Με την ΑΠ 523/2024 επικαιροποιείται η νομολογία για την ειδική μνεία ορισμένων αποδεικτικών μέσων στην απόφαση προκειμένου να έχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία.
Σχετικές διατάξεις: Ειδικώς, ως προς τα αποδεικτικά μέσα που ελήφθησαν υπόψη από το δικαστήριο για την καταδικαστική του κρίση, για την πληρότητα της αιτιολογίας αρκεί ο κατ’ είδος προσδιορισμός τους, χωρίς να απαιτείται και αναλυτική παράθεσή τους και μνεία του τι προκύπτει από το καθένα χωριστά, πρέπει, όμως, να προκύπτει, ότι το δικαστήριο τα έλαβε υπόψη και τα συνεκτίμησε όλα και όχι μόνο μερικά από αυτά. Η υποχρέωση για συγκριτική στάθμιση και αξιολογική συσχέτιση του περιεχομένου όλων των αποδεικτικών μέσων, επιβάλλεται από τις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 177 παρ. 1 και 178 Κ.Π.Δ. Το αποτέλεσμα του συσχετισμού, της συνεκτίμησης, της συγκριτικής στάθμισης και της συναξιολόγησης των αποδεικτικών μέσων, δηλαδή από ποιο αποδεικτικό μέσο πείσθηκε τελικά το Δικαστήριο, δεν ελέγχεται από τον Άρειο Πάγο.
Πλην όμως, όταν υπάρχουν αντιφατικά ή διαφορετικά αποδεικτικά μέσα, πρέπει στην αιτιολογία να αναφέρεται γιατί το δικαστήριο πείσθηκε από το συγκεκριμένο και όχι από το άλλο αντίθετο. Ο αναιρετικός έλεγχος εστιάζεται στο αν το Δικαστήριο προέβη σε λειτουργικό συσχετισμό, συνεκτίμηση και συναξιολόγηση του περιεχομένου όλων των αποδεικτικών μέσων και όχι επιλεκτικά μερικών μόνον εξ αυτών. Όταν δε, εξαίρονται ορισμένα από τα αποδεικτικά μέσα, δεν σημαίνει ότι δεν ελήφθησαν υπόψη τα άλλα. (ΑΠ 185/2022).
Όμως, δεν αποτελούν λόγους αναίρεσης η εσφαλμένη εκτίμηση των αποδείξεων και ειδικότερα η εσφαλμένη εκτίμηση και αξιολόγηση των μαρτυρικών καταθέσεων και των εγγράφων, η παράλειψη αναφοράς και αξιολόγησης κάθε αποδεικτικού στοιχείου χωριστά και η παράλειψη συσχέτισης των αποδεικτικών μέσων μεταξύ τους, η αμφισβήτηση ή η απόκρουση του αποδεικτικού πορίσματος, στο οποίο κατέληξε το Δικαστήριο, καθόσον στις περιπτώσεις αυτές, με την επίφαση της έλλειψης αιτιολογίας ή της εσφαλμένης εφαρμογής του νόμου και της έλλειψης νόμιμης βάσης, πλήττεται η αναιρετικώς ανέλεγκτη περί τα πράγματα κρίση του Δικαστηρίου της ουσίας (ΑΠ 777/2022, ΑΠ 910/2022, ΑΠ 2037/2021, ΑΠ 652/2021).
