Με αφορμή την επέτειο των 30 χρόνων λειτουργίας και δράσης του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ), πραγματοποιήθηκε στις 7 Μαρτίου το διεθνές συνέδριο «Η Πνευματική Ιδιοκτησία στο Προσκήνιο».
Επιστήμονες από τον ακαδημαϊκό χώρο, διεθνείς οργανισμούς και τον χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας συζήτησαν τις εξελίξεις -σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο- στον τομέα των πνευματικών δικαιωμάτων, τις προκλήσεις που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη, τις νέες τάσεις στη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων και τις στρατηγικές για την αντιμετώπιση της διαδικτυακής πειρατείας.
Στο πρώτο πάνελ, τρεις κορυφαίοι ειδικοί, εκπροσωπώντας τον WIPO, το EUIPO και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανέλυσαν δεδομένα, αλλά και μελλοντικές προοπτικές στον χώρο της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, προσφέροντας τη θεσμική οπτική στον διάλογο για την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών για την προστασία των δημιουργών και των έργων τους.
Sylvie Forbin: Αναπληρώτρια γενική διευθύντρια του WIPO (Παγκόσμιου Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας)
Η Sylvie Forbin, ως μέλος της WIPO, ανέλυσε την παγκόσμια προοπτική σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα στην ψηφιακή εποχή, εστιάζοντας στις προκλήσεις που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη. Ξεκίνησε την ομιλία της με μια ιστορική αναδρομή στον ρόλο του WIPO, επισημαίνοντας πως οι τεχνολογικές εξελίξεις διαρκώς επέφεραν προσαρμογές στο νομικό πλαίσιο. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ανέφερε, την υιοθέτηση των Συνθηκών WIPO για το Διαδίκτυο (WCT & WPPT) το 1996, όταν οι κυβερνήσεις και οι νομοθέτες κλήθηκαν να προσαρμοστούν στην ψηφιοποίηση του περιεχομένου και στην εξάπλωση του διαδικτύου.
Η παγκόσμια διάσταση των πνευματικών δικαιωμάτων στην ψηφιακή εποχή
«Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα επανάσταση με την κυριαρχία της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία αλλάζει ριζικά το τοπίο της δημιουργίας περιεχομένου», τόνισε. «Χρειάζεται ένα νέο διεθνές νομικό πλαίσιο για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων στην εποχή της AI;», κάλεσε το κοινό να αναλογιστεί.
Για να απαντήσει στο ερώτημα αυτό, μοιράστηκε τη βασική σκέψη που αναδείχθηκε στη Διάσκεψη για την Τεχνητή Νοημοσύνη στο Παρίσι (Paris AI Action Summit, Φεβρουάριος 2024), όπου κράτη-μέλη του ΟΗΕ, δημιουργοί περιεχομένου, εταιρείες τεχνολογίας και διεθνείς οργανισμοί εξέφρασαν έντονα την αυξανόμενη ανάγκη για μια παγκόσμια συντονισμένη απάντηση.
Για την Forbin, είναι καίριο κάθε νέα ρύθμιση να στηρίζεται σε τρεις θεμελιώδεις αρχές. Πρώτη κατά σειρά, η ανθρωποκεντρικότητα, δηλαδή ότι η νομοθεσία πρέπει να διασφαλίζει πως οι δημιουργοί παραμένουν στο επίκεντρο των πνευματικών δικαιωμάτων και ότι οι καινοτομίες της AI δεν υποβαθμίζουν τον ρόλο τους. Δεύτερη, η εμπιστοσύνη, καθώς οι δημιουργοί πρέπει να είναι σίγουροι πως οι πλατφόρμες AI σέβονται τα δικαιώματά τους και δεν εκμεταλλεύονται το έργο τους χωρίς άδεια. Και τρίτη, η διαφάνεια, ώστε τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση των μοντέλων AI να είναι ανιχνεύσιμα, διασφαλίζοντας τη σωστή απόδοση και αμοιβή των δημιουργών.
Η νέα πρωτοβουλία του WIPO: AI Ιnfrastructure Interchange (AI-III)
Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη, ο WIPO ξεκίνησε την πρωτοβουλία AI Infrastructure Interchange (AI-III). Εξήγησε ότι αυτή η πλατφόρμα θα λειτουργήσει ως φόρουμ συζήτησης, φέρνοντας κοντά νομικούς, τεχνολόγους και κατόχους δικαιωμάτων, προκειμένου να βρουν τις κατάλληλες λύσεις για τις αδειοδοτήσεις και τη ρύθμιση των μοντέλων AI, με στόχο την εμβάθυνση της συνεργασίας όλων των σχετικών φορέων ενδιαφέροντος.
