Ήταν Σάββατο 16 Δεκεμβρίου 2023 όταν διοργανώθηκε το πρώτο νομικό Συνέδριο για τα ζώα στη χώρα μας, στο Αμφιθέατρο της Εθνικής Πινακοθήκης. Για πρώτη φορά, φοιτήτριες και φοιτητές Νομικής σε συνεργασία με την αρωγή μελών ΔΕΠ από τις τρεις Νομικές Σχολές της χώρας έλαβαν μέρος στο Εργαστήριο Δικαίου των Ζώων παρουσιάζοντας την έρευνά τους γύρω από τα πραγματικά προβλήματα που ανακύπτουν στο πεδίο διαχείρισης αδέσποτων ζώων και ζώων συντροφιάς εν γένει.
«Είμαστε περήφανες για την πρώτη χρονιά του Εργαστηρίου Δικαίου των Ζώων» δηλώνουν με καμάρι σε συνέντευξή τους στο “NB Daily” η Έλενα Δέδε, δικηγόρος και ιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Dogs’ Voice και η Νίκη Συρογιάννη, προπτυχιακή φοιτήτρια, αντιπρόεδρος σεμιναρίων και συνεδρίων της ELSA Greece και συνεργάτιδα της Έλενας στον συντονισμό της έκδοσης του περιοδικού «Δίκαιο & Ζώα».
Χωρίς διάθεση να εξωραΐσουν πράγματα και καταστάσεις, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί τους για τις κακοποιητικές συμπεριφορές σε βάρος των ζώων και πώς η ελληνική κοινωνία τις αντιλαμβάνεται εν συγκρίσει με το παρελθόν, τις κακοτοπιές που παρατηρούνται τόσο στις βασικές υποχρεώσεις των κηδεμόνων ζώων συντροφιάς όσο και στο υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, την άποψη ότι η αυστηροποίηση των ποινών θα λειάνει το πρόβλημα, τη στάση που καλούνται να τηρήσουν οι Νομικές Σχολές μέσα από τα προγράμματα σπουδών τους, όπως επίσης και τον μελλοντικό βηματισμό του Εργαστηρίου.
– Το Dogs’ Voice σε έναν χρόνο από τώρα συμπληρώνει δέκα χρόνια από την ίδρυσή του. Το όραμα για μια Ελλάδα χωρίς αδέσποτα, με πολίτες που σέβονται τα ζώα και τα δικαιώματά τους, πώς ξεκίνησε; Πόσο κοντά είστε σήμερα στους στόχους σας;
Ο μη κερδοσκοπικός Οργανισμός Dogs’ Voice ιδρύθηκε το 2015 και ξεκίνησε κυρίως σαν μια πλατφόρμα για να ενώσει αδέσποτους σκύλους με υπεύθυνους υποψήφιους κηδεμόνες σε όλη την Ελλάδα. Όραμά μας ήταν εξ αρχής να συμβάλλουμε στην αλλαγή νοοτροπίας αναφορικά με τα ζώα και τα δικαιώματά τους. Έκτοτε, αναπτύξαμε προγράμματα προστασίας ζώων για Δήμους, βρεθήκαμε στην πρώτη γραμμή στη διαχείριση κρίσεων, δημιουργήσαμε την πρωτοβουλία Συνήγοροι για τα Ζώα Ελλάδος και το Εργαστήριο Δικαίου των Ζώων και όλα τα παραπάνω τα κάναμε με την ελπίδα να φτάσουμε πιο κοντά στον στόχο μας. Είμαστε αισιόδοξοι ότι όλη η φιλοζωική κοινότητα, παρά τα εμπόδια, κάνει κάθε χρόνο βήματα πιο κοντά σε μια Ελλάδα χωρίς αδέσποτα ζώα.
