Η παγκοσμιοποίηση και η ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας και των δικτύων επικοινωνίας τις τελευταίες δεκαετίες οδήγησε στη ραγδαία αύξηση των εξ αποστάσεως εργαζομένων. Εκατομμύρια επαγγελματίες, κυρίως από το χώρο της τεχνολογίας και των υπηρεσιών, απασχολούνται εξ αποστάσεως σε επιχειρήσεις και οργανισμούς είτε ως μισθωτοί είτε ως ανεξάρτητοι επαγγελματίες.
Η υιοθέτηση υβριδικών πολιτικών απασχόλησης από αυξανόμενο αριθμό επιχειρήσεων, η επιδίωξη των νέων κυρίως επαγγελματιών για την επίτευξη μιας καλύτερης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, σε συνδυασμό με την αναζήτηση νέων επαγγελματικών ευκαιριών σε διαφορετικές χώρες, αλλά και η εισαγωγή ειδικών αδειών διαμονής από πολλές χώρες -υπολογίζονται πλέον πάνω από 40, με πρώτη την Εσθονία το 2020- που διευκολύνουν περαιτέρω την κατά τα άνω παροχή εργασίας, έχουν οδηγήσει στην αλματώδη ανάπτυξη του αριθμού των ψηφιακών νομάδων που υπολογίζεται παγκοσμίως ότι ξεπερνά τα 35 εκατομμύρια.
Το καθεστώς υπό τον υφιστάμενο Κώδικα Μετανάστευσης (N 4251/2014)
Η Ελλάδα, στην προσπάθειά της να διεκδικήσει μερίδιο από τη σχετική διεθνή αγορά, υιοθέτησε νομοθεσία για τους ψηφιακούς νομάδες το 2021 (N 4825/2021) και δημιούργησε ένα νέο μεταναστευτικό εργαλείο που παρέχει σε αλλοδαπούς τη δυνατότητα να εργαστούν από την Ελλάδα για τους εκτός της χώρας εργοδότες ή πελάτες τους, χωρίς ωστόσο δικαίωμα πρόσβασης στην ελληνική αγορά εργασίας.
Όπως ισχύει στην πλειοψηφία των σχετικών μεταναστευτικών ρυθμίσεων, οι ενδιαφερόμενοι αρχικώς λαμβάνουν ειδική εθνική θεώρηση εισόδου (visa) δωδεκάμηνης διάρκειας και στη συνέχεια αντίστοιχη άδεια διαμονής διετούς διάρκειας.
Η νομοθετική αυτή ρύθμιση καλύπτει τρεις κατηγορίες ενδιαφερομένων:
- Εργαζόμενους σε έναν ή περισσότερους εργοδότες που είναι εγκατεστημένοι εκτός Ελλάδας,
- Ελεύθερους επαγγελματίες πουπαρέχουν υπηρεσίες σε έναν ή περισσότερους εργοδότες που είναι εγκατεστημένοι εκτός Ελλάδας,
- Αυτοαπασχολούμενους σε δική τους επιχείρηση που είναι εγκατεστημένη εκτός Ελλάδας.
Δεδομένου ότι βασικό χαρακτηριστικό της σχετικής θεώρησης εισόδου είναι ότι δεν παρέχει πρόσβαση στην ελληνική αγορά εργασίας, η αίτηση προς την αρμόδια Προξενική Αρχή συνοδεύεται από υπεύθυνη δήλωση για την πρόθεση διαμονής στη χώρα και για την παροχή εργασίας εξ αποστάσεως, με ρητή δέσμευση μη παροχής εργασίας ή υπηρεσιών ή έργου σε εργοδότη στην Ελλάδα. Η αίτηση συνοδεύεται από αποδεικτικά στοιχεία ύπαρξης επαρκών πόρων για την κάλυψη των εξόδων διαβίωσης στη χώρα που ανέρχονται σε τουλάχιστον 3.500 ευρώ μηνιαίως καθαρά – ποσό που προσαυξάνεται στην περίπτωση που ο αιτών συνοδεύεται από συντηρούμενα μέλη (σύζυγο ή σύντροφο και τέκνα).