Πνευματικά δικαιώματα: Αναζητώντας την ισορροπία ανάμεσα στην προστασία και την πρόσβαση
Η Forbin αναγνώρισε ότι πολλές αναπτυσσόμενες χώρες πιέζουν για ευρύτερες εξαιρέσεις και περιορισμούς στα πνευματικά δικαιώματα, κυρίως σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η έρευνα και η πολιτιστική κληρονομιά. Κατά την κρίση της, η Ευρώπη δεν πρέπει να υιοθετήσει αμυντική στάση απέναντι σε αυτή τη συζήτηση. Αντίθετα, μπορεί να προωθήσει καλά σχεδιασμένες εξαιρέσεις με μηχανισμούς αποζημίωσης για τους δημιουργούς, ώστε να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ προστασίας των δικαιωμάτων και πρόσβασης στη γνώση. Η Forbin κατέληξε ότι η νομοθεσία πρέπει να ενθαρρύνει την καινοτομία, διασφαλίζοντας παράλληλα την προστασία των δημιουργών. «Η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να αξιοποιηθεί με τρόπο που ωφελεί τόσο τους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων όσο και την κοινωνία στο σύνολό της», ανέφερε.
Sabina Tsakova: Αναπληρώτρια επικεφαλής της Μονάδας Πνευματικών Δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Η Sabina Tsakova, μιλώντας εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρουσίασε τις τελευταίες εξελίξεις στην πολιτική της ΕΕ για τα πνευματικά δικαιώματα, εστιάζοντας σε τρία βασικά θέματα: την τεχνητή νοημοσύνη, την εφαρμογή της Οδηγίας για την Ψηφιακή Ενιαία Αγορά (DSM Directive) και τα μέτρα καταπολέμησης της πειρατείας.
AI Act: Ρυθμίζοντας την καινοτομία
Στο κομμάτι της τεχνητής νοημοσύνης, τόνισε ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν φέρει νέες προκλήσεις για το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, με τον AI Act να αποτελεί το πρώτο μεγάλο βήμα για την αντιμετώπισή τους. Οι νέοι κανόνες θα επιβάλλουν στους παρόχους γενετικών μοντέλων AI να δημοσιεύουν περιλήψεις των δεδομένων, που χρησιμοποιούν για την εκπαίδευση των συστημάτων τους, δίνοντας έτσι στους δημιουργούς περισσότερη διαφάνεια και έλεγχο επί της επεξεργασίας των έργων τους, εξήγησε η επικεφαλής.
Παράλληλα, η Επιτροπή διερευνά τη δημιουργία ενός κεντρικού μητρώου εξαιρέσεων (TDM opt-out registry), μέσω του οποίου οι δικαιούχοι θα μπορούν να δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν τη χρήση των έργων τους για την εκπαίδευση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
Η επόμενη ημέρα για την οδηγία DSM
Σχετικά με την Οδηγία DSM, σημείωσε ότι, έπειτα από αρκετές καθυστερήσεις, πλέον έχει ενσωματωθεί σε όλα τα κράτη-μέλη. Ωστόσο, πολλά ζητήματα εφαρμογής της παραμένουν υπό εξέταση, καθώς άρθρα όπως το Άρθρο 15 (για τα δικαιώματα εκδοτών), το Άρθρο 17 (για την ευθύνη των πλατφορμών) και το Άρθρο 18 (για τη δίκαιη αμοιβή των δημιουργών) έχουν οδηγήσει σε δικαστικές προσφυγές.
Ως πλέον αρμόδια, ενημέρωσε ότι η Επιτροπή σκοπεύει να ξεκινήσει το 2026 την αναθεώρηση της DSM Directive, εξετάζοντας την αποτελεσματικότητά της, την επιρροή της στις αδειοδοτήσεις και τη διανομή των εσόδων προς τους δημιουργούς.
Πως καταπολεμάμε την πειρατεία;
Όσον αφορά την πειρατεία, η Sabrina Chakova αναφέρθηκε στη Σύσταση της Επιτροπής του 2023 για την προστασία ζωντανών αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων -με στόχο τη μείωση της παράνομης ροής περιεχομένου (live streaming piracy)- τονίζοντας ότι η πειρατεία συνεχίζει να αποτελεί σοβαρό ζήτημα.
