Η πώληση του φαρμάκου αποτελεί ένα θέμα με ιδιαίτερη νομική σημασία και πολυπλοκότητα. Η μελέτη διερευνά τις νομικές διαστάσεις αυτού του αγαθού, το οποίο, αν και κοινό σε όλους, παρουσιάζει μοναδικές προκλήσεις ως προς τη ρύθμισή του από το δίκαιο. Πρόκειται για ένα αντικείμενο που, σύμφωνα με το άρθρο 947 του Αστικού Κώδικα, αποτελεί εμπορεύσιμο προϊόν, αλλά ταυτόχρονα συνιστά καταναλωτικό και κοινωνικό αγαθό. Είναι ένα προϊόν απαραίτητο για πολλούς για την επιβίωσή τους και συχνά συνδέεται με τη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής, γεγονός που του προσδίδει και συνταγματική προστασία.
Έτσι, η μελέτη εκκινεί από μια περιοχή ιδιαίτερης δυσκολίας εξαρχής, καθόσον προσεγγίζει την παροχή υπό το πρίσμα αυτής της διττής φύσης σε όλες της τις εκφάνσεις, προβαίνοντας στις ανάλογες κάθε φορά αξιολογικές σταθμίσεις. Προσδιορίζοντας την παροχή ως πράγμα υπό το εμπράγματο δίκαιο, ερμηνεύει την ειδοποιία, τη σύμμιξη, την σύγχυση, την φαρμακοποιία, όλες τις μεγάλες γενικές και ειδικές κατηγορίες φαρμάκων και το ειδικό νομικό πλαίσιο που τις διέπει. Και μόνο για αυτό, συνιστά ένα απαραίτητο βοήθημα για τον νομικό της πράξης, καθόσον ποτέ ως σήμερα δεν έχουν καταγραφεί συστηματικά οι βάσεις αυτές και δεν έχει οριστεί η παροχή του φαρμάκου με τέτοια πληρότητα.
Υπερνικώντας τις δυσκολίες των ορισμών, προχωρά στο συστατικό της παροχής που είναι κινητήριος μοχλός της ύπαρξής της και απαραίτητο στοιχείο της. Προσεγγίζει την έννοια και τις ιδιαιτερότητες της πατέντας των φαρμάκων ως δικαίωμα αποκλεισμού (ius excluendi). Ένα στοιχείο, που συμπληρώνει την έννοια της παροχής ως ύλη και με την έννοια του δικαιώματος. Ερμηνεύει με τρόπο εύληπτο τις δυσκολίες της πατέντας, τον μαραθώνιο των φαρμακευτικών εταιρειών στην έρευνα, την συμμετοχή των ανθρώπων στην κλινική έρευνα, την αξία της διανοητικής ιδιοκτησίας και προβαίνει σε διεθνείς συγκρίσεις των μεγαλύτερων εννόμων τάξεων ως αγορών. Περιγράφει τις ευρωπαϊκές προοπτικές του μέλλοντος για την ενιαία ευρωπαϊκή πατέντα και εκφράζει τους προβληματισμούς της διάστασης του ζητήματος ανάμεσα στην ΕΕ και την Αμερική. Καταγράφει σε μεγάλη έκταση την ευρωπαϊκή κυρίως νομολογία επί των ζητημάτων αυτών, δίνοντας την άποψη των δικαστηρίων σε κάθε θέμα που σχολιάζει θεωρητικά.
Έπειτα, σταθερά πάντα στα essentialia negottii του 513 ΑΚ, εντάσσει την «ειδική» αυτή πώληση, όπως χαρακτηρίζεται από τον νόμο, στο καθαυτό αστικό ενοχικό δίκαιο. Αναλύει συστηματικά την διεθνή της διάσταση, υπό την Σύμβαση της Βιέννης, την Ευρωπαϊκή της διάσταση, Κανονισμοί Ρώμη Ι και ΙΙ και την εθνική της διάσταση, στην οποία ρίχνει και το μεγαλύτερο βάρος. Παρουσιάζει την φυσιολογική εξέλιξη μιας πώλησης, δίνοντας παραδείγματα συνήθων συμβατικών όρων ως accidentalia. Παρουσιάζει όμως και την ανώμαλη εξέλιξη, ιδίως υπό το πρίσμα των 535Α και 535Β και την ελαττωματικότητα της παροχής, καθόσον πρόκειται για προϊόν επιρρεπές σε ελαττωματικότητα. Θίγει ταυτόχρονα και ζητήματα συντρέχοντος πταίσματος.
