Η χθεσινή βραδιά στο Ζάππειο Μέγαρο ήταν ξεχωριστή, καθώς τιμήθηκε η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ένα σημαντικό κείμενο που υπερβαίνει τα όρια της νομικής επιστήμης και υποστηρίζει τις θεμελιώδεις αρχές και αξίες της Ευρώπης. Το κείμενο-ορόσημο στον νομικό μας πολιτισμό, που ενισχύει το ευρωπαϊκό αφήγημα μέσα από κοινές αρχές και αξίες, εορτάστηκε με αφορμή τα 50 χρόνια από την ελληνική επανεπικύρωση, καθώς και τα 75 χρόνια από την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Το “NB Daily” παρευρέθηκε στην επετειακή εκδήλωση που διοργάνωσαν η Προεδρία της Δημοκρατίας και η Βουλή των Ελλήνων και ετοίμασε αφιέρωμα. Την έναρξη της εκδήλωσης κήρυξε με την ομιλία της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ενώ ομιλίες απηύθυναν ο Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης Θεόδωρος Ρουσόπουλος, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) Marko Bošnjak, ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) Koen Lenaerts, ο Επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και Κράτους Δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης Gianluca Esposito, καθώς και ο Έλληνας δικαστής του ΕΔΔΑ Γιάννης Κτιστάκις. Τον συντονισμό της εκδήλωσης ανέλαβε ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας.
Στην εκδήλωση έδωσαν το «παρών», μεταξύ άλλων, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, η Δ΄ Αντιπρόεδρος της Βουλής Όλγα Γεροβασίλη, ο Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης, η Πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας Ζωή Κωνσταντοπούλου, ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, η ηγεσία της Δικαιοσύνης, καθώς και πρώην Πρωθυπουργοί και μέλη της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπως οι Αλέξης Τσίπρας και Γιώργος Παπανδρέου, και οι πρώην υπηρεσιακοί Πρωθυπουργοί Παναγιώτης Πικραμμένος και Βασιλική Θάνου.
Κατερίνα Σακελλαροπούλου
«Η δημοκρατία είναι μια διαρκής άσκηση για όλους μας, γιατί όλοι μας μετέχουμε σε αυτήν και τη διαμορφώνουμε, ως άτομα και μέλη του κοινωνικού συνόλου, σύμφωνα με το Σύνταγμά μας»
Αρχικά, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ανατρέχοντας στην ιστορική σημασία της ίδρυσης του Συμβουλίου της Ευρώπης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπογράμμισε τον ρόλο του ως θεματοφύλακα των αξιών της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που αποτέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και συμβίωσης. Η επιστροφή της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Ευρώπης μετά την πτώση της δικτατορίας σηματοδότησε, όπως τόνισε, μια καθοριστική στιγμή για την ελληνική κοινωνία και εξέφρασε την πίστη της χώρας στις ευρωπαϊκές αξίες.
Η Πρόεδρος τόνισε, επίσης, ότι η δημοκρατία δεν περιορίζεται στην εκλογική διαδικασία, αλλά οφείλει να προστατεύει τις μειοψηφίες και να εξασφαλίζει τη δυνατότητά τους να ακουστούν, διαφυλάσσοντας έτσι την κοινωνική συνοχή και το δικαίωμα όλων να συμμετέχουν στον δημόσιο διάλογο. Επεσήμανε ότι η δημοκρατία συνδέεται άμεσα με την έννοια του κράτους δικαίου και την προστασία των ατομικών ελευθεριών, που είναι απαραίτητες για μια υγιή και ανθεκτική κοινωνία.
Η κ. Σακελλαροπούλου αναφέρθηκε στις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η δημοκρατία, όπως η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς που επιδεινώθηκε από την οικονομική κρίση της περασμένης δεκαετίας και την πανδημία, που, όπως είπε, επέβαλε πρωτοφανείς περιορισμούς στα θεμελιώδη δικαιώματα. Στη συνέχεια, αναφέρθηκε στο μεταναστευτικό και στην κλιματική κρίση ως ζητήματα που επηρεάζουν τις δημοκρατικές κοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών απαιτεί, σύμφωνα με την Πρόεδρο, ευρύτερη συνεργασία και δράσεις που βασίζονται στη δημοκρατική συνείδηση και τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Αναφερόμενη στις πρόσφατες γεωπολιτικές αναταραχές, η Πρόεδρος σημείωσε ότι η διατήρηση της ειρήνης και η σταθερότητα των δημοκρατιών απειλούνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Τόνισε ότι η άνοδος του λαϊκισμού και του ευρωσκεπτικισμού προκαλεί βαθιές ρήξεις στις κοινωνίες και στις πολιτικές δομές, ενώ οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και η παραπληροφόρηση μέσω των fake news θέτουν νέες προκλήσεις.