– Το φαινόμενο της κακοποίησης των ζώων αποτελεί ένα διαχρονικό πρόβλημα. Η ορατότητα που δίνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε βάναυσες συμπεριφορές προκαλούν οργή, θυμό και σκέψεις ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. Η ελληνική κοινωνία είναι πιο ευαισθητοποιημένη συγκριτικά με το παρελθόν;
Σίγουρα σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία η άσκηση βίας απέναντι στα ζώα εγείρει μεγαλύτερες αντιδράσεις και απαξίωση. Στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κοινωνίας έχει γίνει αποδεκτό, ότι τα ζώα έχουν βασικά δικαιώματα όπως το να μην υποφέρουν αναίτια. Ακόμα όμως και αυτή η παραδοχή δεν ισχύει για όλα τα ζώα αλλά κυρίως για όσα ζουν μαζί με τον άνθρωπο, δηλαδή τη γάτα και τον σκύλο, και η ευαισθητοποίηση εκφράζεται για μορφές άμεσης βίας που συνήθως είναι ακραίες. Για ζώα που περνούν όλη τη ζωή τους σε μπαλκόνια, ταράτσες, κτήματα, για ζώα δεμένα ή για ζώα που κακοποιούνται φρικτά και πεθαίνουν στη βιομηχανική εκτροφή έχουμε ακόμα αρκετό δρόμο, τόσο για να αναγνωρίσουμε δικαιώματα όσο και να αποφασίσουμε συνολικά ως κοινωνία ότι πρέπει να απέχουμε από κάθε μορφή κακοποίησής τους. Να το πω με ένα παράδειγμα: θα αντιδράσουμε μαζικά για έναν σκύλο που κακοποιήθηκε θανάσιμα αλλά καθόλου για τα ζώα που γδέρνονται για τη γούνα τους, για τα γαϊδουράκια στη Σαντορίνη και για τα κοτόπουλα που στοιβάζονται κατά δεκάδες σε ένα μικρό κλουβί ακρωτηριασμένα.
– Οι ιδιοκτήτες των ζώων συντροφιάς είναι εξοικειωμένοι με τις υποχρεώσεις που έχουν; Τηρούν τους κανόνες που ορίζει η νομοθεσία ή παρατηρούνται φαινόμενα χαλαρότητας;
Από το 2012 μέχρι σήμερα οι βασικές υποχρεώσεις των κηδεμόνων αφορούν κυρίως στην ηλεκτρονική σήμανση, τη στείρωση, τον εμβολιασμό και την τήρηση κανόνων ευζωίας που οι φιλοζωικές οργανώσεις με καμπάνιες και συνέπεια έχουμε προσπαθήσει να εμπεδώσουμε στην ελληνική κοινωνία. Για να επιτύχει όμως η εφαρμογή ενός νόμου πρέπει να λειτουργεί παράλληλα ένας ελεγκτικός μηχανισμός που να εξασφαλίζει την ορθή εφαρμογή του. Αυτός ο μηχανισμός απουσιάζει στο μεγαλύτερο μέρος του στη χώρα μας γεγονός που τρέφει την ανευθυνότητα των κηδεμόνων ζώων συντροφιάς σε σχέση με τις υποχρεώσεις τους. Έλεγχοι για ηλεκτρονική σήμανση, στειρώσεις, συνθήκες ευζωίας γίνονται μόνο κατόπιν καταγγελίας για περιπτώσεις κακοποιήσεων και συνήθως παρεμπιπτόντως. Θεωρούμε ότι χρειάζονται έλεγχοι σε σταθερή βάση και ιδίως σε ομάδες πληθυσμού που παραδοσιακά δεν συμμορφώνονται και δημιουργούν νέα αδέσποτα όπως είναι οι κτηνοτρόφοι και οι κυνηγοί.
– Η ελληνική έννομη τάξη προστατεύει τα ζώα με τρόπο αποτελεσματικό; Ποιες είναι οι κυριότερες ελλείψεις στο ισχύον νομικό πλαίσιο;
Αρχικά να διευκρινίσουμε ότι δεν προστατεύει όλα τα ζώα. Το 2021 εισήχθη νέο νομικό πλαίσιο για την προστασία των ζώων συντροφιάς στο οποίο επιδιώχθηκε μια συνολική μεταρρύθμιση που θα οδηγούσε στη μείωση του πληθυσμού των αδέσποτων ζώων στη χώρα μας, φαινομένων παθητικής κακοποίησης και ασυδοσίας των Δήμων. Τρία χρόνια μετά η εφαρμογή του νόμου κρίνεται από την πλειοψηφία της κοινωνίας ανεπαρκής. Οι βασικότερες ελλείψεις αφορούν στις πρωτοβουλίες ενημέρωσης στο ευρύ φάσμα του πληθυσμού, στα προγράμματα μαζικών στειρώσεων, στον ελεγκτικό μηχανισμό που επιβλέπει τους Δήμους και φυσικά στον πλημμελή έλεγχο των παράνομων γεννήσεων και εισαγωγών νέων ζώων. Για να το πούμε με ένα παράδειγμα: μόνο το 37% των ιδιόκτητων ζώων φέρουν σήμερα καταχωρισμένη ηλεκτρονική σήμανση. Αυτό δείχνει από μόνο του ότι ο νόμος δεν εφαρμόζεται.
