Το πρόσφατο Πόρισμα της Ανεξάρτητης Επιτροπής GREVIO του Συμβουλίου της Ευρώπης υπογραμμίζει τα αναγκαία μέτρα που πρέπει να λάβει η χώρα μας, προκειμένου να επιτύχει τη θεσμική της εναρμόνιση με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.
Ένα σύγχρονο και δημοκρατικό κράτος είναι σχεδιασμένο να δίνει έμφαση στο κομμάτι της πρόληψης σε όλα τα φλέγοντα ζητήματα της δημόσιας σφαίρας, ειδικά σε μια πολυκρισιακή κοινωνία, όπως είναι η σημερινή. Η κατάρτιση και επιτυχής υλοποίηση των Σχεδίων και των Πρωτοκόλλων Πρόληψης εγκλημάτων ή δημόσιων κινδύνων συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάσχεση ζημιογόνων και εγκληματικών επενεργειών. Η χώρα μας, παραδοσιακά σε αυτό το κομμάτι παρουσιάζει, σε σχέση και με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκή κράτη, μια γενική δυσανεξία και υστέρηση.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι το 23,5 % των Συστάσεων της Επιτροπής GREVIO χαρακτηρίστηκαν ως κατεπείγουσες, ενώ το 47,9% ως επείγουσες, καθώς η Επιτροπή εντόπισε σημαντικά κενά στις εφαρμοζόμενες πολιτικές πρακτικές, σε σχέση με τα προβλεπόμενα μέτρα της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της βίας κατά των Γυναικών (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης). Συγκεκριμένα, το Πόρισμα επισημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρξει προληπτική παρέμβαση για τους εν δυνάμει δράστες, ιδίως όσον αφορά την ευαισθητοποίησή τους ως προς την ισότητα των φύλων και την αποδόμηση των έμφυλων στερεοτύπων και κατάρτιση θεραπευτικών μέτρων για τα θύματα, καθώς χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και προστασίας.
Σύμφωνα με τα περιορισμένα αριθμητικά δεδομένα της ΕΛ.ΑΣ. από τις 01.01.2010 έως και τις 31.12.2023, δηλαδή μέσα σε δεκατρία χρόνια σημειώθηκαν 174 γυναικοκτονίες. Ιδιαίτερη αύξηση υπήρξε την τελευταία τριετία, με την ΕΛ.ΑΣ. να καταγράφει συνολικά 60 δολοφονίες γυναικών, 23 για το 2021, 24 για το 2022 και 13 για το 2023. Παράλληλα, σημειώνεται ότι, η Ελλάδα εξακολουθεί να μην παρέχει επίσημα συνολικά στοιχεία για τον ακριβή αριθμό και τα είδη της έμφυλης βίας, όπως προκύπτει και από Πόρισμα της Επιτροπής GREVIO.
Η επίσημη υιοθέτηση του όρου της «γυναικοκτονίας» έγινε από τη Diana Russell το 1976 κατά τη διάρκεια του Πρώτου Διεθνούς Δικαστηρίου για τα Εγκλήματα κατά των Γυναικών, λόγω των εκτεταμένων περιστατικών έμφυλης βίας και δη σε ακραίο βαθμό, αυτού της αφαίρεσης της ζωής των γυναικών. Η ίδια σε συνεργασία με την φεμινίστρια Nicole Van de Ven εξέδωσαν το 1976 το βιβλίο με τίτλο «Εγκλήματα κατά των Γυναικών: Τα πρακτικά του Διεθνούς Δικαστηρίου». Σκοπός της χρήσης του όρου ήταν να καταστούν και γλωσσικά εμφανή τα αυξημένα ποσοστά άσκησης βίας κατά των θηλυκοτήτων, τα οποία συχνά κατέληγαν σε δολοφονίες, με ιδιαίτερα απεχθή τρόπο.
