Ο πρόσφατος νόμος Ν 5090/2024 περιλαμβάνει εκτεταμένες και ριζικές τροποποιήσεις επί του ΚΠΔ στην -οπωσδήποτε ατελέσφορη και δικαιοκρατικά εκτεθειμένη- προσπάθειά του να επιφέρει την πολυπόθητη επιτάχυνση της διαδικασίας. Στο πλαίσιο αυτό, αποτελεί εκπεφρασμένο στόχο του νομοθέτη να ενθαρρύνει (βλ. αρ. 2 Ν 5090/2024) τη διαδικασία ποινικής διαπραγμάτευσης και έτσι με το αρ. 94 του Ν 5090/2024 (με έναρξη ισχύος την 01.05.2024 σύμφωνα με το αρ. 138 παρ. 1 Ν 5090/2024) επέρχονται στο αρ. 303 ΚΠΔ οι ακόλουθες τροποποιήσεις:
- Προβλέπεται (για πρώτη φορά) δυνατότητα του κατηγορουμένου να υποβάλει αίτημα ποινικής διαπραγμάτευσης κατά τη διάρκεια της προπαρασκευαστικής διαδικασίας.
- Προβλέπεται (επίσης για πρώτη φορά) η εκκίνηση της διαδικασίας ποινικής διαπραγμάτευσης με πρωτοβουλία του Εισαγγελέα.
- Προβλέπεται ότι επιτρέπεται στον κατηγορούμενο να υποβάλει αίτημα για ποινική διαπραγμάτευση μία μόνο φορά σε κάθε δικονομικό στάδιο.
- Αυστηροποιούνται τα πλαίσια ποινών που επιβάλλονται με τη διαδικασία ποινικής διαπραγμάτευσης και συντονίζεται η ρύθμιση του αρ. 303 ΚΠΔ σχετικά με τον τρόπο έκτισης της συμφωνηθείσας ποινής με τις τροποποιήσεις που επέρχονται στον ΠΚ.
- Προβλέπεται η δυνατότητα να συμφωνηθούν ευνοϊκότεροι όροι απόλυσης, όταν επιτυγχάνεται ποινική διαπραγμάτευση κατόπιν αιτήματος του κατηγορουμένου «αμέσως μετά από την άσκηση της ποινικής δίωξης».
Τροποποίηση που αφορά στο πεδίο της ποινικής διαπραγμάτευσης επέρχεται και με το αρ. 83 Ν 5090/2024 (με έναρξη ισχύος την 01.05.2024, σύμφωνα με το αρ. 138 παρ. 1 Ν 5090/2024) το οποίο προσθέτει νέα περίπτωση διενέργειας τακτικής προανάκρισης στο αρ. 245 παρ. 1 ΚΠΔ, για την περίπτωση που στη διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης ή αυτεπάγγελτης προανάκρισης για πλημμέλημα έχει υποβληθεί από τον ύποπτο αυτοτελώς αίτημα ποινικής διαπραγμάτευσης, προκειμένου αυτή να διενεργηθεί.
Αποτίμηση των νομοθετικών αλλαγών
Συγκεκριμένα:
- Ο Ν 5090/2024 δίνει τη δυνατότητα στον κατηγορούμενο να υποβάλει αίτημα για ποινική διαπραγμάτευση στην προπαρασκευαστική διαδικασία, ωστόσο η απώλεια της προβλεπόμενης στο αρ. 303 παρ. 1 εδ. α’ ΚΠΔ δεκαήμερης προθεσμίας από την επίδοση της κλήσης ή του κλητηρίου θεσπίσματος, δεν συνεπάγεται και οριστική απώλεια της δυνατότητας να διενεργηθεί διαδικασία ποινικής διαπραγμάτευσης, αφού ο κατηγορούμενος διατηρεί σε κάθε περίπτωση τη δυνατότητα να αιτηθεί τη διεξαγωγή της διαδικασίας του αρ. 303 ΚΠΔ και για πρώτη φορά ενώπιον του πρωτοβαθμίου δικαστηρίου (αρ. 303 παρ. 7 ΚΠΔ).