Προέτρεψε τα κράτη-μέλη να αξιοποιήσουν τις “δυναμικές διαταγές” (dynamic injunctions) για να μπλοκάρουν πειρατικό περιεχόμενο σε πραγματικό χρόνο, να ενισχύσουν τη συνεργασία μεταξύ ρυθμιστικών αρχών, παρόχων διαδικτύου (ISPs) και δικαιούχων, ώστε να αφαιρείται παράνομο υλικό πιο αποτελεσματικά, και να επενδύσουν σε ενημερωτικές εκστρατείες που θα ευαισθητοποιήσουν το κοινό για τις νόμιμες εναλλακτικές επιλογές στην κατανάλωση ψηφιακού περιεχομένου. Λίγο προτού κλείσει την ομιλία της, επεσήμανε ότι η Επιτροπή, σε συνεργασία με το EUIPO, θα αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα αυτής της πολιτικής έως τον Νοέμβριο του 2025. Αν διαπιστωθεί ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται δεν επαρκούν, δεν αποκλείεται η εισαγωγή επιπλέον ρυθμίσεων για την καταπολέμηση της διαδικτυακής πειρατείας, σημείωσε.
Ziga Drobnic: Ειδικός σε θέματα Πνευματικών Δικαιωμάτων στον EUIPO
Η ίδρυση του EUIPO Copyright Knowledge Centre και άλλες καινοτόμες πρωτοβουλίες
Ο Ziga Drobnic, ειδικός σε θέματα πνευματικών δικαιωμάτων του EUIPO, παρουσίασε τις στρατηγικές προτεραιότητες του Οργανισμού για την Προστασία των Πνευματικών Δικαιωμάτων στην ΕΕ. Ξεκίνησε με το κρισιμότερο ζήτημα, την ίδρυση του EUIPO Copyright Knowledge Centre, μιας νέας πρωτοβουλίας που στοχεύει στη βελτίωση της πρόσβασης στη γνώση και στη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων. Θα στηρίζεται σε έξι στρατηγικούς πυλώνες: οικονομικά δεδομένα, νομική ανάλυση, εκπαίδευση, εργαλεία προστασίας, επιβολή δικαιωμάτων και διεθνή συνεργασία.
Συμπλήρωσε ότι ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία που αναπτύσσει το νέο κέντρο είναι το Copyright Hub, μια διαδικτυακή πλατφόρμα που θα παρέχει πληροφορίες, νομικούς οδηγούς και πόρους για τη διαχείριση, καταγραφή και προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων. Παράλληλα, σχεδιάζεται η δημιουργία ενός διαδραστικού χάρτη πνευματικής ιδιοκτησίας, ο οποίος θα παρέχει στοιχεία ανά κράτος-μέλος για τη νομοθεσία, τις αρμόδιες αρχές, τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και άλλες χρήσιμες πληροφορίες για τους δημιουργούς και τις επιχειρήσεις, σύμφωνα με τις πληροφορίες του Ziga Drobnic.
Ενίσχυση διαφάνειας και λύσεις στις προκλήσεις της ΤΝ
Ο ειδικός υπογράμμισε τη σημασία της διαφάνειας στην απόδοση των πνευματικών δικαιωμάτων και της βελτίωσης της πρόσβασης στις σχετικές πληροφορίες. Προς αυτήν την κατεύθυνση, το EUIPO αναπτύσσει το “Copyright View”, μια κεντρική βάση δεδομένων, που θα παρέχει στοιχεία για τη δημιουργία, την ιδιοκτησία και τη διάρκεια προστασίας των έργων, διευκολύνοντας τις αδειοδοτήσεις. Αναφέρθηκε, επίσης, στη βελτίωση της πλατφόρμας Out-of-Commerce Works Portal, η οποία επιτρέπει τη διαχείριση αδειών για έργα που δεν είναι πλέον εμπορικά διαθέσιμα, αλλά εξακολουθούν να προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα.
Αναφερόμενος στις προκλήσεις της AI, ο Drobnic παρουσίασε τη συνεργασία του EUIPO με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη μελέτη τεχνικών λύσεων διαφάνειας και προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων στη γενετική τεχνητή νοημοσύνη (GenAI). Η έρευνα επικεντρώνεται στις επιλογές opt-out, που επιτρέπουν στους δημιουργούς να εξαιρούν τα έργα τους από την εκπαίδευση AI, καθώς και σε τεχνολογίες σήμανσης (watermarking, metadata tagging) για την ανίχνευση περιεχομένου που δημιουργείται από AI, με τα αποτελέσματα της μελέτης να αναμένονται να δημοσιευθούν έως το τέλος του μήνα, σημείωσε.
