Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξέδωσε μια ιστορική απόφαση στις 30 Ιανουαρίου 2025, κρίνοντας ότι η Ιταλία παραβίασε το δικαίωμα στη ζωή των κατοίκων που ζουν στην μολυσμένη από τοξικά απόβλητα περιοχή γύρω από τη Νάπολη. Η απόφαση του δικαστηρίου βασίζεται στην αποτυχία της κυβέρνησης να μετριάσει τα σοβαρά προβλήματα μόλυνσης που προέρχονται από τις δραστηριότητες διαχείρισης αποβλήτων υπό τον έλεγχο της μαφίας, οι οποίες έχουν επηρεάσει σοβαρά την υγεία των κατοίκων της περιοχής γνωστής ως Tierra dei Fuochi ή Γη των Πυρκαγιών.
Η εν λόγω περιοχή, που περιλαμβάνει 90 δήμους και φιλοξενεί περίπου 2,9 εκατομμύρια ανθρώπους, αντιμετωπίζει εδώ και δεκαετίες αυξανόμενα ποσοστά καρκίνου και περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Σύμφωνα με την απόφαση του δικαστηρίου, οι αρχές γνώριζαν το πρόβλημα της ρύπανσης ήδη από το 1988, αλλά δεν έλαβαν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των κατοίκων ή την αποτελεσματική αντιμετώπιση της μόλυνσης.
Αυτή η αδράνεια αποδόθηκε στη διαβρωτική επιρροή της Καμόρα, των διαβόητων μαφιόζικων οργανώσεων που ευθύνονται για την παράνομη απόρριψη αποβλήτων.
«Συνολικά, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι ιταλικές αρχές δεν προσέγγισαν το πρόβλημα της Terra dei Fuochi με τη δέουσα επιμέλεια που απαιτούσε η σοβαρότητα της κατάστασης», ανέφερε το δικαστήριο. Αυτή η καταδίκη ανέδειξε τη μακρά ιστορία αμέλειας από την ιταλική κυβέρνηση, εν μέσω επιδεινούμενων υγειονομικών κρίσεων που συνδέονται με τοξικά απόβλητα.
Η ουσία του προβλήματος έγκειται στην παράνομη διάθεση τοξικών αποβλήτων, κυρίως από βιομηχανίες της βόρειας Ιταλίας, οι οποίες αναζητούσαν χαμηλού κόστους, παράνομους τρόπους για να απαλλαγούν από τα απόβλητά τους. Αντί να ακολουθήσουν τις νόμιμες διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων, πολλές επιχειρήσεις στράφηκαν στην Καμόρα, η οποία αναλέμβανε τη διάθεση με μη βιώσιμες πρακτικές, θυσιάζοντας την περιβαλλοντική ασφάλεια για το κέρδος. Τοξικές ουσίες, όπως μόλυβδος, αρσενικό και διαλύτες όπως το τετραχλωροαιθυλένιο, έχουν βρεθεί να μολύνουν υπόγεια ύδατα που χρησιμοποιούνται για άρδευση, εγείροντας σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια των τροφίμων και την υγεία των τοπικών πληθυσμών.
Την ίδια στιγμή οι κάτοικοι της Terra dei Fuochi εκφράζαν εδώ και καιρό την ανησυχία τους για την υγεία τους, με αναφορές που δείχνουν ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά καρκίνου και άλλων σοβαρών ασθενειών.
Η απόφαση απαιτεί όχι μόνο την αναγνώριση της ευθύνης από την ιταλική κυβέρνηση, αλλά και τη λήψη ουσιαστικών μέτρων για την αποκατάσταση της κατάστασης. Το δικαστήριο διέταξε την κυβέρνηση να σχεδιάσει και να εφαρμόσει ολοκληρωμένες στρατηγικές για την παρακολούθηση και την αντιμετώπιση της ρύπανσης, καθώς και να δημιουργήσει ενημερωτικές πλατφόρμες που θα διασφαλίζουν την πρόσβαση των κατοίκων σε δεδομένα σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία και τα επίπεδα μόλυνσης. Η Ιταλία έχει προθεσμία δύο ετών για να συμμορφωθεί με αυτές τις οδηγίες.
Παρά τις προσπάθειες της ιταλικής κυβέρνησης να παρουσιάσει τις ενέργειες που έχει αναλάβει για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων—όπως τη διεξαγωγή κοινοβουλευτικών ερευνών και την επιβολή καταδικαστικών αποφάσεων για περιβαλλοντικά εγκλήματα—το δικαστήριο απέρριψε αυτές τις ενέργειες ως ανεπαρκείς. Σημείωσε ότι «η πρόοδος ήταν αργή σαν παγετώνας στην αξιολόγηση των επιπτώσεων της ρύπανσης, όταν απαιτούνταν ταχεία δράση». Αυτή η κριτική αποκαλύπτει συστημικές αδυναμίες στη λειτουργία της κυβέρνησης και την επιτακτική ανάγκη για συντονισμένες προσπάθειες αντιμετώπισης της κρίσης.
Έρευνες υγείας που πραγματοποιήθηκαν το 2016 ανέδειξαν τις σοβαρές συνέπειες της ρύπανσης. Καταγράφηκαν υψηλότερα από το κανονικό ποσοστά όγκων και αιφνίδιες εισαγωγές βρεφών στα νοσοκομεία, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για άμεση αντιμετώπιση της δημόσιας υγειονομικής κρίσης που προκλήθηκε από δεκαετίες αμέλειας. Η έκθεση επισήμανε ιδιαίτερη ανησυχία για την αυξημένη εμφάνιση όγκων στον εγκέφαλο των νέων, ως ένδειξη εκτεταμένης περιβαλλοντικής μόλυνσης που συνδέεται με τις παράνομες χωματερές.
Νομικοί υποστηρικτές και τοπικές οργανώσεις, εκπροσωπώντας 41 κατοίκους των πληγεισών περιοχών, προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, καθιστώντας αυτή την απόφαση ορόσημο στον ευρύτερο αγώνα κατά της κρατικής περιβαλλοντικής αδιαφορίας. Η απόφαση του δικαστηρίου επιβεβαιώνει εκ νέου τη σημασία της κυβερνητικής ευθύνης για την προστασία της υγείας των πολιτών, ανοίγοντας τον δρόμο για ενδεχόμενες μεταρρυθμίσεις σε κοινότητες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα σε όλη την Ευρώπη.
Η απόφαση έχει προκαλέσει ανάμεικτες αντιδράσεις από διάφορους φορείς, με κάποιους να τη χαιρετίζουν ως δικαίωση για τις πληγείσες κοινότητες, ενώ άλλοι αμφισβητούν αν θα οδηγήσει σε ουσιαστική αλλαγή. Ωστόσο, είναι σαφές ότι αυτή η ιστορική υπόθεση έχει φέρει ξανά στο προσκήνιο τη ζοφερή πραγματικότητα της ρύπανσης από τοξικά απόβλητα και τις επιπτώσεις της στην ανθρώπινη ζωή.