Με το νέο δικαστικό έτος ξεκίνησε η εφαρμογή του Δικαστικού Χάρτη. H αναδιάρθρωση των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων με τον νέο Δικαστικό Χάρτη αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα προς τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, αφήνοντας πίσω ένα σύστημα περίπου δύο αιώνων από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ο δικαστικός χάρτης είναι μια μεγάλη και εμβληματική μεταρρύθμιση της ελληνικής δικαιοσύνης, στη λογική και αρχιτεκτονική δομή του οποίου προσαρμόζονται οι υπόλοιπες, όπως οι ανάγκες για νέες θέσεις δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, οι θεσμικές αλλαγές στους Κώδικες, η ψηφιοποίηση της Δικαιοσύνης με βάση τα νέα δεδομένα του Χάρτη, η οποία προβλέπεται να ολοκληρωθεί εντός του 2026, η μεταφορά δικαστικής ύλης στους δικηγόρους και η κατασκευή νέων κτηρίων εκεί όπου λειτουργούν πλέον δικαστήρια.
Η μετάβαση της Δικαιοσύνης στην ψηφιακή εποχή επιβάλλεται από τις θεσμικές δεσμεύσεις της χώρας και τις καλές πρακτικές του Ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού, αποτελεί διακηρυγμένο στόχο και μία από τις βασικές Ευρωπαϊκές αρχές, σύμφωνα με το άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή́ Ένωση. Η ψηφιοποίηση της δικαστικής ύλης, η ενσωμάτωση και η επέκταση της ηλεκτρονικής διαδικασίας προβάλλει ως μια μεγάλη αναγκαιότητα. Βασικά εργαλεία του ψηφιακού μετασχηματισμού αποτελούν, μεταξύ άλλων, η ψηφιακή επίδοση έγγραφων, η υλοποίηση του ψηφιακού φακέλου δικογραφίας, η ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων, η ψηφιοποίηση των αρχείων των δικαστηρίων, η δυνατότητα χορήγησης αντιγράφου του ποινικού μητρώου μέσω της θυρίδας των ΚΕΠ, και η αποηχογράφηση πρακτικών των δικαστηρίων, το σύστημα τηλεδιασκέψεων σε δικαστήρια και σωφρονιστικά καταστήματα κλπ.
Τα ήδη γνωστά και διαχρονικά προβλήματα στο χώρο της Δικαιοσύνης, αλλά και οι σύγχρονες προκλήσεις που ανακύπτουν μέσα από τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό και την Τεχνητή Νοημοσύνη, το New Management και την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, δεν μπορούν και δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν αποσπασματικά. Η κοινωνία μεταβάλλεται με ταχύτατους ρυθμούς. Βασικές αξίες κλονίζονται, στερεότυπα καταρρίπτονται, νέα προβλήματα ανακύπτουν και καθιστούν πλέον επιτακτική μία επανεκκίνηση και στο χώρο της Δικαιοσύνης, ώστε αυτή να μην στέκεται αμήχανη ενώπιον των ραγδαίων παγκόσμιων εξελίξεων και των αλλαγών που διαδραματίζονται.
Η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη, οι αυτόματες διαδικασίες και οι καινοτόμες τεχνολογίες μπορούν να επιταχύνουν τις διαδικασίες, να μειώσουν το κόστος και να αυξήσουν την ποιότητα των υπηρεσιών. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται χρόνος πάντοτε στη Δικαιοσύνη για να απορροφηθούν, να εμπεδωθούν και να αποδώσουν οι αλλαγές, τόσο αυτές που βρίσκονται σε τροχιά υλοποίησης, όσο και αυτές που απαιτείται να ακολουθήσουν (η αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος στη χώρα, οι θεσμικές αλλαγές στους Κώδικες, το Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων για την Πολιτική, Ποινική και Διοικητική Δικαιοσύνη, η αναμόρφωση του Εθνικού Ποινικού Μητρώου και το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η ολοκλήρωση της Ψηφιακής Δικαιοσύνης, η μεταφορά δικαστηριακής ύλης, η αναβάθμιση και εμπέδωση θεσμών όπως η διαμεσολάβηση, η ενίσχυση και ανανέωση των κτηριακών και υλικοτεχνικών υποδομών, η ενίσχυση και αναβάθμιση του προσωπικού των δικαστικών υπαλλήλων, η επιμόρφωση δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, η ίδρυση και λειτουργία της Δικαστικής Αστυνομίας κ.λπ.). Μόνο έτσι μπορεί να διαμορφωθεί μια νέα δικαιική πραγματικότητα. Μικρά βήματα, μεγάλες αλλαγές.
Ο εκσυγχρονισμός και η επιτάχυνση της απονομής της Δικαιοσύνης είναι ένας εθνικός στόχος, που απαιτεί συναινέσεις, συνεργασίες, και κυρίως ισχυρή πολιτική βούληση και αποφασιστικότητα. Ήρθε η ώρα ως κοινωνία και νομικός κόσμος να κάνουμε το μεγάλο και καθοριστικό βήμα της ελληνικής δικαιοσύνης προς τη νέα εποχή. Ο κόσμος προχωρά και η ζωή εξελίσσεται. Για αυτό και αν κάτι τελικά χρειαζόμαστε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στην Ελλάδα, και ειδικότερα στο χώρο της Δικαιοσύνης, είναι μια ειρηνική επανάσταση της κοινής λογικής.
* Ο κ. Χρήστος Μπαξεβάνης είναι διδάκτωρ Νομικής ΑΠΘ, διεθνολόγος και επικεφαλής του Ομίλου Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης ΟΠΕΔ.