Η ομιλία ολοκληρώθηκε με αναφορά στην ευθύνη που φέρει κάθε πολίτης και πολιτικός για τη διατήρηση της δημοκρατικής συνοχής και της πολιτικής ενσυναίσθησης. Η ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών, η αλληλεγγύη, και η ενεργή συμμετοχή των πολιτών αποτελούν, κατά την Πρόεδρο, τις κύριες προϋποθέσεις για να αντέξει η δημοκρατία στις νέες συνθήκες. «Η δημοκρατία είναι μια διαρκής άσκηση για όλους μας, γιατί όλοι μας μετέχουμε σε αυτήν και τη διαμορφώνουμε, ως άτομα και μέλη του κοινωνικού συνόλου, σύμφωνα με το Σύνταγμά μας», κατέληξε η κ. Σακελλαροπούλου, υπογραμμίζοντας ότι «κανείς δεν πρέπει να μένει πίσω» καθότι «το δημοκρατικό, κοινωνικό συμβόλαιο μας περιλαμβάνει όλους, ως φορείς ίσης ελευθερίας».
Κωνσταντίνος Τασούλας
«Η δημοκρατία είναι τελικά και τέχνη, γιατί είναι η μεγαλύτερη πολιτιστική κατάκτηση του ανθρώπου»
Εν συνεχεία, ο Πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Τασούλας έκανε ειδική μνεία στην αναγγελία του Giuseppe Vedovato, Προέδρου της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, προς τον τότε Έλληνα Πρωθυπουργό, τον Οκτώβριο του 1974, εκφράζοντας την ανακούφιση της διεθνούς κοινότητας για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα μετά τη δικτατορία.
Αναφερόμενος στις ενέργειες της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας υπενθύμισε ότι μία από τις πρώτες πράξεις της ήταν η απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων και η επαναφορά της ελευθεροτυπίας. Ακολούθησαν σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης, την επικύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την εξασφάλιση της ισχύος του Συντάγματος του 1952 και την εκδίκαση των πολιτικών εγκλημάτων που συνδέονταν με τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Χαρακτηριστικό της δημοκρατικής της προσήλωσης ήταν η παραπομπή των πρωταιτίων της δικτατορίας σε ανώτατο δικαστήριο τακτικών δικαστών, χωρίς τη χρήση έκτακτων στρατοδικείων ή αναδρομικών ποινικών διατάξεων, καθιστώντας τη διαδικασία δίκαιη και σύμφωνη με τις δημοκρατικές αρχές.
Ο κ. Τασούλας αναφέρθηκε, επίσης, στην απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που έδωσε στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας μοναδική θεσμική νομιμοποίηση, καθιστώντας την ως εκ καταγωγής και όχι εκ διαδοχής αρχή, αναγνωρίζοντας τη ζωτική της αποστολή στην αποκατάσταση της δημοκρατικής τάξης. Τέλος, όπως με έμφαση παρατήρησε, «η δημοκρατία είναι τελικά και τέχνη, γιατί είναι η μεγαλύτερη πολιτιστική κατάκτηση του ανθρώπου».
Θεόδωρος Ρουσόπουλος
«Καθότι τα έθνη μας δεν είναι τέλεια, χρειάζονται σήμερα περισσότερο από ποτέ το ευρωπαϊκό ιδεώδες, καθώς και εποικοδομητική κριτική»
Ακολούθως, ο Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης Θεόδωρος Ρουσόπουλος, ο πρώτος Έλληνας που εξελέγη ομόφωνα στο αξίωμα αυτό, παρουσίασε τη δημοκρατία ως έναν ζωντανό και πολύπλευρο θεσμό, απαραίτητο για την κοινωνική σταθερότητα αλλά και την πρόοδο. Αναγνωρίζοντας τα 50 χρόνια δημοκρατικής πορείας της Ελλάδας, τόνισε πως η διατήρηση της δημοκρατίας δεν αποτελεί απλώς παράδοση αλλά μια συνεχή διαδικασία διαλόγου και αντιπαραθέσεων.
Ο Πρόεδρος εξήγησε πως το Συμβούλιο της Ευρώπης, με τα 46 κράτη-μέλη του και σημαντικούς διεθνείς παρατηρητές, λειτουργεί ως πυλώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου στην Ευρώπη. Υπενθύμισε ότι, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε μιλήσει για την ανάγκη μιας ενωμένης Ευρώπης, όραμα που οδήγησε το 1949 στην ίδρυση του Συμβουλίου και στη δημιουργία μιας νέας ευρωπαϊκής εποχής ειρήνης και συνεργασίας.
