Η θανατική ποινή, η οποία χρησιμοποιείται ως μέσο τιμωρίας σε πολλά κράτη, αποτελεί την αυστηρότερη ποινή που μπορεί να επιβληθεί σε έναν άνθρωπο ο οποίος έχει διαπράξει σοβαρό έγκλημα κατά της ζωής ή άλλων ύψιστων αγαθών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταστήσει σαφές επανειλημμένως ότι αυτή η πρακτική αντίκειται στα θεμελιώδη δικαιώματα στα οποία βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Σύμφωνα με κοινή δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου της Ευρώπης: «Η κατάργηση της θανατικής ποινής κατοχυρώνεται από τα Πρωτόκολλα αριθ. 6 και 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών και επιβεβαιώνεται από το άρθρο 2 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Επίσης, υπενθυμίζεται ότι από το 1997 δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία εκτέλεση στην επικράτεια των 47 κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, 27 εκ των οποίων είναι και μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, τονίζεται πως η κατάργηση της θανατικής ποινής αποτελεί όρο που πρέπει να πληρούν τα κράτη για να είναι μέλη τόσο του Συμβουλίου της Ευρώπης όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η επιλογή της θανατικής ποινής ως μέσο τιμωρίας για τον καταδικασμένο εγείρει σοβαρές ενστάσεις. Η χρήση της θανατικής ποινής ποικίλλει από χώρα σε χώρα, με την ηλεκτρική καρέκλα να είναι μία από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή η μέθοδος, η οποία ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, εξακολουθεί να εφαρμόζεται σε ορισμένες πολιτείες μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, το ζήτημα της θανατικής ποινής έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις. Υποστηρικτές της ποινής αυτής ισχυρίζονται ότι αποδίδεται ηθική δικαίωση στις οικογένειες των θυμάτων και ότι δημιουργείται ένα αποτρεπτικό πρότυπο προς την κοινωνία. Παράλληλα, προβάλλεται και το επιχείρημα της οικονομικής ελάφρυνσης, με το σκεπτικό ότι η φυλάκιση ενός εγκληματία για ολόκληρη τη ζωή του επιβαρύνει σημαντικά τους φορολογούμενους πολίτες.
Από την άλλη πλευρά, οι αντίπαλοι της θανατικής ποινής υπογραμμίζουν ότι η αφαίρεση της ζωής, ακόμα και ενός εγκληματία, αντιτίθεται σε βασικές ηθικές αξίες. Επισημαίνουν πως η θέαση της εκτέλεσης ενός ανθρώπου, ιδίως μέσω βασανιστικών μεθόδων, μπορεί να προκαλέσει ψυχολογικό τραύμα στους αυτόπτες μάρτυρες, κάτι που συχνά παραβλέπεται. Οι αντιδράσεις ενισχύονται όταν χρησιμοποιούνται αμφιλεγόμενες μέθοδοι, όπως η χρήση αερίου αζώτου, που εφαρμόστηκε πρόσφατα στην Αλαμπάμα των ΗΠΑ. Εν προκειμένω, ο Κένεθ Γιουτζίν Σμιθ είχε αρχικά προγραμματιστεί να εκτελεστεί το 2022 με θανατηφόρα ένεση, αλλά η εκτέλεση ματαιώθηκε. Είχε καταδικαστεί οριστικά το 1996 με τη θανατική ποινή μετά τη δίκη του για τη δολοφονία μίας γυναίκας, κατόπιν παραγγελίας του συζύγου της. Τελικά, αποφασίστηκε η εκτέλεσή του μέσω ασφυξίας, με αεροστεγή μάσκα στο πρόσωπό του, η οποία τον ανάγκασε να εισπνεύσει καθαρό άζωτο. Παρά τις αντιδράσεις, τα πολιτειακά όργανα της Αλαμπάμας υπερασπίστηκαν τη μέθοδο αυτή ως «ίσως την πιο ανθρώπινη μέθοδο εκτέλεσης που επινοήθηκε ποτέ». Η διαδικασία διήρκεσε περίπου 22 λεπτά, και αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν ότι για αρκετά λεπτά ο Σμιθ είχε τις αισθήσεις του και βαριανάσαινε για πολλή ώρα. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Απόψε, η Αλαμπάμα κάνει την ανθρωπότητα να κάνει ένα βήμα προς τα πίσω».
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι, παρά τα επιχειρήματα υπέρ της θανατικής ποινής, αυτή δεν αποτελεί λύση για την προάσπιση της δικαιοσύνης. Παρόλο που υποστηρίζεται η άποψη ότι η θανατική ποινή αποβλέπει στην προστασία της κοινωνίας και στην αποφυγή της αυτοδικίας, δεν μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός ότι η θέαση ενός ανθρώπου που αφήνει την τελευταία του πνοή, με σκοπό την τιμωρία του δράστη, περισσότερο θυμίζει εκδίκηση παρά δικαιοσύνη. Η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι η μαρτυρία ενός τέτοιου βίαιου θανάτου μπορεί να προκαλέσει ψυχοπαθολογικό τραύμα σε ενήλικες και πολλές φορές οι αυτόπτες μάρτυρες δεν επανέρχονται ποτέ πλήρως. Ειδικά αν συνδέονται συναισθηματικά με τον θανατοποινίτη, υπάρχει κίνδυνος ένα τέτοιο γεγονός να οδηγήσει σε αντεκδίκηση και περαιτέρω εγκλήματα.
* Η κ. Μαρία Ζήση είναι φοιτήτρια της Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ.