Στις 22 Δεκεμβρίου 2023 δημοσιεύθηκε o Κανονισμός 2023/2854 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Δεκεμβρίου 2023 «για εναρμονισμένους κανόνες σχετικά με τη δίκαιη πρόσβαση σε δεδομένα και τη δίκαιη χρήση τους και για την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/2394 και της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828».
Η Πράξη για τα Δεδομένα αποτελεί βασικό πυλώνα της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τα Δεδομένα. Ο Κανονισμός 2023/2854, συμπληρώνει την Πράξη για τη Διακυβέρνηση δεδομένων (Κανονισμός 2022/868). Θα αρχίζει να εφαρμόζεται από 12 Σεπτεμβρίου 2025 (με την εξαίρεση των δεδομένων προϊόντων και υπηρεσιών του άρθρου 3 παρ. 1 που εφαρμόζεται από 12 Σεπτεμβρίου 2026). Για λόγους ενίσχυσης της καινοτομίας, της διαφάνειας, της διαθεσιμότητας δεδομένων και της διαλειτουργικότητας μεταξύ εφαρμογών, οι υποκείμενοι στη ρυθμιστική εμβέλεια του Κανονισμού, όπως κατασκευαστές συσκευών, πάροχοι υπηρεσιών υποχρεούνται να συνάψουν συμβάσεις κοινοχρησίας και διάθεσης δεδομένων, προσωπικών και μη, προς διάφορους αποδέκτες, όπως μικρομεσαίες επιχειρήσεις, χρήστες, φορείς δημοσίου τομέα, ευρωπαϊκά όργανα και καταναλωτές.
Προσδοκώμενα οφέλη
Αποκτώντας πρόσβαση στα δεδομένα κατασκευής έξυπνων συσκευών (π.χ. αισθητήρες, στερεοφωνικά, οχήματα, ψυγεία κ.λπ.), οι πάροχοι υπηρεσιών επισκευής ή συντήρησης θα ανταγωνίζονται ισότιμα τις ακριβότερες υπηρεσίες που προσφέρονται αποκλειστικά από τους κατασκευαστές. Στην ίδια συλλογιστική, η διαθεσιμότητα δεδομένων σχετικά με τη λειτουργία του βιομηχανικού εξοπλισμού θα επιτρέψει τη βελτιστοποίηση της παραγωγικότητας των εργοστασίων, των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, τη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας κ.λπ. Ομοίως, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις της ΕΕ, θα έχουν περισσότερες δυνατότητες να ανταγωνίζονται και να καινοτομούν με βάση τα δεδομένα που παράγουν, χάρη στα εναρμονισμένα πρότυπα, στα δικαιώματα πρόσβασης στα δεδομένα και τις πρότυπες συμβάσεις διαμοιρασμού και φορητότητας που θα ετοιμάσει η Επιτροπή.
Αύξηση διαθεσιμότητας δεδομένων
Η αύξηση των διαθέσιμων ψηφιακών δεδομένων προς όφελος των επιχειρήσεων, των πολιτών και του δημοσίου τομέα επιδιώκεται μέσω μιας δέσμης μέτρων για αύξηση της ασφάλειας δικαίου για τις εταιρείες και τους καταναλωτές. Εκτός από την πρόληψη της κατάχρησης συμβατικών ανισορροπιών που παρεμποδίζουν τη δίκαιη ανταλλαγή δεδομένων, προβλέπεται ακόμα η πρόσβαση φορέων του δημοσίου τομέα και η χρήση των δεδομένων ιδιωτικού τομέα για συγκεκριμένους σκοπούς δημοσίου συμφέροντος, όπως καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Τέλος, εισάγονται νέοι κανόνες φορητότητας και διαλειτουργικότητας ώστε οι πελάτες-καταναλωτές να μπορούν να αλλάζουν ευχερώς πάροχο υπηρεσιών επεξεργασίας δεδομένων («έξυπνες συμβάσεις» ή «smart contracts», υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους κ.λπ.).
Η πρακτική εφαρμογή ενός ακόμα φιλόδοξου Ευρωπαϊκού Κανονισμού, και οι επιπτώσεις του στον ανταγωνισμό, στη συμβατική ελευθερία, στο απόρρητο και την ιδιωτικότητα αναμένεται να προκαλέσει έριδες και αντιδικίες.