Αναφερόμενος στις σύγχρονες προκλήσεις, όπως η μετανάστευση, η περιβαλλοντική κρίση και ο λαϊκισμός, τόνισε ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης παραμένει πιστό στις αξίες του. Σημαντικό επίτευγμα αποτελεί η πρόσφατη θέσπιση της πρώτης παγκόσμιας συνθήκης για την τεχνητή νοημοσύνη, μια πρωτοβουλία που ενισχύει την προστασία της δημοκρατίας από τις καταχρήσεις της τεχνολογίας.
Ο Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης τόνισε, επίσης, ότι το Συμβούλιο δεν διστάζει να επικρίνει, ούτε αποφεύγει τις δύσκολες αποφάσεις. Όταν παραβιάστηκε η ειρήνη με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Κοινοβουλευτική μας Συνέλευση αντέδρασε αποφασιστικά, οδηγώντας στην αποβολή της Ρωσίας, όπως παρατήρησε. Παράλληλα, όπως σημείωσε, «είμαστε ενεργοί στην καταδίκη της βίας στη Μέση Ανατολή, επιδιώκοντας ειρηνικές λύσεις σε αυτήν την κρίση που διαρκεί δεκαετίες».
Ολοκληρώνοντας, εξέφρασε την πεποίθηση ότι η Ελλάδα μπορεί, μέσω της εκσυγχρονιστικής της πολιτικής, να αποτελέσει πρότυπο για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ενισχύοντας τις δημοκρατικές αξίες.
Marko Bošnjak
«Η υπόθεση της Ελλάδας πριν από πενήντα χρόνια παραμένει μια ισχυρή υπενθύμιση της ζωτικής σημασίας που έχει η νομική αντιμετώπιση των συστηματικών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων»
Την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Ευρώπης και τη σημασία της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανέλυσε ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), Marko Bošnjak. Πιο συγκεκριμένα, ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου του Στρασβούργου ανέφερε ότι η Ελλάδα, ως το 11ο κράτος-μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, επικύρωσε τη Σύμβαση το 1953, λίγο μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Όπως επεσήμανε, η απόφαση αυτή αποτέλεσε ορόσημο για μια χώρα που μόλις είχε εξέλθει από τη δοκιμασία του εμφυλίου πολέμου και αντιμετώπιζε σημαντικές προκλήσεις στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη σκοτεινή περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας του 1967, η οποία οδήγησε στην αναστολή των δημοκρατικών θεσμών και την καταπίεση των πολιτικών ελευθεριών. Ακολούθως, ο Πρόεδρος του ΕΔΔΑ στάθηκε στην πρωτοφανή πρωτοβουλία τεσσάρων ευρωπαϊκών χωρών – Δανίας, Νορβηγίας, Σουηδίας και Ολλανδίας – που προχώρησαν σε διακρατική προσφυγή κατά της Ελλάδας ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό σημείωσε μάλιστα τις σημαντικές δυσκολίες που αντιμετώπισε η Επιτροπή στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων, λόγω της έλλειψης συνεργασίας από το τότε ελληνικό καθεστώς.
Μεταφέροντας τη συζήτηση στο σήμερα, ο Πρόεδρος του ΕΔΔΑ επεσήμανε πως το Δικαστήριο αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις, με τον αριθμό των διακρατικών προσφυγών για σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων να αυξάνεται, ιδιαίτερα σε μια ασφυκτική συνθήκη αλλεπάλληλων ευρωπαϊκών κρίσεων.
«Η υπόθεση της Ελλάδας πριν από πενήντα χρόνια παραμένει μια ισχυρή υπενθύμιση της ζωτικής σημασίας που έχει η νομική αντιμετώπιση των συστηματικών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων», τόνισε ο κ. Bošnjak, προσθέτοντας πως οι εγγυήσεις εμπεριστατωμένης, προβλέψιμης και δίκαιης δίκης αποτελούν θεμέλιο για την αντιμετώπιση της αδικίας.