– Η άποψη ότι οι κακοποιήσεις των ζώων μπορούν να περιοριστούν με αυστηρότερες ποινές βρίσκει σημαντική απήχηση στη δημόσια σφαίρα. Πώς αξιολογείτε αυτή την προσέγγιση;
Η προσέγγιση αυτή, στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, είναι ανεύθυνη. Κάποιες μορφές κακοποίησης ζώων αποτελούν ήδη κακούργημα ενώ τα διοικητικά πρόστιμα είναι επίσης υψηλά. Η λύση δεν βρίσκεται στο να γίνουν οι ποινές αυστηρότερες καταστρατηγώντας την αρχή της αναλογικότητας ή οδηγώντας τον Έλληνα δικαστή σε νομικά αδιέξοδα σε σχέση με την επιβολή των ποινών, αλλά να αποκτήσει πραγματική απαξία η πράξη εντός της κοινωνίας, να μην έχουμε δηλαδή τον αριθμό παραβατών που έχουμε σήμερα.
– Η Ελβετία ήταν η πρώτη χώρα που προέβλεψε ρητά στο συνταγματικό της κείμενο την προστασία των ζώων. Ενόψει της συζήτησης για την αναθεώρηση του Συντάγματος, εκτιμάτε ότι η προστασία των ζώων πρέπει να τύχει ρητής συνταγματικής κατοχύρωσης;
Θεωρητικά τα ζώα προστατεύονται ήδη μέσω του άρθρου 24Α του Συντάγματος που αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος. Μια ειδική αναφορά θα είχε αρχικά συμβολική σημασία και θα ήταν η βάση για να ανοίξει το πλαίσιο προστασίας στα αφανή ζώα της ελληνικής έννομης τάξης, σε όσα δηλαδή παραδοσιακά αποτελούν αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και αντιμετωπίζονται στην πράξη ως πράγματα.
– Οι Νομικές Σχολές είναι έτοιμες να εντάξουν το μάθημα του Δικαίου των Ζώων στα προγράμματα σπουδών τους;
Η επόμενη επανάσταση στα δικαιώματα αφορά ήδη τα δικαιώματα των ζώων. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και σε πρακτικό ένα τέτοιο μάθημα ελεύθερης επιλογής θα είχε εκτός από ενδιαφέρον και μεγάλη αξία τόσο για το πανεπιστήμιο όσο και για τη νέα γενιά νομικών. Το βλέπουμε ήδη από την ανταπόκριση που έχει το Εργαστήριο Δικαίου των Ζώων όχι μόνο στους φοιτητές που είναι το αναμενόμενο αλλά κυρίως στους επιβλέποντες καθηγητές που ανακαλύπτουν ένα αντικείμενο με μεγάλο βάθος και προκλήσεις.
– Η σημαντική φιλόσοφος Μάρθα Νούσμπαουμ στο πρόσφατο βιβλίο της υποστηρίζει ότι τα δικαιώματα των ζώων θα ακολουθήσουν την πορεία των δικαιωμάτων των γυναικών: σε κάποια χρόνια από τώρα, δηλαδή, θα μας φαίνεται ηθικά και νομικά αδιανόητο το γεγονός ότι δεν προχωρήσαμε πολύ νωρίτερα με την ουσιαστική διασφάλιση των δικαιωμάτων τους. Τι πιστεύετε επ’ αυτού;
Συμφωνούμε απόλυτα. Ελπίζουμε να είμαστε εδώ, να το ζήσουμε! Σε κάποια χρόνια από σήμερα η ανθρωπότητα θα ντρέπεται για τα μαρτύρια που επέβαλε στα ζώα και για την καταστροφή του φυσικού τους περιβάλλοντος. Ακόμα και αν η αιτία για να γίνει αυτό είναι ανθρωποκεντρική πιστεύουμε ότι θα αναγκαστεί ο άνθρωπος να υιοθετήσει μια οικοκεντρική προσέγγιση του δικαίου και της οργάνωσης της ζωής ευρύτερα για να καταφέρει να επιβιώσει.