Μοιράζει την ύλη σε χονδρική και λιανική πώληση. Αναλύει την χονδρική πώληση, ιδίως υπό το πρίσμα της αδειοδοτικής αλύσσου, με τρόπο εύληπτο και συστηματικό, αποτελώντας ομοίως πολύτιμο βοήθημα για τον ενασχολούμενο στην πράξη. Καταπιάνεται με την καταναλωτική πώληση και ως λιανική πώληση υπό τον φαρμακοποποιό και ως δικαίωμα πρόσβασης του ασθενούς στην παροχή. Ερμηνεύει την συνταγράφηση και την εντάσσει στο θεωρητικό υπόβαθρο της έκταξης, μια πρωτότυπη παραδειγματική ανάλυση για το δίκαιο. Ιδίως στο πεδίο της καταναλωτικής πώλησης, ερμηνεύει με πρωτότυπο τρόπο την γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου που αποτελεί νομοθετική επιλογή για την αποζημίωση των φαρμάκων προκειμένου να καταδείξει το δικαίωμα πρόσβασης του ασθενούς.
Τέλος, καταγράφει το τίμημα, την διαμόρφωσή του, τα όρια της ελευθερίας ως προς την διαμόρφωση και διαπραγμάτευσή του, τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται, τα κριτήρια, αλλά και το σύστημα τιμολόγησης και αποζημίωσης αυτό καθαυτό. Ένα σύστημα ρευστό, διαρκώς μεταβαλλόμενο, ωστόσο πάντα κινούμενο γύρω από την ίδια ιδέα της διατίμησης υπέρ της αντοχής των ασφαλιστικών συστημάτων και της υποχρέωσης δημόσιας υπηρεσίας, δηλαδή της θεσμοθετημένης αναγκαστικής ενεργητικής και παθητικής συμβατικής ελευθερίας.
Το έργο «Η πώληση των φαρμάκων» αναζητεί μεταξύ άλλων την ισορροπία στο τίμημα, το «δίκαιο τίμημα» για αυτή την ιδιαίτερη παροχή ως justum pretium. Σταθμίζει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και την οικονομική ελευθερία αφενός και το ατομικό και κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία αφετέρου. Προβαίνει σε γοητευτικούς προβληματισμούς που μένουν μεν άλυτοι, αλλά χρωματίζουν τις ιδιαιτερότητες της πώλησης αυτής και επιτρέπουν συνέχεια στους προβληματισμούς της επιστήμης και μάλιστα μέσα από διεπιστημονικά σταυροδρόμια.
Το έργο γοητεύει από την Εισαγωγή, καθόσον μέσα από τις ιστορικές του αναφορές, ταξιδεύει τον αναγνώστη στην βιομηχανική ιστορία της Ελλάδας, κάνοντας τον περήφανο για το σήμερα, για την εξέλιξη του συστήματος δημόσιας υγείας και για την πρόοδο της εθνικής και διεθνούς βιομηχανίας και έρευνας. Αποτελεί μια συστηματική καταγραφή που έλειπε από το ελληνικό δίκαιο και ταυτόχρονα μια συστηματική συγκέντρωση όλων των βιβλιογραφικών πηγών και αναφορών, κυρίως εθνικών αλλά και διεθνών σε ικανοποιητικό βαθμό. Αποτελεί μια συνέχιση του έργου άλλων συγγραφέων που καταπιάστηκαν με το ιδιαίτερα αυτό δύσκολο αντικείμενο, σε βαθμό που αρχίζει να διαμορφώνει μια σημαντική ελληνική βιβλιογραφία, στην οποία η Νομική Βιβλιοθήκη πρωτοστατεί. Αποτελείται από 5 κεφάλαια και εκτείνεται σε περίπου 701 σελίδες που καμιά δεν θα μπορούσε να λείπει. Περιλαμβάνει ένα εξαιρετικό Παράρτημα Πηγών με πλήρη χρονολογική καταγραφή της νομοθεσίας ως την χρονική στιγμή έκδοσής του. Ένα ολόκληρο σύστημα δικαίου που κινείται περιφερειακά του αστικού δικαίου αλλά το επηρεάζει καθοριστικά ως ειδικό ρυθμιστικό forum διαμόρφωσης της σύμβασης του 513 ΑΚ.
* Η κ. Δήμητρα Α. Λεμπέση είναι Δικηγόρος, ΔΝ ΕΚΠΑ.