση σχετικά με την εφαρμογή πράσινων κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις, το βιβλίο «Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις: Πρακτικός Οδηγός», που εκδόθηκε από τη ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο. Μέσα από αναλυτική παρουσίαση πραγματικών περιπτώσεων (case studies) και πρακτικών κατευθύνσεων, προσφέρει πολύτιμη γνώση, τόσο σε επαγγελματίες του χώρου όσο και σε φορείς που επιδιώκουν τη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω δημόσιων συμβάσεων.
Δείτε την έκδοση εδώ.
- Η κ. Αναστασία Ζαχαροπούλου είναι Διδάκτωρ Χημείας (ΕΚΠΑ).
- Η κ. Έλλη Αναστοπούλου είναι Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια (Post-Doc Researcher) Δημοσίου Δικαίου (ΕΚΠΑ), Διδάκτωρ Νομικής (ΕΚΠΑ), LLM (Cambridge University), LLM (Νομική ΕΚΠΑ).