Κλείνοντας την ομιλία του, ο Πρόεδρος του ΕΔΔΑ αναφέρθηκε στον συμβολισμό της πραγματοποίησης της ομιλίας στην Ελλάδα, το λίκνο της δημοκρατίας, υπογραμμίζοντας την αδιάλειπτη πίστη του Δικαστηρίου στη δύναμη του νόμου για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Koen Lenaerts
«Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες βρίσκονται σε ένα σταυροδρόμι, όπως ο νεαρός Ηρακλής που καλείται να επιλέξει μεταξύ του δύσκολου δρόμου της αρετής και του εύκολου δρόμου της φαυλότητας»
«Ζούμε σε δύσκολους καιρούς για τη δημοκρατία», τόνισε στη συνέχεια ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Koen Lenaerts, επισημαίνοντας πως οι δημοκρατικοί θεσμοί απειλούνται παγκοσμίως από την άνοδο λαϊκιστικών κινημάτων. Χρησιμοποιώντας την αλληγορία του Ηρακλή, παρομοίασε τις φιλελεύθερες δημοκρατίες με τον αρχαίο ήρωα που καλείται να επιλέξει μεταξύ του δύσκολου δρόμου της αρετής και του εύκολου δρόμου της φαυλότητας.
Ο Πρόεδρος του ΔΕΕ στάθηκε, επίσης, στις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τη δημοκρατική λειτουργία της ΕΕ, τονίζοντας τη διττή φύση της δημοκρατικής νομιμοποίησης, τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στο ρόλο των Ευρωπαίων πολιτών ως συνδετικού κρίκου μεταξύ των δύο επιπέδων διακυβέρνησης.
Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου ανέλυσε τέσσερα κρίσιμα στοιχεία για τη δημοκρατία. Πρώτον, υπογράμμισε τη σημασία της διαφάνειας και της λογοδοσίας ως ουσιώδη στοιχεία για τη συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς. Δεύτερον, αναφέρθηκε στην ελευθερία του Τύπου και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, επικαλούμενος μάλιστα την πρόσφατη υπόθεση της Ρεάλ Μαδρίτης, όπου το Δικαστήριο αποφάνθηκε υπέρ της απρόσκοπτης λειτουργίας του Τύπου. Τρίτον, τόνισε τη σημασία της δραστηριοποίησης της κοινωνίας των πολιτών, ιδιαίτερα σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τέταρτον, υπογράμμισε την κεντρική σημασία της προστασίας των μειονοτήτων, επισημαίνοντας πως η δημοκρατία δεν περιορίζεται στην κυριαρχία της πλειοψηφίας.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κάτι περισσότερο από μια ενιαία αγορά», υπογράμμισε ο κ. Lenaerts, χαρακτηρίζοντάς την «ένωση δικαιωμάτων, ελευθερίας και δικαιοσύνης». Αναφερόμενος στην ελληνική κληρονομιά, τόνισε πως οι αξίες της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ισότητας, που πρωτοεμφανίστηκαν στην Αρχαία Ελλάδα, παραμένουν θεμελιώδη ιδανικά για την ΕΕ. Κλείνοντας, ο Πρόεδρος του ΔΕΕ τόνισε την αμφίδρομη σχέση μεταξύ εθνικών δημοκρατιών και ΕΕ, τονίζοντας πως «οι ισχυρές δημοκρατίες ενδυναμώνουν την ΕΕ και, αντίστοιχα, μια ισχυρή ΕΕ ενισχύει τη δημοκρατία σε όλα τα κράτη μέλη της».
Gianluca Esposito
Στην ομιλία του, ο Gianluca Esposito, επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και Κράτους Δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης, εστίασε στην ανησυχητική οπισθοδρόμηση των δημοκρατικών αξιών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Αν και αυτή η υποχώρηση δεν είναι τόσο εμφανής όσο η ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας, όπως επεσήμανε, επιφέρει σταδιακή διάβρωση των θεμελιωδών ελευθεριών και της δημοκρατικής τάξης.
Ο κ. Esposito δήλωσε ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης, υπό την καθοδήγηση του Γενικού Γραμματέα, διαθέτει τα μέσα για να αναχαιτίσει αυτή την αρνητική τάση. Οι πρωτοβουλίες που βρίσκονται σε εξέλιξη στοχεύουν στην ενίσχυση της δημοκρατικής ακεραιότητας, ενώ η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η προσήλωση στις θεσμικές εγγυήσεις παραμένουν ακρογωνιαίοι λίθοι του συστήματος δικαιωμάτων του Συμβουλίου.
Στην αναφορά του στις σύγχρονες προκλήσεις, ο κ. Esposito έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην τεχνητή νοημοσύνη και στην κλιματική αλλαγή. Με υπερηφάνεια ανακοίνωσε την έγκριση της πρώτης παγκόσμιας συνθήκης για την τεχνητή νοημοσύνη, που ανοίγει τον δρόμο για την υπεύθυνη χρήση της προς όφελος της ανθρωπότητας, ενώ εξασφαλίζει δικλείδες ασφαλείας για την αποφυγή καταχρηστικών συμπεριφορών. Αναφερόμενος, τέλος, στην κλιματική αλλαγή, τόνισε ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει ήδη ξεκινήσει να αναγνωρίζει την προστασία του περιβάλλοντος ως θεμελιώδες μέρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενισχύοντας τη δέσμευση για ένα βιώσιμο μέλλον.