Εφόσον εξακολουθούν να πληρούνται οι προϋποθέσεις της θεώρησης εισόδου μέχρι τη λήξη αυτής, οι ψηφιακοί νομάδες και τα τυχόν συντηρούμενα από αυτούς μέλη δύνανται να λάβουν άδεια διαμονής διετούς διάρκειας από την υπηρεσία μίας στάσης του Υπουργείου Μετανάστευσης κι Ασύλου. Η άδεια αυτή επίσης δεν παρέχει δικαίωμα εξαρτημένης εργασίας ή ανεξάρτητης οικονομικής δραστηριότητας οιασδήποτε μορφής στην Ελλάδα, τόσο για τον ψηφιακό νομά όσο και για τα συντηρούμενα μέλη του και δύναται να ανανεώνεται ανά διετία.
Ο αριθμός των ψηφιακών νομάδων υπολογίζεται παγκοσμίως ότι ξεπερνά τα 35 εκατομμύρια
Κατά παρέκκλιση των ανωτέρω, δίνεται η δυνατότητα απευθείας έκδοσης άδειας διαμονής για ψηφιακούς νομάδες από την υπηρεσία μίας στάσης του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, εφόσον ισχύουν σωρευτικά τα ακόλουθα: (α) πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση της εθνικής θεώρησης, (β) έχουν εισέλθει στην Ελληνική Επικράτεια με οποιαδήποτε νόμιμη αιτία (συνήθως ομοιόμορφη θεώρηση ή με καθεστώς απαλλαγής θεώρησης) και (γ) αποδεικνύουν τη διαμονή τους στην Ελλάδα είτε μέσω μισθωτηρίου κατοικίας είτε μέσω συμβολαίου αγοράς ακινήτου.
Ενδεικτικά σημειώνεται ότι το 2022 και το 2023 εκδόθηκαν 159 και 162 άδειες διαμονής ψηφιακών νομάδων, αντίστοιχα.
Το καθεστώς υπό τον νέο Κώδικα Μετανάστευσης (N 5038/2023)
Ο νέος Κώδικας Μετανάστευσης, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ την 31η Μαρτίου, προχώρησε σε μια εκτεταμένη αναδιοργάνωση των διαθέσιμων μεταναστευτικών λύσεων και σε μια συντεταγμένη πλέον κατηγοριοποίηση των σχετικών αδειών διαμονής. Στο πλαίσιο αυτό, ο νέος Κώδικας διατήρησε τις διατάξεις της εθνικής θεώρησης για ψηφιακούς νομάδες, χωρίς ουσιαστικές μεταβολές, ωστόσο το στάδιο της άδειας διαμονής διαφοροποιήθηκε σημαντικά.
Συγκεκριμένα, η ειδική άδεια διαμονής για ψηφιακούς νομάδες καταργήθηκε και οι κάτοχοι εθνικών θεωρήσεων ως ψηφιακοί νομάδες που επιθυμούν να παρατείνουν τη διαμονή τους στην Ελλάδα έχουν πλέον τη δυνατότητα να λάβουν άδεια διαμονής ως πολίτες τρίτων χωρών με επαρκείς πόρους διαβίωσης, ήτοι την άδεια που είναι περισσότερο γνωστή ως «άδεια διαμονής για οικονομικά ανεξάρτητα άτομα». Διατηρήθηκε, ωστόσο, η κατά παρέκκλιση δυνατότητα έκδοσης απευθείας άδειας διαμονής χωρίς προηγούμενη εθνική θεώρηση εισόδου με τις ίδιες προϋποθέσεις, ενώ είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η κατάργηση της ειδικής άδειας διαμονής που εξεταζόταν από την υπηρεσία μίας στάσης του Υπουργείου Μετανάστευσης κι Ασύλου και η μεταφορά των ψηφιακών νομάδων στην άδεια διαμονής για οικονομικά ανεξάρτητα άτομα που εξετάζεται από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις ενδέχεται να οδηγήσει σε μεγαλύτερες καθυστερήσεις στην έκδοση των σχετικών αδειών διαμονής.
Εν κατακλείδι, σημειώνεται ότι σημαντική έλλειψη της ελληνικής πρότασης για τους ψηφιακούς νομάδες, η οποία ανταγωνίζεται μεγάλο αριθμό αντίστοιχων λύσεων ακόμη κι εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι η απουσία μιας ολιστικής ρύθμισης που θα καλύπτει και τις φορολογικές και κοινωνικοασφαλιστικές υποχρεώσεις των ψηφιακών νομάδων και των εργοδοτών τους, καθώς δυστυχώς το σχετικό πλαίσιο παραμένει ασαφές.
Ο κ. Μανώλης Ζαχαράκης είναι εταίρος στη δικηγορική εταιρεία Ζέπος & Γιαννόπουλος.