Σήμερα, με αφορμή την πρόσφατη γυναικοκτονία έξω από Α.Τ. των Αγίων Αναργύρων, αναζωπυρώνεται η δημόσια συζήτηση για την εισαγωγή του όρου στις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα. Ενώ, ήδη με την πρόσφατη τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα και της Ποινικής Δικονομίας, αυστηροποιήθηκε το πλαίσιο των ποινών για τους δράστες περιστατικών έμφυλης ή και ενδοοικογενειακής βίας. Παρ’ όλα ταύτα, αποδεικνύεται ότι στην πραγματικότητα το ζήτημα είναι περίπλοκο και σίγουρα δεν θα ανασχεθεί μονάχα με την κατοχύρωση του όρου στον Ποινικό Κώδικα. Η συνθετότητα του προβλήματος ανακύπτει, λόγω της πατριαρχικής προέλευσης και της φύσης των συγκεκριμένων εγκληματικών πράξεων, καθώς η επίσημη καθιέρωση του όρου δεν είναι βέβαιο πως θα δράσει ανασταλτικά στη διαιώνιση του φαινομένου. Αν μη τι άλλο, το έγκλημα της γυναικοκτονίας περιγράφει εννοιολογικά την τελική διάσταση του κύκλου βίας, της πιο ακραίας μορφής έμφυλης βίας, αυτής που πρέπει να καταπολεμηθεί ήδη από τα πρώτα στάδιά της.
Γι’ αυτό το λόγο, παράλληλα με τον αγώνα για την επίσημη αναγνώριση του όρου στο επίπεδο της εθνικής έννομης τάξης, θα πρέπει να εξετάσουμε τις παθογένειες και τα πραγματικά αίτια για τη μη συμμόρφωση -έστω- και με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο. Η εφαρμογή του νόμου χωλαίνει σε καίρια σημεία, ειδικά όταν τα θύματα έχουν ανάγκη από την προστασία και υποστήριξη των αρχών και της αστυνομίας. Τι πηγαίνει λοιπόν λάθος;
Η έμφυλη βία αποτελεί κατά κύριο λόγο φαινόμενο πεποιθήσεων και δη εξουσιαστικών, πατριαρχικών και καταχρηστικών. Εάν συνολικά η κοινωνία μας δεν επαναπροσδιορίσει και δεν αλλάξει τη μισογυνιστική, φανερή ή λανθάνουσα ιδεολογία της, η ανάσχεση της έξαρσης των περιστατικών βίας και η πρόοδος της ουσιαστικής ισότητας των φύλων θα παραμένει ισχνή. Η παραπάνω διαπίστωση αφορά όλα τα μέλη της κοινωνίας, ενήλικα και ανήλικα, καθώς η διαμόρφωση της προσωπικότητας ξεκινά από τα παιδικά χρόνια. Επιπλέον, είναι κρίσιμο να επιλυθούν παθογένειες και εντός των αστυνομικών δυνάμεων, ιδίως αν αναλογιστούμε την εδραιωμένη πεποίθηση ότι τα περιστατικά έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας είναι «δευτερεύουσας σημασίας».
Επομένως, γίνεται κατανοητό ότι θα πρέπει να καταρτιστεί ένα συστηματικό, ολοκληρωμένο και σύγχρονο Πρωτόκολλο Ενημέρωσης και Εκπαίδευσης της Ελληνικής Αστυνομίας, εντατικοποιώντας τις ήδη υφιστάμενες επιμορφώσεις, με απώτερο σκοπό την έγκαιρη προστασία των θυμάτων και την πρόληψη της κλιμάκωσης της εγκληματικής δράσης των θυτών. Παράλληλα, ανάλογα Πρωτόκολλα Ενημέρωσης θα πρέπει να λάβουν χώρα και στο Δικηγορικό και Δικαστικό Σώμα. Τέλος, ανάλογη κατάρτιση θα πρέπει να λάβουν και όσες/όσοι επαγγελματίες ασχολούνται με περιστατικά ή και θέματα έμφυλης βίας, λ.χ. κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, δημοσιογράφοι.
Καταληκτικά, η πρόληψη για τα έμφυλα ζητήματα θα πρέπει να λάβει χώρα και σε σχολεία, μέσω της κατάρτισης προγραμμάτων για παιδιά. Απαιτείται να δημιουργήσουμε μια συμπεριληπτική κοινωνία, η οποία θα σέβεται εξίσου κάθε της μέλος, ως ανεξάρτητο και αυτεξούσιο πρόσωπο με ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.
* Η κ. Ειρήνη Περπερίδου είναι Δικηγόρος, συνεργάτης στην «ΚΡΕΜΑΛΗΣ-Δικηγορική Εταιρεία», κάτοχος LL.M (2), Master of Arts και Φιλόλογος-Γλωσσολόγος.