- Η μέχρι πρότινος ρύθμιση της ποινικής διαπραγμάτευσης προϋπέθετε για την εκκίνησή της την ύπαρξη κατηγορούμενου (και όχι υπόπτου) και επομένως ασκηθείσα ποινική δίωξη, ώστε να εξασφαλίζεται ότι η ποινική διαπραγμάτευση θα λαμβάνει χώρα για την πράξη, όπως αυτή διώχθηκε. Η πρόβλεψη όμως που προωθεί ο Ν 5090/2024 στο αρ. 245 παρ. 1 ΚΠΔ εισάγει ένα πρωθύστερο σχήμα, όπου το αίτημα ποινικής διαπραγμάτευσης προηγείται της ποινικής δίωξης, οπότε αφενός η δίωξη κινδυνεύει να επηρεαστεί από το προηγηθέν αίτημα ποινικής διαπραγμάτευσης και αφετέρου είναι αμφίβολο στην πράξη αν ο ύποπτος θα θεωρήσει ότι είναι πράγματι προς το συμφέρον του η υποβολή αιτήματος ποινικής διαπραγμάτευσης σε αυτό το πρώιμο στάδιο.
- Η πρόβλεψη της δυνατότητας εκκίνησης της διαδικασίας ποινικής διαπραγμάτευσης με πρωτοβουλία του Εισαγγελέα, την οποία προωθεί ο Ν 5090/2024, ανατρέπει πλήρως την αρχική επιλογή του νομοθέτη του νέου ΚΠΔ να εξασφαλίζεται ότι η ποινική διαπραγμάτευση είναι αποκλειστικά προϊόν της ελεύθερης και ενημερωμένης απόφασης του κατηγορουμένου. Ειδικά αν συνυπολογίσει κανείς ότι η δυνατότητα του Εισαγγελέα να αναπτύξει πρωτοβουλία για τη διενέργεια ποινικής διαπραγμάτευσης διανοίγεται κατά την προπαρασκευαστική διαδικασία, άρα σε στάδιο κατά το οποίο η δικογραφία είναι αρκετά επεξεργασμένη, τότε γίνεται αντιληπτό ότι η πρόσκληση του Εισαγγελέα προς τον κατηγορούμενο για ποινική διαπραγμάτευση ασκεί στον τελευταίο έντονη εξαναγκαστική επίδραση.
- Δεν εξηγείται πώς συνυπάρχει η πρόβλεψη της άπαξ μόνο υποβολής αιτήματος ποινικής διαπραγμάτευσης με την πρόβλεψη του αρ. 303 παρ. 3 ΚΠΔ, κατά το οποίο η μη επίτευξη συμφωνίας οδηγεί σε καταστροφή του οικείου υλικού και η σχετική αίτηση του κατηγορουμένου θεωρείται ως μηδέποτε υποβληθείσα.
- Η δυνατότητα συμφωνίας ευνοϊκότερων όρων απόλυσης του κατηγορουμένου που εντάσσεται στη διαδικασία ποινικής διαπραγμάτευσης δεν καθιστά ελκυστικότερη τη διαδικασία ποινικής διαπραγμάτευσης, αφού αφενός ο Ν 5090/2024 αυστηροποίησε σημαντικά τα πλαίσια ποινών που επιβάλλονται έπειτα από διαδικασία ποινικής διαπραγμάτευσης, αφετέρου οι επιλογές του Ν 5090/2024 σχετικά με την έκτιση των ποινών στο χώρο του ουσιαστικού ποινικού δικαίου είναι δραστικά αυστηρότερες.
Τελικές σκέψεις
Συνολικά, οι τροποποιήσεις του Ν 5090/2024 στο πεδίο της ποινικής διαπραγμάτευσης δεν προωθούν την αποτελεσματική εφαρμογή της, δεν την καθιστούν ελκυστικότερη και άρα δεν της επιτρέπουν να εξελιχθεί σε υπολογίσιμο όχημα επιτάχυνσης της διαδικασίας. Έτσι, φαίνεται ότι ο νομοθέτης του Ν 5090/2024 αντί να εμπιστευτεί τη δυναμική των εναλλακτικών διαδικασιών να επιταχύνουν την ποινική διαδικασία, αναζητά και πάλι μάταια την επιτάχυνση στις γνώριμες επιλογές της υποτίμησης της προδικασίας – προτίμησης στην απευθείας κλήση ως τρόπο περάτωσης της ανάκρισης – προτίμησης στην μονομελή σύνθεση.
* Ο κ. Μιχάλης Δ. Τσερτσίδης είναι δικηγόρος Θεσσαλονίκης και Διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης στο αντικείμενο του Ποινικού Δικονομικού Δικαίου.
Δείτε το σχετικό Σεμινάριο: Ποινική διαπραγμάτευση – Ποινική συνδιαλλαγή – Αποχή από την ποινική δίωξη