Όταν εκπρόσωποι του Διοικητικού Πρωτοδικείου Πειραιά επισκέφθηκαν το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης πριν από λίγο καιρό, ο ενθουσιασμός ήταν προφανής και οι συγκρίσεις αναπόφευκτες – η Ελληνική Δικαιοσύνη χωλαίνει και η ανάγκη για θετικά «πρότυπα» είναι διαχρονική. Την εμπειρία του στο Λουξεμβούργο, έδρα του ανώτατου δικαιοδοτικού οργάνου στην Ε.Ε., καταγράφει ο Εφέτης Δήμος Χρυσός, Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διοίκησης του Πειραϊκού Δικαστηρίου.
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με το μεγαλείο των εγκαταστάσεων και των υποδομών του, με την ικανότητα και την αποδοτικότητα της συνεργασίας μεταξύ δικαστών και υπαλλήλων από τόσο διαφορετικές χώρες, με την ύπαρξη ενός τεράστιου μηχανισμού για τη μετάφραση κάθε εγγράφου και τη διερμηνεία κάθε αγόρευσης ή κατάθεσης σε όλες τις επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με τον κρίσιμο ενοποιητικό της νομολογίας ρόλο που διαδραματίζει εδώ και δεκαετίες, ο οποίος διασφαλίζει την ομοιόμορφη εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου στην επικράτεια της Ε.Ε.
Εμένα, όμως, ως πρόεδρο δικαστηρίου, με ενδιέφερε και κάτι άλλο. Ήθελα να διαπιστώσω πώς οργανώνεται ένα δικαστήριο τέτοιου επιπέδου, ώστε να καταφέρνει να λειτουργεί τόσο συγκροτημένα, να ασκεί με τέτοια ποιότητα το δικαιοδοτικό του έργο, να ξεπερνά τα κάθε λογής πρακτικά προβλήματα που θέτει η ίδια η φύση του και ταυτόχρονα να τηρεί έναν λογικό χρόνο εκδίκασης των υποθέσεων, λαμβανομένης υπόψη της κρισιμότητας και της δυσκολίας τους.
Κατά την επίσκεψη στο Λουξεμβούργο του Διοικητικού Πρωτοδικείου Πειραιά, οι Έλληνες δικαστές τόσο του Δικαστηρίου όσο και του Γενικού Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης μας ενημέρωσαν αναλυτικά για τον τρόπο λειτουργίας των δύο δικαστηρίων, για τον τρόπο συνεργασίας μεταξύ των δικαστών και για τους κανόνες που τηρούνται, προκειμένου να διασφαλίζεται η ομαλή διεξαγωγή της διαδικασίας. Ομολογώ ότι οι πληροφορίες που λάβαμε ήταν το λιγότερο εντυπωσιακές έως και σοκαριστικές, σε σύγκριση πάντα με όσα ισχύουν στο βαθιά άρρωστο δικαστικό σύστημα της χώρας μας. Θα σας εκθέσω αυτά που θεωρώ σημαντικότερα.
ΠΡΟΘΕΣΜΙΕΣ ΠΑΝΤΟΥ
Το σύνολο της διαδικασίας στο ΔΕΕ απαρτίζεται από μια σειρά οριοθετημένων με αυστηρές προθεσμίες διαστημάτων, με αποτέλεσμα να είναι προβλέψιμη η πρόοδος της διαδικασίας, να αποφεύγονται τα νεκρά διαστήματα και να κρίνονται σε εύλογο χρόνο ακόμα και οι πιο δύσκολες υποθέσεις. Οι πάντες (περιλαμβανομένων του Γενικού Εισαγγελέα και του Εισηγητή) οφείλουν εντός ορισμένης προθεσμίας να προβαίνουν σε συγκεκριμένες ενέργειες για την πρόοδο της υπόθεσης, οι δε προθεσμίες τηρούνται.
Σύγκριση με Ελλάδα: Ο χρόνος εκδίκασης μιας υπόθεσης είναι εντελώς αστάθμητος για μια σειρά από λόγους. Η υπόθεση προσδιορίζεται ανάλογα με τον φόρτο του δικαστηρίου, η δημόσια διοίκηση μπορεί να χρειαστεί από βδομάδες μέχρι χρόνια για να αποστείλει τα στοιχεία της υπόθεσης, ο δικαστής μπορεί να γράψει την απόφαση σε δύο μήνες ή σε δύο χρόνια, οι αναβολές μπορεί να είναι απεριόριστες και να οφείλονται σε κάθε είδους λόγο, που μπορεί να αφορά τον ίδιο τον δικαστή (ανετοιμότητα), την έλλειψη στοιχείων της υπόθεσης, τον δικηγόρο (ανετοιμότητα), οι δε προδικαστικές αποφάσεις είναι πάντα στο πρόγραμμα. Ο έλεγχος επί όλων αυτών είναι χαλαρός.