Γιάννης Κτιστάκις
«Η σχέση Αθήνας-Στρασβούργου δεν ενίσχυσε μόνο την Ελλάδα, αλλά εμπλούτισε ουσιαστικά τη νομολογία του ΕΔΔΑ»
Τη σημαντική συμβολή της Ελλάδας στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής νομολογίας και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανέλυσε, τέλος, ο Δικαστής του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Γιάννης Κτιστάκις.
«Η σχέση Αθήνας-Στρασβούργου δεν ενίσχυσε μόνο την Ελλάδα, αλλά εμπλούτισε ουσιαστικά τη νομολογία του ΕΔΔΑ», τόνισε ευθύς εξαρχής ο κ. Κτιστάκης, αναδεικνύοντας τρεις κρίσιμους τομείς όπου η χώρα μας άφησε το αποτύπωμά της στην ευρωπαϊκή νομολογία.
Ο πρώτος τομέας αφορά το σεβασμό των θρησκευτικών κοινοτήτων. Η πρώτη απόφαση για τη θρησκευτική ελευθερία από το Δικαστήριο του Στρασβούργου ήταν η υπόθεση Κοκκινάκη το 1993, όπως υπενθύμισε. Ακολούθησαν αποφάσεις για πολλές θρησκευτικές κοινότητες, συμπεριλαμβανομένης της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία το 1987 προσέφυγε πρώτη στο Στρασβούργο και το 1994 κέρδισε την υπόθεσή της για την εκκλησιαστική περιουσία. Πολλές από αυτές τις διαφορές προέρχονται από νομοθεσίες της δικτατορίας του Μεταξά και επιλύθηκαν όχι μέσω νέων νόμων, αλλά μέσω αλλαγής στη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων. Αυτός ο πλούτος δικαστικών αποφάσεων από το Στρασβούργο δεν περιορίζεται μόνο στην πρόληψη μελλοντικών παραβιάσεων θρησκευτικών ελευθεριών και τη διατήρηση της θρησκευτικής ειρήνης στις 46 χώρες της ΕΣΔΑ, αλλά ενισχύει και τη δημοκρατία, πολλαπλασιάζοντας τα παραδείγματα ομαλής συνύπαρξης πλειονοτήτων και μειονοτήτων σε έναν κόσμο γεμάτο αντιθέσεις, σύμφωνα με τον ίδιο.
Δεύτερο είναι το ζήτημα της διάκρισης των εξουσιών το οποίο, όπως τονίστηκε, προέκυψε από τις αποφάσεις σε υποθέσεις όπως τα Ελληνικά Διυλιστήρια, όπου το ελληνικό κοινοβούλιο ανέτρεψε αποφάσεις της δικαιοσύνης επικαλούμενο τη χουντική προέλευση των σχετικών νόμων, με αποτέλεσμα το Δικαστήριο του Στρασβούργου να αναπτύξει τη νομολογία του γύρω από τη σημασία του κράτους δικαίου, ενισχύοντας τη διάκριση των εξουσιών πανευρωπαϊκά. Ενώ το τρίτο ζήτημα, σύμφωνα με τον κ. Κτιστάκι, είναι η απαγόρευση της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, δεδομένου ότι το 2001 μια καταδικαστική για την Ελλάδα απόφαση έδωσε την ευκαιρία στο Ευρωδικαστήριο να υπογραμμίσει ότι η αξιοπρέπεια των κρατουμένων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δημοκρατικής κοινωνίας.
Τέλος, ο κ. Κτιστάκις αναφέρθηκε στον πρόσφατο νόμο 5130 του 2024, ο οποίος επιτρέπει την αναψηλάφηση υπόθεσης μετά από καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Όπως επεσήμανε, είναι μια καινοτομία για όλη την Ευρώπη, που ορίζει την ευθύνη του κράτους να διασφαλίζει τη συμμόρφωση με τις αποφάσεις του Στρασβούργου. Η πορεία μιας ένδικης διαφοράς που αφορά τα δικαιώματα της ΕΣΔΑ, εάν δεν επιλύεται στην Αθήνα, θα εκδικάζεται στο Στρασβούργο και η απόφαση θα επιστρέφει στην Αθήνα, με στόχο τη συμμόρφωση των ελληνικών δικαστηρίων, όπως παρατήρησε.
