Στην τελική ευθεία βρίσκεται ο νέος Δικαστικός Χάρτης, καθώς το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης αναμένεται να τεθεί άμεσα σε δημόσια διαβούλευση. Με βήμα που αποτολμάται ξανά, ύστερα από πλείστες όσες μάταιες προσπάθειες και αιφνιδιαστικές ακυρώσεις σε βάθος εκατό και πλέον ετών, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, υπό τον Γιώργο Φλωρίδη, ανοίγει τον δρόμο για τη μεταρρύθμιση που θα διαρκέσει – είναι σίγουρο – έτη πολλά, δεκαετίες, αποσκοπώντας σε ταχύτερη και πιο αποτελεσματική Δικαιοσύνη. Είναι ενδεικτικό ότι ανάλογη μεταρρυθμιστική προσπάθεια στη Γαλλία ξεκίνησε το 2002 και το 2017 χαρακτηριζόταν ακόμη από εξελίξεις.
Τη σημασία του νέου Δικαστικού Χάρτη υποδηλοί πάντως και το σασπένς που συνοδεύει το στάδιο προ της δημόσιας διαβούλευσης: με αλλαγές επί αλλαγών, προτάσεις και ρήξεις, «γωνίες» και αμβλύνσεις, και με την ημερομηνία της ανάρτησης στο opengov να μετατίθεται διαρκώς προς το μέλλον, από μέρα σε μέρα, από εβδομάδα σε εβδομάδα. Είναι κοινό μυστικό ότι το Μέγαρο Μαξίμου τρέφει ενδιαφέρον για την κατάρτιση του νέου Χάρτη και επιθυμεί να έχει τον τελευταίο λόγο ως προς τον χωροταξικό σχεδιασμό των νέων δικαστικών σχηματισμών, θεωρείται δε βέβαιο ότι θα αποφασίσει για τα επίμαχα Πρωτοδικεία στη Βοιωτία και την Αιτωλοακαρνανία.
Παράλληλα, ουδείς δικαιούται να υποτιμά τον ρόλο του Αρείου Πάγου στο εγχείρημα. Αρκεί να θυμηθεί ότι το 1999, επί θητείας Ευάγγελου Γιαννόπουλου στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, ανάλογο σχέδιο νόμου ναυάγησε καθώς συνάντησε τη διαφωνία του Ανώτατου Δικαστηρίου, με τότε Πρόεδρο τον Στέφανο Ματθία. Σύμφωνα με πληροφορίες του ΝΒ Daily, ο Άρειος Πάγος θα πει την τελευταία του κουβέντα, με σύγκληση της Διοικητικής Ολομέλειας, εφόσον το σχέδιο νόμου λάβει την τελική μορφή του και κατατεθεί στη Βουλή – και πάντως όχι στο τρέχον στάδιο. Έχει συστήσει δε σε δικαστές «τακτική αποστάσεων», απευθύνοντας παρατηρήσεις σε πολλούς που έλαβαν μέρος σε εκδηλώσεις (με χαρακτηριστική αυτή στο Μεσολόγγι), διατυπώνοντας εμμέσως πλην σαφώς προτιμήσεις ως προς το κεντρικό Πρωτοδικείο της ευρύτερης περιοχής.
Άγρυπνο βλέμμα πάνω στις κυοφορούμενες δομικές αλλαγές διατηρεί και η Παγκόσμια Τράπεζα, διενεργώντας στη φάση αυτή έρευνα με ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη, δικαστές, δικηγόρους κ. άλ., κατά τρόπον ώστε να έχει πλήρη και διαυγή εικόνα της υποδοχής, θετικής και αρνητικής, του νέου Χάρτη. Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει συμβάλει ενεργά στο σχέδιο νόμου, διαδραματίζοντας ρόλο συμβουλευτικό προς την ελληνική κυβέρνηση, παρέχοντας με άλλα λόγια τεχνογνωσία που έχει αντληθεί από ανάλογα εγχειρήματα.
Πηγές δεν αποκλείουν και παραιτήσεις εκείνων των Ειρηνοδικών που δεν συγκαταλέγονται στους θιασώτες των αλλαγών
Το διακύβευμα και το «αγκάθι»
Ζήτημα με τεχνικές δυσκολίες και συνταγματικές προεκτάσεις (έχουν διατυπωθεί αντιφατικές απόψεις από έγκριτους καθηγητές του Συνταγματικού Δικαίου), η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων, θεωρείται το μείζον διακύβευμα του σχεδίου νόμου και θεωρείται ότι θα βάλει τέλος στο παράδοξο δικαστηρίων δυο ταχυτήτων για παρόμοιες υποθέσεις.
Τα Ειρηνοδικεία – δικαστήρια γαλλικής καταγωγής – πατούν άλλωστε σε ψήφισμα του 1822, Απρίλιος ήταν κατά σύμπτωση και τότε, «περί δικαστηρίων», κι ενώ θεσπίζονταν ύστερα από τέσσερις αιώνες τουρκικής δουλείας οι πρώτες υποτυπώδεις δικονομικές διατάξεις, που ήθελαν -με πρότυπο τον ναπολεόντειο Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας- ένα Ειρηνοδικείο σε κάθε κοινότητα.