Αποτέλεσμα: Ο διάδικος δεν έχει ιδέα πότε θα λήξει η εκδίκαση της υπόθεσής του.
ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΔΙΚΑΣΤΩΝ
Ο δικαστής του ΔΕΕ δεν είναι μόνος του! Κάθε δικαστής επικουρείται από ένα οργανωμένο γραφείο, στο οποίο υπηρετούν γραμματείς, που διεκπεραιώνουν όλα τα διαδικαστικά ζητήματα, και εισηγητές (referandeurs), που επικουρούν τον δικαστή στην επεξεργασία των υποθέσεων.
Σύγκριση με Ελλάδα: Ενώ σε όλη την Ευρώπη αντιστοιχούν 3 ή 4 δικαστικοί υπάλληλοι για κάθε δικαστή, στην Ελλάδα αντιστοιχεί ένας υπάλληλος σε κάθε δικαστή και σε πολλά δικαστήρια μισός υπάλληλος ανά δικαστή ή και λιγότερο! Ο θεσμός των εισηγητών ή επίκουρων έχει εισαχθεί προσφάτως στο δικαστικό μας σύστημα, αλλά σε τόσο ελάχιστους αριθμούς, που δεν θα αλλάξει ουσιωδώς τον τρόπο εργασίας.
ΚΑΝΟΝΕΣ ΟΜΑΛΗΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΔΙΚΩΝ
Τα δικόγραφα που κατατίθενται ενώπιον του ΔΕΕ έχουν υποχρεωτικά ορισμένο μέγεθος, μετρούμενο σε αριθμό σελίδων. Αν ο αιτών θελήσει να ξεπεράσει τον περιορισμό αυτόν, για παράδειγμα αν επιθυμεί αντί για 20 σελίδες να επεκταθεί στις 22, πρέπει να ζητήσει άδεια από το Δικαστήριο ως προς αυτό και να αιτιολογήσει το αίτημά του.
Πριν την ακροαματική διαδικασία, ο Πρόεδρος καλεί τους δικηγόρους και τους υπενθυμίζει ότι έχουν συγκεκριμένο χρόνο για την προφορική ανάπτυξη των ισχυρισμών τους, για παράδειγμα χρόνο 15 λεπτών. Δηλαδή, δεν υπάρχει δικαίωμα στην απεραντολογία, είτε ο διάδικος απευθύνεται γραπτά είτε προφορικά στο Δικαστήριο.
Σύγκριση με Ελλάδα: Κανένας κανόνας σαν τους ανωτέρω δεν υφίσταται στη χώρα μας, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται οι δικαστές με απίθανου μεγέθους δικόγραφα. Προς αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού, εισήχθη η υποχρέωση του δικηγόρου να υποβάλλει στο δικαστήριο περίληψη του δικογράφου, το οποίο, όμως, εξακολουθεί να μην υπόκειται σε κανέναν περιορισμό. Οι δε αγορεύσεις μπορούν να είναι απεριόριστες.
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ
Η χρήση από όλους των ψηφιακών δυνατοτήτων είναι αυτονόητη. Ενδεικτικά, ο εισηγητής δικαστής αποστέλλει ψηφιακά το σχέδιο της απόφασης στους υπόλοιπους δικαστές της σύνθεσης και εκείνοι του αποστέλλουν τις παρατηρήσεις τους σε ψηφιακή μορφή, με την προσθήκη σχολίων στο ψηφιακό αρχείο.
