Όταν λέμε «διαμεσολάβηση στο σχολείο» εννοούμε μία συγκεκριμένη διαδικασία, κατά την οποία μαθητές/μαθήτριες (κατά προτίμηση ηλικίας 11 ετών και πάνω), που έχουν κάποια διαφωνία ή σύγκρουση, προσπαθούν μέσω διαλόγου και με την βοήθεια των (ειδικά εκπαιδευμένων) συμμαθητών/συμμαθητριών τους, διαμεσολαβητών/διαμεσολαβητριών, να βρουν την κατάλληλη λύση.
Ο ορισμός της διαδικασίας της διαμεσολάβησης στο σχολείο, όσο και αν προσπαθήσουμε, οδηγεί σε μία λίγο-πολύ άκαμπτη περιγραφή, που αδικεί την πραγματικότητα, η οποία είναι πολύ πιο ζωηρή και αληθινή:
Διαμεσολάβηση στο σχολείο είναι …
… παιδιά, έφηβοι/έφηβες δημιουργούν μία ομάδα και εκπαιδεύονται, μέσα από μία βιωματική και εν πολλοίς διαλεκτική προσέγγιση, από εκπαιδευτικούς του σχολείου τους, οι οποίοι έχουν ήδη εκπαιδευθεί καταλλήλως για να βοηθήσουν τους/τις συμμαθητές/τριες τους. Παιδιά, έφηβοι/έφηβες μαθαίνουν πώς να ακούν, πώς να αποδέχονται, πώς να βοηθούν άλλους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και τις ανάγκες τους ώστε να επικοινωνήσουν και πώς να διατρέχουν την διαδικασία της διαμεσολάβησης βήμα προς βήμα. Μετά από μία βασική εκπαίδευση 20-22 ωρών (θεωρητική και πρακτική) αυτά τα παιδιά είναι τα «διαμεσολαβητάκια» του σχολείου!
Επίσης διαμεσολάβηση στο σχολείο είναι …
… παιδιά, έφηβοι/έφηβες για οτιδήποτε τους/τις απασχολεί (καβγάδες μεταξύ φίλων -ομάδες, ενδιαφέροντα, ερωτικές αντιζηλίες, φήμες, κουτσομπολιά, παρατσούκλια και τόσα άλλα καθημερινά) απευθύνονται στην ομάδα διαμεσολάβησης του σχολείου και μέσα σε ένα φιλικό περιβάλλον, χωρίς την παρουσία ενηλίκων, τα παιδιά διαμεσολαβητές/τριες ακούν, στηρίζουν, χρησιμοποιούν το χιούμορ και δείχνουν την αποδοχή τους στα πλαίσια του «ό,τι λέμε μέσα στην αίθουσα της διαμεσολάβησης μένει στην αίθουσα διαμεσολάβησης». Παράλληλα με τη βοήθεια των διαμεσολαβητών/τριών εξηγούν τι τους συμβαίνει, πώς νιώθουν, τι θα ήθελαν να γίνει και εξερευνούν μαζί τι μπορούν να κάνουν για να αντιμετωπίσουν την δυσκολία και να την ξεπεράσουν.
Αυτό που περιγράφουμε πιο πάνω δεν μας είναι ιδιαίτερα οικείο. Δεν έχουμε συνηθίσει να αναλαμβάνουμε την ευθύνη του εαυτού μας και να μην παραδίδουμε σε κάποιον τρίτο (π.χ. δικαστή, διευθυντή, γονέα) την ευθύνη της επίλυσης των διαφορών μας.
Αυτή είναι η ουσία της διαμεσολάβησης (και) στο σχολείο, τα «διαμεσολαβητάκια» ξέρουν ότι δεν έχουν οποιαδήποτε εξουσία να αποφασίσουν τι πρέπει να κάνουν οι συμμαθητές τους, πολύ περισσότερο να επιβάλλουν οποιαδήποτε άποψη για το τι είναι προτιμότερο ή σωστό.
Ξέρουν ότι αυτό που καλούνται να κάνουν όταν οι συμμαθητές/τριες τους τα εμπιστεύονται και τους ζητούν να καθίσουν στην καρέκλα του/της διαμεσολαβητή/τριας είναι να υποστηρίξουν τα παιδιά που έχουν κάποια δυσκολία, ώστε αυτά τα ίδια να φτάσουν στην καλύτερη δυνατή λύση, γιατί μόνο αυτά γνωρίζουν τι έχουν ανάγκη και πώς θέλουν να προχωρήσουν!
