Ο Φειδίας Παναγιώτου, γνωστός youtuber της Κύπρου εκλέχθηκε με ποσοστό 20%, τρίτος στη πρόσφατη εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη αντιπροσώπων για την επόμενη πενταετία στην Ευρωβουλή. Ο ίδιος έπειτα από τη νίκη δήλωσε πως δεν γνωρίζει τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ στο παρελθόν έχει χαρακτηρίσει τον εαυτό του απολιτίκ («Apolitique»). Η εκλογή του Φειδία αποτελεί ένα σύγχρονο παράδειγμα για την εξέλιξη της πολιτικής κουλτούρας των πολίτων και για την επανανοηματοδότηση της έννοιας του πολιτικού.
Η έννοια της πολιτικής κουλτούρας αποτελεί έναν από τους τρεις βασικούς πυλώνες της θεωρίας της «πολιτικής ανάπτυξης» ή αλλιώς της θεωρίας του «state building», η οποία συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του δημοκρατικού ιδεώδους. H σημερινή σύνθεση του εκλογικού σώματος παρουσιάζει έντονα στοιχεία πολιτικής ουδετερότητας και αποστασιοποίησης τόσο από τις πολιτικές διαδικασίες, όσο και από την εκλογική διαδικασία. Σε ένα πολυπρισματικό κόσμο που αμφισβητεί τις παραδοσιακές διαιρετικές τομές, εμφανίζονται νέες μορφές πολιτικής παρέμβασης και ad hoc συλλογικών δράσεων.
Σύμφωνα με το άρθρο 51 παρ. 5 του Συντάγματος, το δικαίωμα του εκλέγειν αποτελεί μια υποχρεωτική διαδικασία για τους πολίτες, καθώς χωρίς την άμεση συμβολή του εκλογικού σώματος στην καθολική αυτή διαδικασία διαρρηγνύεται ουσιαστικά η θεμελιώδης συνταγματική αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, συνδυαστικά με τα άρθρα 1 παρ.1 και 2 Σ και της έμμεσης αντιπροσώπευσης, σε μια οικονομική και πολιτική συγκυρία όπου η σημασία της κάθε ψήφου έχει ιδιαίτερη κοινωνική απαξία.
Σχεδόν έξι στους δέκα πολίτες, δηλαδή 58,95% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους δεν προσήλθαν τελικά να ψηφίσουν στις Ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου 2024.
Η αποχή σε μερικούς δήμους της χώρας, όπως της Φλώρινας άγγιξε φέτος το 75%! Συγκριτικά με τις προηγούμενες Ευρωεκλογές του 2019 (της 26ης Μαΐου), η αποχή είχε διαμορφωθεί στο 41,3% του συνολικού εκλογικού σώματος, κατά τι μικρότερο από το φετινό ποσοστό. Η αποτύπωση των σύγχρονων τάσεων της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας στο πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα δίνουν χρηστικές απαντήσεις σε μακρο-κοινωνικό επίπεδο στο μέιζον ερώτημα των αιτιών της όλο και αυξανόμενης αποχής των πολιτών. Συγκεκριμένα, σήμερα στην ελληνική επικράτεια η πολιτική κουλτούρα είναι ιδιαίτερα διευρυμένη και διαφοροποιημένη συγκριτικά με τα παρελθοντικά κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα. Η αλλαγή αυτή αποτελεί απόρροια της ενεργούς συμμετοχής προσώπων με νέες πολιτικές ταυτότητες, οι οποίες αλλάζουν σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία της «κουλτούρας των πολιτών».
Η σημασία της πολιτικής κουλτούρας σχετίζεται με τις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις συμπεριφορές των πολιτών. Αν και επιστημονικά, η έννοια αυτή περιβάλλεται συχνά από αοριστία, παρ’ όλα ταύτα αποτελεί ένα χρήσιμο εννοιολογικό εργαλείο (Elkins, Simeon 1979) για τη σκιαγράφηση της σύγχρονης πολιτικής συμπεριφοράς των πολιτών. Η διαμόρφωση της πολιτικής ταυτότητας αποτελεί ένα πολυεπίπεδο ζήτημα, το οποίο συναρτάται από ποικίλους παράγοντες, όπως το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, το φύλο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, την οικονομική συνθήκη του ατόμου και σαφώς ειδικά σήμερα από την επιρροή των social media. Τα δεδομένα αυτά διαμορφώνουν την μετέπειτα ατομική πολιτική ταυτότητα του κάθε προσώπου, το οποίο ως μέλος της κοινωνίας αποκτά τελικά τη δική του θέση σε συλλογικό επίπεδο.
Οι όψεις της νέας πολιτικής κουλτούρας («the new political culture») στην Ελλάδα αποτελούν απόρροια του κατακερματισμένου πολιτικού τοπίου, το οποίο καλείται να ανταποκριθεί στις σύγχρονες παγκόσμιες προκλήσεις και ανάγκες διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων («ascriptive- “trait” cleavages»).
Το διογκωμένο φαινόμενο της αποχής των πολιτών από την εκλογική διαδικασία φανερώνει την ύπαρξη δημοκρατικής κόπωσης και άμεσης ανάγκης για θεσμική αναδιαμόρφωση της εκλογικής διαδικασίας και δημοκρατικής μετεξέλιξης.
Επιπλέον, η πολιτική συμπεριφορά της αποχής ως μια μορφή διαμαρτυρίας για τις πολλαπλές και πολυεπίπεδες κρίσεις θέτει στο περιθώριο ένα μεγάλο πια τμήμα του εκλογικού σώματος, το οποίο αν και σημαντικά αυξημένο από τις προηγούμενες εκλογικές διαδικασίες, παραμένει χωρίς ουσιαστική αντιπροσώπευση στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Στη βαθύτερη κατανόηση των αιτιών της μεγάλης αυτής αποχής των πολιτών θα συμβάλλει καταλυτικά, η παράλληλη μελέτη της υφιστάμενης νέας πολιτικής κουλτούρας στην Ελλάδα, η οποία διαμορφώνει ατομικά το πολιτικό habitus του κάθε ατόμου.
Η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της έννοιας του πολιτικού θα συμβάλλει καταλυτικά στην ενσωμάτωση πολλαπλών ατομικών πολιτικών ταυτοτήτων σε ένα μεταβαλλόμενο σύνολο, ενισχύοντας έτσι την καθολικότητα της εκλογικής διαδικασίας, μέσω της συμπερίληψης διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων στο ισχύον πολιτικό σύστημα και της αυξημένης αντιπροσώπευσής τους στα θεσμικά όργανα. Το παράδειγμα του Φειδία Παναγιώτου αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία κατανόησης της σύγχρονης πολιτικής κουλτούρας, η οποία έχει αλλάξει δραστικά σε σχέση με τα παρελθοντικά πολιτικά πρότυπα, λόγω της επίδρασης του διαδικτύου, αλλά και της παράλληλης απομυθοποίησης των «χρυσών» προσώπων της πολιτικής σκηνής, λόγω της ισχύουσας οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.
H κ. Ειρήνη Περπερίδου είναι Δικηγόρος, κάτοχος LL.M (2), Master of Arts, Φιλόλογος-Γλωσσολόγος και Ιδρύτρια της GEA.