Σε κάθε περίπτωση, η επικείμενη αναβάθμιση περίπου 960 Ειρηνοδικών, μετά τη συγχώνευση, και η ενεργοποίησή τους στη μάχη για την επιτάχυνση της Δικαιοσύνης εκτιμάται ως κομβική για το όλο εγχείρημα. Πηγές μιλώντας στο NB Daily ομολογούν ότι περιμένουν με ενδιαφέρον να δουν πώς θα εμπεδωθεί η αλλαγή στον κλάδο των Ειρηνοδικών, χωρίς να αποκλείουν και παραιτήσεις εκείνων που δεν συγκαταλέγονται στους θιασώτες των αλλαγών.
Αγκάθι τρόπον τινά είναι η παράλληλη επετηρίδα Ειρηνοδικών και Πρωτοδικών, λύση που φαίνεται να προκρίνεται (παρότι κρίνεται και αυτή επίφοβη για δυσλειτουργίες και ακυρότητες), ως προς τα υπηρεσιακά και μισθολογικά ζητήματα των δικαστών. Η βασική συνέπεια που απασχολεί τον κλάδο είναι η «εισπήδηση» Ειρηνοδικών στην κεντρική επετηρίδα των Πρωτοδικών, κι ενώ τίθεται ζήτημα με τις δυνατότητες υπηρεσιακής εξέλιξης των πρώτων, και συνακόλουθα υποχρεώσεων και απολαβών τους.
Η χωροταξία και το ΤΑΧΔΙΚ
Η αναμόρφωση του Χάρτη, με αναδιάρθρωση των δικαστικών σχηματισμών της χώρας, έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Στο λεκανοπέδιο, σημαντική είναι η διαίρεση του Πρωτοδικείου Αθηνών στα δυο (Ευελπίδων για τις ποινικές υποθέσεις και Λουκάρεως για τις πολιτικές, αστικές και εμπορικές), καθώς και η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του Πρωτοδικείου Πειραιά. Ειδικά στον Πειραιά η αλλαγή είναι βεληνεκούς, καθώς εκεί θα υπάγονται περιφερειακές ενότητες της Δυτικής Αττικής, από τον Ασπρόπυργο και τα Μέγαρα ως την Ελευσίνα, καθώς και του Νότιου τομέα, από την Καλλιθέα, τον Άλιμο και το Φάληρο ως τη Γλυφάδα και τη Βούλα, ασφαλώς και ο πυρήνας του Πειραιά, αλλά και τα νησιά Σαλαμίνα, Αίγινα, Πόρος, Σπέτσες και Κύθηρα.
Το σχέδιο είναι φιλόδοξο, προϋποθέτει κτιριακές υποδομές, γραμματείς, δικαστικούς υπαλλήλους και μετακινήσεις πολλών εξ αυτών – με τους δικαστικούς υπαλλήλους να έχουν δηλώσει την γενική αντίθεσή τους στον νέο Δικαστικό Χάρτη, με σειρά κινητοποιήσεων, οι ακριβείς ημερομηνίες των οποίων θα ανακοινωθούν μετά την ανάρτηση του σχεδίου νόμου στη διαβούλευση. Η κλίμακα της αλλαγής είναι τέτοια που απαιτεί χρόνο, απορρόφηση κραδασμών και δόμηση εν πολλοίς νέου δικαστικού κόσμου: για την ομαλή μετάβαση σε αυτόν, Υπουργείο και Κυβέρνηση έχουν αποφασίσει να δώσουν περιθώριο δυο ετών, με αναστολή του νόμου, αποκλειστικά για το λεκανοπέδιο.
Σε ό,τι αφορά την Περιφέρεια, το Υπουργείο κάνει λόγο για εξορθολογισμό του αριθμού των δικαστηρίων: κάθε Περιφερειακή Ενότητα (πρώην Νομός) θα έχει ένα δικαστήριο πρώτου βαθμού. Τα Ειρηνοδικεία, όπου εντοπίζεται ανάγκη και υπάρχουν κατάλληλες κτιριακές υποδομές, αναβαθμίζονται σε Περιφερειακές Έδρες του Πρωτοδικείου, με περισσότερες αρμοδιότητες.
Ο Χάρτης φέρνει ακόμη μια σημαντική αλλαγή, τροποποιώντας τις αρμοδιότητες των Προϊσταμένων των δικαστηρίων, ώστε να επικεντρώνονται αποκλειστικά στα δικαστικά – δικαιοδοτικά τους καθήκοντα. Χωρίς να θίγονται οι διατάξεις που αφορούν το αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων, αναμένεται πρόσωπα με αναφορά στο ΤΑ.Χ.ΔΙ.Κ να αποφασίζουν για θέματα της δικαστικής καθημερινότητας.
Είναι πάντως εξαιρετικά ενδιαφέρον το πόσο ψηλά έβαλε τον πήχη, μόλις πριν από λίγες ημέρες, ο Θανάσης Κοντογεώργης, Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ. Αναφερόμενος στον νέο Δικαστικό Χάρτη, έκανε λόγο για εκδίκαση των υποθέσεων σε πρώτο βαθμό σε λιγότερες από 500 ημέρες. Η αρχική πρόβλεψη ήταν να επιτευχθεί ο στόχος αυτός εντός του 2027, αλλά «θα πετύχουμε το στόχο αυτό νωρίτερα», εκτίμησε χαρακτηριστικά. «Το 2010 ήταν 2.000 ημέρες και πριν από τέσσερα χρόνια ήταν 1.000 ημέρες. Θέλουμε να φθάσουμε στον ευρωπαϊκό μέσο όρο».