Από αυτό προκύπτει το μεγαλύτερο όφελος για τα παιδιά και κατ’ επέκταση για τη σχολική κοινότητα και ως εκ τούτου για την κοινωνία. Τα παιδιά συνειδητοποιούν στην πράξη, ότι έχουν την ευθύνη του εαυτού τους, γιατί μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους και να τα ξεπερνούν μόνα τους, χωρίς να καταφεύγουν στην εξουσία ή την αυθεντία, που θα τους επιβάλλει την λύση. Εκτός όμως από αυτό το εξαιρετικό όφελος, τα παιδιά -όπως προκύπτει από μελέτες δεκαετιών, που παρουσιάζονται στη διεθνή βιβλιογραφία- μαθαίνουν πρακτικά πώς να διεκδικούν με ειρηνικό τρόπο, πώς να διαχειρίζονται το θυμό τους, πώς να χρησιμοποιούν τις γλωσσικές δεξιότητες και τις δεξιότητες επικοινωνίας, όπως, και να βελτιώνουν την ικανότητα ενσυναίσθησης, την ανοχή τους, την αποδοχή της διαφορετικής άποψης, του σεβασμού, αλλά και της ευθυκρισίας με βάση τον προσωπικό αξιακό τους κώδικα.
Σε άλλες χώρες (ΗΠΑ, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο κλπ.), όπου η πολιτεία έχει εντάξει τα προγράμματα αυτά στον επίσημο σχεδιασμό της, η διαμεσολάβηση στο σχολείο βρίσκει έδαφος και αναπτύσσει τα ευεργετικά της οφέλη στα παιδιά και στο σύνολο της σχολικής -και όχι μόνο- κοινότητας.
Στην Ελλάδα, δεν έχει ενταχθεί στον επίσημο σχεδιασμό της πολιτείας κι έτσι μέχρι τώρα η εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος εναπόκειται στη διάθεση και την αυτοθυσία μεμονωμένων εκπαιδευτικών. Τι εννοούμε; Εκπαιδευτικοί προσφέρουν τον προσωπικό τους χρόνο και κόπο (γιατί όλη η προετοιμασία αλλά και η υλοποίηση του προγράμματος δεν λαμβάνει χώρα σε σχολικό χρόνο) με σκοπό να εκπαιδευθούν οι ίδιοι (τουλάχιστον 20 ώρες), να ενημερώσουν την σχολική κοινότητα δηλαδή μαθητές/τριες, εκπαιδευτικούς και γονείς, να οργανώσουν ομάδες παιδιών, να εκπαιδεύσουν τα παιδιά για τουλάχιστον 20 ώρες και να συντονίσουν καθ’ όλο το σχολικό έτος την ομάδα.
Αν αναρωτιέστε αν υπάρχει κάποιος κίνδυνος από την εφαρμογή του προγράμματος, η απάντηση είναι ότι η διαμεσολάβηση στο σχολείο, αν εφαρμοστεί οργανωμένα και σωστά δεν παρουσιάζει κίνδυνο.
Ο μεγάλος κίνδυνος, που είναι ήδη εμφανής στη χώρα μας είναι να βαφτίζονται «σχολική διαμεσολάβηση» ή «διαμεσολάβηση στο σχολείο» ή οτιδήποτε αντίστοιχο, εκπαιδεύσεις και προγράμματα που δεν ανταποκρίνονται σε ποιότητα και επίπεδο σε αυτό που είναι πραγματικά η διαμεσολάβηση. Όσο δεν οριοθετείται η έννοια και το ελάχιστο περιεχόμενο της εκπαίδευσης των συμμετεχόντων και όσο δεν υποστηρίζεται θεσμικά η προσπάθεια αυτή, θα αντιμετωπίζουμε την σημερινή πραγματικότητα: ελλιπείς εκπαιδεύσεις, διαμεσολαβητάκια απροετοίμαστα και, επί της ουσίας, απροστάτευτα, προγράμματα διαμεσολάβησης τα οποία δεν γίνονται αποδεκτά από την σχολική κοινότητα και συνεπώς καταλήγουν να ατονούν, εκπαιδευτικοί που ξεκινούν με ορμή και διάθεση, αλλά στην πορεία, ελλείψει υποστήριξης, κουράζονται και σταματούν αφήνοντας στην σχολική κοινότητα την πικρία της αποτυχίας.
Συνεπώς, τα παιδιά, αν τους δοθεί η δυνατότητα και μπορούν και θέλουν! Η διαμεσολάβηση στο σχολείο δεν είναι πανάκεια για όλα τα προβλήματα της σχολικής κοινότητας, είναι, όμως, μία ψηφίδα, που μπορεί να συνεισφέρει πολύ και πολλά, αλλά χρειάζεται να δομηθεί σε σωστές βάσεις και να υποστηριχθεί θεσμικά.
* H κ. Ευγενία Σαρίδου είναι Δικηγόρος, ΜΔΕ – LL.M, Διαμεσολαβήτρια και Εκπαιδεύτρια Διαμεσολαβητών.