Ειδική μνεία αποδεικτικών μέσων: Ειδικώς, το προβλεπόμενο από τη διάταξη του άρθρου 178 παρ.1 στοιχ. γ του ΚΠΔ αποδεικτικό μέσο της πραγματογνωμοσύνης, η οποία διατάσσεται κατά το άρθρο 183 του ίδιου Κώδικα, υπό προϋποθέσεις, από τον ανακριτικό υπάλληλο, το δικαστικό συμβούλιο ή το δικαστήριο αυτεπαγγέλτως ή μετά από αίτηση των διαδίκων ή του εισαγγελέα και αποσκοπεί στην ενίσχυση της κρίσεως του δικαστή, όταν ανακύπτει ζήτημα το οποίο απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις ενός προσώπου, αποτελεί ιδιαίτερο και αυτοτελές αποδεικτικό μέσο, διακρινόμενο των εγγράφων. Ως ιδιαίτερο δε είδος αποδεικτικού μέσου, η πραγματογνωμοσύνη πρέπει να προκύπτει από την αιτιολογία της αποφάσεως ότι λήφθηκε και αυτή υπόψη, όπως αυτό συμβαίνει όχι μόνο όταν αυτή μνημονεύεται ειδικώς μεταξύ των αποδεικτικών μέσων, αλλά και όταν προκύπτει αναμφίβολα από τις παραδοχές της αποφάσεως ότι τα πορίσματα της πραγματογνωμοσύνης έγιναν δεκτά από το δικαστήριο και, σε κάθε περίπτωση, δεν είναι αντίθετα με αυτές (ΑΠ 1226/2015, ΑΠ 569/2015, ΑΠ 455/2010, ΑΠ 1113/2009). Διαφορετικά, δεν προκύπτει με βεβαιότητα ότι το δικαστήριο έλαβε υπόψη του και το ιδιαίτερο αυτό αποδεικτικό μέσο, μη αρκούσης της γενικής αναφοράς στα έγγραφα, και ιδρύεται ο λόγος αναιρέσεως για έλλειψη αιτιολογίας.
Δεν αποτελεί όμως το ιδιαίτερο αποδεικτικό μέσο της πραγματογνωμοσύνης του άρθρου 178 παρ. 1 στοιχ. γ’ του ΚΠΔ η “Έκθεση Αποτελέσματος Άρσης Απορρήτου Τηλεφωνικών Επικοινωνιών”, την οποία συντάσσει ο Ανακριτής, κατ’ άρθρο 251 του ΚΠΔ, σχετικώς με τα στοιχεία που προκύπτουν ή δεν προκύπτουν, αναφορικά με την υπό διερεύνηση αξιόποινη πράξη, από τα χορηγούμενα σε ηλεκτρονική μορφή διαθέσιμα στοιχεία και την ακρόαση όλων των επικοινωνιών, που έχουν συλλεγεί, κατ’ άρθρο 22 του ν. 4249/2014, μετά από νόμιμη (με Βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών) άρση του απορρήτου τηλεφωνικών επικοινωνιών του κατηγορουμένου, από τα όργανα της αρμόδιας Διεύθυνσης Διαχείρισης και Ανάλυσης Πληροφοριών (ΔΙ.Δ.Α.Π.) της Ελληνικής Αστυνομίας, αλλά αποτελεί απλό έγγραφο της δικογραφίας και ως εκ τούτου, αρκεί η αναφορά των εγγράφων στα κατ’ είδος μνημονευόμενα αποδεικτικά μέσα, για την απόδειξη ότι λήφθηκε και η “έκθεση έρευνας” υπόψη από το Δικαστήριο της ουσίας για τον σχηματισμό της κρίσης του.
Περαιτέρω, το προβλεπόμενο από τη διάταξη του άρθρου 178 παρ. 1 στοιχ. β του ΚΠΔ αποδεικτικό μέσο της αυτοψίας, η οποία διενεργείται, από ανακριτικό υπάλληλο, το δικαστικό συμβούλιο ή το δικαστήριο, όταν υπάρχουν ενδείξεις (άρθρο 179 ΚΠΔ) για την τέλεση κάποιου εγκλήματος, κατά τα άρθρα 180 επ. του ίδιου Κώδικα σε τόπους, πράγματα ή ανθρώπους για να βεβαιωθούν η τέλεση και οι περιστάσεις του εγκλήματος, αποτελεί ιδιαίτερο και αυτοτελές είδος αποδεικτικού μέσου, διακρινόμενο των εγγράφων και ως εκ τούτου, πρέπει για τη δημιουργία βεβαιότητας ότι έλαβε και την έκθεση αυτοψίας υπόψη του το Δικαστήριο, να αναφέρεται ειδικά στην αιτιολογία, μεταξύ των αποδεικτικών μέσων που αξιολογήθηκαν ή να προκύπτει από τα εκτιθέμενα περιστατικά ότι το Δικαστήριο την έλαβε υπόψη του και τη συνεκτίμησε με τα άλλα αποδεικτικά μέσα, κατά τρόπο αναμφισβήτητο (ΑΠ 569/2015, ΑΠ 1113/2009, ΑΠ 351/2009). Διαφορετικά, αν δηλαδή δεν μνημονεύεται μεταξύ των αποδεικτικών μέσων, δεν προκύπτει βεβαιότητα ότι το Δικαστήριο έλαβε υπόψη του και το ιδιαίτερο αυτό αποδεικτικό μέσο, χωρίς να αρκεί η αναφορά στα έγγραφα, και ιδρύεται ο προαναφερόμενος λόγος αναιρέσεως.
