Στο νέο ενεργειακό σύστημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση εστιάζει κυρίως σε νέες τεχνολογίες με μειωμένο ανθρακικό αποτύπωμα, όπως η ενεργειακή απόδοση ή οι ΑΠΕ, επικαιροποιώντας χάριν προώθησης αυτών και τη νομοθεσία της.
Έννοια ίσως όχι και τόσο προσιτή για τον μέσο καταναλωτή αλλά και συνάμα ιδιαίτερα επικερδής για τον ίδιο, η ενεργειακή απόδοση και η εξ αυτής υλοποιούμενη εξοικονόμηση ενέργειας αποτελούν παράγοντα κλειδί για την επίτευξη της μακρόπνοης στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μια απανθρακοποιημένη οικονομία ως το 2050, αλλά και για την αντιμετώπιση πρωτοφανών προκλήσεων που υφίσταται η ίδια και απορρέουν από την αυξημένη εξάρτηση από τις ενεργειακές εισαγωγές, τους ανεπαρκείς ενεργειακούς πόρους, την κλιματική αλλαγή και την οικονομική κρίση.
Οι ρυθμίσεις που εισήχθησαν με την τρίτη δέσμη ενωσιακών μέτρων στον τομέα της ενέργειας δεν κατόρθωσαν να ενισχύσουν τη θέση του καταναλωτή στην αγορά, καθιστώντας τον κυρίως παθητικό αποδέκτη των ενεργειακών ρυθμίσεων και στερώντας του τη δυνατότητα να διαμορφώσει τις εξελίξεις. Μεσούσης της Συμφωνίας των Παρισίων για το Κλίμα (2015/2016) και των υποχρεώσεων που όλα τα κράτη ανέλαβαν για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης ίσως οικουμενικής πρόκλησης της σύγχρονης εποχής, αυτής της κλιματικής αλλαγής, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλήφθηκε γρήγορα ότι η παροχή περισσότερων ευκαιριών ενεργού συμμετοχής των καταναλωτών στην αγορά, είτε προσαρμόζοντας την καταναλωτική τους συμπεριφορά, είτε αποθηκεύοντας ή παράγοντας οι ίδιοι ενέργεια, είτε και αξιοποιώντας ακόμη καινοτόμα ενεργειακά προϊόντα ή υπηρεσίες, θα συνέβαλε αποφασιστικά στην ενεργειακή μεταρρύθμιση.
Ειδικότερα, δε, μέσω της προώθησης της χρήσης της ενεργειακής απόδοσης βελτιώνεται η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, μειώνεται η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας, περιορίζονται αντίστοιχα οι εισαγωγές ενέργειας, μειώνονται οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και μετριάζονται οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Δηλωτική των παραπάνω οφελών της ενεργειακής απόδοσης και της εξοικονόμησης ενέργειας για τον καταναλωτή αποτελεί η ανακοίνωση της 18.5.2022 της Επιτροπής για το πρόγραμμα RePowerEU, σύμφωνα με την οποία η εξοικονόμηση ενέργειας είναι ο ταχύτερος και φθηνότερος τρόπος αντιμετώπισης της ενεργειακής κρίσης, αλλά και μείωσης των λογαριασμών.
Τα παραπάνω φαίνεται να έχουν γίνει ήδη αντιληπτά όχι μόνο στην ευρωπαϊκή αλλά πολύ περισσότερο και στην εγχώρια αγορά, όπου παραδοσιακοί παίκτες δραστηριοποιούμενοι στην λιανική αγορά ενέργειας έχουν πλέον εξελιχθεί σε ολοκληρωμένους παρόχους ενεργειακών προϊόντων και υπηρεσιών και έξυπνων λύσεων που συμβάλλουν δραστικά στην εξοικονόμηση ενέργειας και χρημάτων για τους καταναλωτές και στην εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού.