Κύριες ρυθμίσεις
Λαμβάνοντας υπόψη το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο (προστασία προσωπικών δεδομένων, εμπορικού και βιομηχανικού απορρήτου, προστασία καταναλωτή, επενδύσεων σε βάσεις δεδομένων κ.λπ.) η Πράξη για τα Δεδομένα, στα 50 συνολικά άρθρα της, εισάγει νέες υποχρεώσεις κοινοχρησίας και διαμοιρασμού δεδομένων για τους «κατόχους δεδομένων» μετά από αίτημα του χρήστη. Υπόχρεοι συμμόρφωσης με τον Κανονισμό, επί ποινή επιβολής διοικητικών κυρώσεων από την αρμόδια αρχή, που θα ορίσουν τα κράτη-μέλη, βάσει πολλαπλών κριτηρίων (βαρύτητα παράβασης, υποτροπή, ετήσιος κύκλος εργασιών παραβάτη κ.λπ.) είναι, μεταξύ άλλων, κατασκευαστές προϊόντων και διασυνδεδεμένων συσκευών (IoT) που τίθενται σε κυκλοφορία στην Ένωση, ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασής τους.
Στην ίδια κατηγορία ανήκουν επίσης πάροχοι ψηφιακών υπηρεσιών (ηλεκτρονικές επικοινωνίες, οπτικοακουστικό περιεχόμενο, πώληση ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων, ψηφιακή διαμεσολάβηση, μεσιτεία δεδομένων, χρηματοδοτική μίσθωση), και εφαρμογών (υπηρεσίες νεφοϋπολογιστικής, εικονικοί βοηθοί, «έξυπνες συμβάσεις») που διατίθενται προς τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Η διάθεση των δεδομένων πρέπει να γίνεται σε συγκεκριμένο μορφότυπο έναντι εύλογης αποζημίωσης και με δυνατότητα του χρήστη να προσφύγει προς επίλυση διαφορών στην αρμόδια Αρχή σε περίπτωση αναιτιολόγητης άρνησης του υποχρέου.
Δυνητικές επιπτώσεις στην αγορά
Η πρακτική εφαρμογή ενός ακόμα φιλόδοξου Ευρωπαϊκού Κανονισμού, και οι επιπτώσεις του στον ανταγωνισμό, στη συμβατική ελευθερία, στο απόρρητο και την ιδιωτικότητα αναμένεται να προκαλέσει έριδες και αντιδικίες. Ένα πρώτο ερώτημα είναι ποια είναι η εθνική Αρχή που θα επιφορτιστεί, σε κάθε κράτος-μέλος, με την εφαρμογή του. Επιπρόσθετα, έντονη κριτική ασκήθηκε από σχολιαστές για τους ασαφείς ορισμούς περί φορητότητας των δεδομένων για προϊόντα ή των μεταδεδομένων που παράγονται από το χρήστη ή τις συσκευές (π.χ. smartphones), που παράγονται από εταιρίες με σημαντική ισχύ στην αγορά (όπως η Apple). Ζητήματα γεννώνται ακόμα από την απαίτηση «αντικειμενικής τιμολόγησης» της πρόσβασης σε σχεδιαστικά δεδομένα και το λογισμικό συσκευών ΙοΤ, για τους όρους διαβίβασης δεδομένων από και προς τους πυλωρούς (gatekeepers) του διαδικτύου (τύπου Amazon, Google. Microsoft), κατά την έννοια της Digital Markets Act κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση, οι νέες δυνατότητες πρόσβασης σε δεδομένα για το ελληνικό δημόσιο και τις ελληνικές ΜΜΕ και οι μηχανισμοί επίλυσης διαφορών, αξίζει να μελετηθούν ενδελεχώς από εξειδικευμένους δικηγόρους ενόψει νέας δικηγορικής ύλης που αναμένεται να προκύψει κατά τα επόμενα χρόνια.
* O κ. Λεωνίδας Κανέλλος είναι δικηγόρος και Διδάκτωρ Νομικής. Είναι συγγραφέας των έργων «THE GDPR HANDBOOK» (2η έκδοση 2023), «Smart Contracts – Νομικές προκλήσεις και επιχειρηματικές προοπτικές» (2022) και «Εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης στο δίκαιο και στη δικαστική πρακτική» (2021).
Δείτε το σχετικό Σεμινάριο: Η συμβολή του δικηγόρου στον ψηφιακό μετασχηματισμό