Δεν ισχύει όμως, το ίδιο και για την “έκθεση έρευνας ιδιωτικού χώρου κατά την ημέρα” που δεν αποτελεί ιδιαίτερο και αυτοτελές είδος αποδεικτικού μέσου, αφού την συντάσσει ο ανακριτής που διενήργησε την ανακριτική πράξη της έρευνας, κατ’άρθρο 253 ΚΠΔ, με σκοπό τη συλλογή και διατήρηση των αποδείξεων και την εξασφάλιση των ιχνών του εγκλήματος και αποτελεί απλό έγγραφο της δικογραφίας και ως εκ τούτου, αρκεί η αναφορά των εγγράφων στα κατ’είδος μνημονευόμενα αποδεικτικά μέσα, για την απόδειξη ότι λήφθηκε και η “έκθεση έρευνας” υπόψη από το Δικαστήριο της ουσίας για τον σχηματισμό της κρίσης του.
Περαιτέρω, από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 329, 331, 333 παρ.2, 364 και 369 του ΚΠΔ, προκύπτει ότι η λήψη υπόψη και η συνεκτίμηση από το δικαστήριο της ουσίας, ως αποδεικτικού στοιχείου, για το σχηματισμό της κρίσης του περί της ενοχής του κατηγορουμένου, εγγράφων που δεν αναγνώστηκαν κατά τη συζήτηση στο ακροατήριο, επιφέρει απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας κατά το άρθρο 171 παρ.1 εδ. δ` του ίδιου Κώδικα, που ιδρύει τον από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α` ΚΠΔ λόγο αναίρεσης, διότι έτσι παραβιάζεται η άσκηση του κατά το άρθρο 358 του ίδιου Κώδικα δικαιώματος του κατηγορουμένου να προβαίνει σε δηλώσεις, παρατηρήσεις και εξηγήσεις, σχετικά με το εν λόγω αποδεικτικό μέσο, (ΑΠ 809/2022, ΑΠ 655/2021), αλλά και η δημοσιότητα της διαδικασίας στο ακροατήριο, που ιδρύει τον από το άρθρο 510 παρ.1 στοιχ.Γ’ λόγο αναίρεσης, εκτός αν τα έγγραφα αποτελούν στοιχεία του κατηγορητηρίου ή το υλικό αντικείμενο του εγκλήματος ή είναι έγγραφα διαδικαστικά ή αναφέρονται απλώς διηγηματικά στην απόφαση ή το περιεχόμενό τους προκύπτει από άλλα αποδεικτικά μέσα. (ΑΠ 560/2020, ΑΠ 192/2020, 618/2019, ΑΠ 911/2017, ΑΠ 242/2011).
Εξάλλου, η ανάγνωση εγγράφου δεν απαιτείται να προκύπτει μόνο από τη ρητή μνεία του στο οικείο μέρος των πρακτικών της δίκης, όπου αναφέρονται τα αναγνωσθέντα έγγραφα, αλλά αρκεί να προκύπτει αυτή από το όλο περιεχόμενο των πρακτικών της δίκης ή από τις αιτιολογίες της προσβαλλόμενης απόφασης (ΑΠ 68/2022, ΑΠ 560/2020).
Τέλος, αναγνωστέα έγγραφα είναι τα έγγραφα, τα οποία είτε έχει συμπεριλάβει ο εισαγγελέας που συνέταξε το κατηγορητήριο ή επιμελήθηκε την εισαγωγή της υπόθεσης στο ακροατήριο, είτε υποβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της αποδεικτικής διαδικασίας, από τους διαδίκους, τον εισαγγελέα ή και από κάποιον μάρτυρα.
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