Σύγκριση με Ελλάδα: Ο δικαστής απλώνει μπροστά του τα έγγραφα και αρχίζει να δακτυλογραφεί τα στοιχεία της υπόθεσης, τα οποία, φυσικά, βρίσκονται όλα σε ψηφιακή μορφή στους υπολογιστές των δικηγόρων ή των υπαλλήλων που τα συνέταξαν (αλλά δεν προβλέπεται να τα ζητήσει). Η σπατάλη χρόνου περιορίζει δραστικά την ταχύτητα του έργου του. Η έλλειψη ψηφιακών δυνατοτήτων δυσχεραίνει τη συνεργασία με τον πρόεδρο, με τον γραμματέα και με τους διαδίκους. Η έλλειψη ψηφιακής υπογραφής, η μη θέσπιση ηλεκτρονικών επιδόσεων, η μη θέσπιση ψηφιακού φακέλου δικογραφίας, η έγχαρτη διακίνηση όλων των εγγράφων της δικογραφίας, η μη παροχή πιστοποιητικών ηλεκτρονικά, η έλλειψη δυνατότητας ψηφιακής πρόσβασης και ενημέρωσης του διαδίκου, η μη χρήση τηλεματικής και πολλές άλλες ελλείψεις καθηλώνουν το ελληνικό δικαστικό σύστημα σε έναν πεπαλαιωμένο τρόπο εργασίας με ισχνή αποτελεσματικότητα. (Οι επιμέρους εξαιρέσεις που αφορούν ορισμένους μόνο κλάδους ή ορισμένα μόνο δικαστήρια δεν αναιρούν την ψηφιακή μας υστέρηση.)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΠΡΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΤΑΧΥΤΗΤΑ
Όπως προειπώθηκε, τα μέλη της σύνθεσης ενημερώνονται για την υπόθεση πριν από την έναρξη της διάσκεψης. Κατ’ αποτέλεσμα, η διάσκεψη επικεντρώνεται στα σημεία διαφωνίας. Με άλλα λόγια, ούτε ο δικαστής έχει δικαίωμα στην απεραντολογία! Οι δε διασκέψεις διαρκούν το ένα πέμπτο του χρόνου που θα χρειαζόταν η ίδια υπόθεση σε ελληνικό δικαστήριο.
Ένα μικρό ποσοστό των υποθέσεων παραπέμπεται στο ακροατήριο, και μόνο αν το Δικαστήριο κρίνει ότι συντρέχει λόγος για προφορική ανάπτυξη των απόψεων των διαδίκων. Στην πλειοψηφία των υποθέσεων, παραλείπεται η ακροαματική διαδικασία.
Σύγκριση με Ελλάδα: Πριν τη διάσκεψη τα μέλη του δικαστηρίου δεν γνωρίζουν σε βάθος την υπόθεση (ο πρόεδρος συνήθως έχει ρίξει μια ματιά), αφού ο εισηγητής δεν τους έχει ενημερώσει σχετικά (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπου αυτό συμβαίνει με πρωτοβουλία είτε του εισηγητή είτε του προέδρου), με αποτέλεσμα μεγάλη διάρκεια διάσκεψης αλλά και αδυναμία αποτελεσματικής συμβολής των μελών στη διαμόρφωση της κρίσης.
Σχεδόν το σύνολο των υποθέσεων οδηγείται στο ακροατήριο, ακόμα και όταν δεν το επιθυμούν οι δύο πλευρές! Σχετικές νομοθετικές προβλέψεις για διαδικασία εν συμβουλίω έχουν περιορισμένη εμβέλεια.
Η διαδικασία επ’ ακροατηρίω συνεπάγεται απώλεια χρόνου, χωρίς να προσφέρει παραπάνω εγγυήσεις σε σειρά περιπτώσεων. Αντίθετα, σε πολλές χώρες της Ευρώπης έχουν θεσπιστεί συντομότερες διαδικασίες για κατηγορίες υποθέσεων.
ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η λειτουργία του Δικαστηρίου και του Γενικού Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στηρίζεται σε αυστηρούς και πρακτικούς κανόνες, οι οποίοι τηρούνται απαρέγκλιτα και διασφαλίζουν την ταχύτητα εκδίκασης και έναν αποτελεσματικό τρόπο συνεργασίας μεταξύ όλων των παραγόντων της δίκης. Αυτό το πνεύμα πρακτικότητας και η αυστηρή τήρηση κανόνων και προθεσμιών σε συνδυασμό με ένα υψηλό επίπεδο ψηφιοποίησης εγγυώνται την εύρυθμη λειτουργία και την αποδοτικότητα των δύο δικαστηρίων. Έχουμε πολλά να διδαχθούμε και πολλά συμπεράσματα να εξάγουμε που θα μας βοηθούσαν στην καλύτερη ρύθμιση του δικού μας δικαστικού συστήματος, ώστε αυτό να ανταποκρίνεται καλύτερα στις σύγχρονες απαιτήσεις μιας δημοκρατικής κοινωνίας και να παρέχει στους πολίτες δικαιοσύνη γρήγορη, διάφανη και προσβάσιμη».