– Τον προηγούμενο Δεκέμβρη πραγματοποιήθηκε το πρώτο νομικό συνέδριο για τα ζώα στη χώρα μας, στο οποίο συμμετείχαν φοιτητές και καθηγητές Νομικής. Μιλήστε μας λίγο για την εμπειρία που είχατε καθώς και για τα θέματα που συζητήθηκαν. Σίγουρα δόθηκε ένα καλό έναυσμα ώστε αρκετές και αρκετοί μελλοντικά να ασχοληθούν με τη νομική προστασία των ζώων.
Είμαστε περήφανες που η πρώτη χρονιά του Εργαστηρίου Δικαίου των Ζώων με θεματική τα Ζώα Συντροφιάς κορυφώθηκε με το Συνέδριο «Δίκαιο και Ζώα» στο οποίο οι 10 ερευνητικές ομάδες παρουσίασαν την έρευνα τους και δέχθηκαν ερωτήσεις από το κοινό. Καλύφθηκαν θέματα όπως το συμβόλαιο υιοθεσίας, η κακοποίηση ζώων, το δικαίωμα παράστασης φιλοζωικών οργανώσεων σε δίκες, η εμπορική μετακίνηση ζώων, οι μισθωτικές σχέσεις κηδεμόνων ζώων συντροφιάς και τα δικαιώματά τους, η συνταγματική προστασία των ζώων και η εποπτεία της τοπικής αυτοδιοίκησης από την κεντρική στο πλαίσιο του νέου νόμου 4830/21. Εμπνευστήκαμε όλοι πολύ, νιώσαμε πραγματικά δικαιωμένοι για την προσπάθεια που έγινε και ερευνητικά τα policy papers που εκδόθηκαν έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και έχουν ήδη κατατεθεί στις αρμόδιες επιτροπές της Βουλής των Ελλήνων.
– Τα θέματα που συζητήθηκαν δημοσιεύτηκαν στο πρώτο επιστημονικό e-περιοδικό, με τίτλο «Δίκαιο και Ζώα» (Νομική Βιβλιοθήκη). Ποια είναι τα επόμενα βήματα και τι να περιμένουμε;
Για το 2024 επικεντρωνόμαστε στην άγρια ζωή και στην προστασία της. Μελετάμε τα ιπποειδή ως ζώα εργασίας, τα προστατευόμενα είδη, τα καταφύγια άγριας ζωής, το παράνομο εμπόριο άγριας ζωής, τα ζώα στην έρευνα ως πειραματόζωα και τα ζώα σε αιχμαλωσία και συγκεκριμένα την περίπτωση του Αττικού Πάρκου. Αυτό γίνεται με 5 ομάδες, 3 ομάδες από τη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ και 2 ομάδες από τη Νομική Σχολή ΑΠΘ. Μπορούμε, λοιπόν, με σιγουριά να πούμε ότι θα είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον συνέδριο με θέματα που σπάνια καλύπτονται σε αυτό το βάθος, ενώ και το δεύτερο τεύχος του περιοδικού θα έχει την ίδια θεματολογία, συμβάλλοντας έτσι στην περαιτέρω ανάπτυξη αρθρογραφίας στα εν λόγω ζητήματα. Η επόμενη μεγάλη χρονιά του Εργαστηρίου είναι το 2025 όπου θα μελετήσουμε τα «Παραγωγικά Ζώα» με συμμετοχή τριών πανεπιστημίων και εννέα σχολών και θα το προσεγγίσουμε διεπιστημονικά με μεικτές ομάδες έρευνας. Ανυπομονούμε πραγματικά καθώς θα είναι η πρώτη φορά που επιστημονικά θα προσεγγιστεί το συγκεκριμένο θέμα σε τόσο βάθος και από διαφορετικά επιστημονικά πεδία.