Για να γίνει εύκολα αντιληπτό από τον κάθε αναγνώστη, οι συνέπειες της προώθησης της ενεργειακής απόδοσης είναι αλυσιδωτές: η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας μέσω σχετικού εξοπλισμού ή υπηρεσιών επιφέρει και λιγότερη ζήτηση, και εφόσον η μειωμένη ζήτηση υπολείπεται της προσφοράς μειώνεται αντίστοιχα και η αξία της παρεχόμενης ενέργειας. Αντίστοιχα, και η παραγωγή προσαρμόζεται στα δεδομένα της ζήτησης με αποτέλεσμα το μετριασμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Στεγανό προστατευτικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως προς τη χρήση υπηρεσιών ενεργειακής απόδοσης από τους καταναλωτές ενέργειας είχε ήδη και κυρίως τεθεί με την Οδηγία 2012/27/ΕΕ με μια σειρά από δεσμευτικά μέτρα για την επίτευξη του στόχου της ΕΕ για αύξηση κατά 20% της ενεργειακής απόδοσης έως το 2020, όπως τα πιστοποιητικά ενέργειας για τα κτίρια, τους ενεργειακούς ελέγχους υψηλής ποιότητας, τα ελάχιστα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης για διάφορα προϊόντα, τη χρήση ετικετών ενεργειακής απόδοσης, την παροχή υπηρεσιών τηλεθέρμανσης, τηλεψύξης ή ζεστού νερού για οικιακή κατανάλωση και έξυπνων μετρητών καθώς και την παροχή ενεργειακών υπηρεσιών.
Ελάχιστες αλλαγές επήλθαν με την αναδιατύπωση της παραπάνω Οδηγίας με τις Οδηγίες 2019/944/ΕΕ και 2018/2002/ΕΕ της δέσμης μέτρων του Χειμερινού Πακέτου, με τις οποίες ο συνολικός στόχος ενεργειακής απόδοσης για το 2030 αυξήθηκε στο ελάχιστο ποσοστό του 32,5%. Τις παραπάνω ενωσιακές προβλέψεις για την ενεργειακή απόδοση μετέφερε ο Έλληνας Νομοθέτης με τον Ν 4342/2015 αρχικά και μετέπειτα με τον Ν 4843/2021.
Μεσούσης, δε, της ενεργειακής κρίσης και ενόψει των ανακύψαντων γεωπολιτικών εξελίξεων από τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η προώθηση της ενεργειακής απόδοσης αναδείχτηκε σε μια έμπρακτη λύση στην υπαρκτή και επιτακτική ανάγκη θωράκισης τόσο των οικιακών καταναλωτών όσο και των επιχειρήσεων από το ιδιαίτερα αυξημένο κόστος ενέργειας.
Σε εθνικό επίπεδο, ενδεικτικά της προσπάθειας προώθησης της ενεργειακής απόδοσης αποτελούν τα ληφθέντα και επιδοτούμενα με εθνικούς και ενωσιακούς πόρους κυβερνητικά μέτρα εφαρμογής προγραμμάτων ενεργειακής απόδοσης και εξοικονόμησης ενέργειας, όπως το «εξοικονομώ κατ’ οίκον», το «εξοικονομώ» για επιχειρήσεις, το «εξοικονομώ–ανακαινίζω», και το «ανακυκλώνω–αλλάζω συσκευή». Τα παραπάνω, φυσικά, αποδεικνύουν έτι μία φορά τη σημασία της ενεργού συμμετοχής των καταναλωτών στο σημερινό ενεργειακό σύστημα.
Τέλος, εκτός των άλλων, η ενεργειακή κρίση συνέβαλε στη συνειδητοποίηση από την Ένωση της ανάγκης επικαιροποίησης του νομοθετικού της πλαισίου για την επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη αναθεωρημένη Οδηγία 2023/1791/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση, η οποία επαύξησε το στόχο της ενεργειακής απόδοσης, επιβάλλοντας στα κράτη-μέλη την υποχρέωση επιπλέον μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας σε ποσοστό 11,7 % έως το 2030. Μένει λοιπόν να διαπιστωθεί ο χρόνος αλλά και η έκταση προσαρμογής των κρατών και δη της χώρας μας στους νέους φιλόδοξους ενωσιακούς στόχους για ένα από τα σημαντικότερα -ως φαίνεται- όπλα στη φαρέτρα μας για την υλοποίηση της επιδιωκόμενης ενεργειακής μετάβασης, ήτοι αυτό της προώθησης χρήσης της ενεργειακής απόδοσης.
* Ο κ. Ιωάννης Κ. Παπακοσμάς είναι Δικηγόρος, κάτοχος μεταπτυχιακών διπλωμάτων ειδίκευσης στο Διεθνές Δίκαιο της Ενέργειας και στο Δημόσιο Δίκαιο.
Δείτε το σχετικό Σεμινάριο: Ενεργειακή απόδοση και εξοικονόμηση ενέργειας