Προσφάτως (8.10.24) παρέδωσε η Επιστημονική Επιτροπή το πόρισμά της για την ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2022/2041 για επαρκείς κατώτατους μισθούς, στην Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Υπενθυμίζεται ότι για την ενσωμάτωση της εν λόγω Οδηγίας τα κράτη μέλη έχουν προθεσμία μέχρι τις 15.11.24.
Σκοπός της Οδηγίας η οποία εντάσσεται στα μέτρα κοινωνικής πολιτικής της Ένωσης, είναι ειδικότερα η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης στην ΕΕ, ασκώντας ο ενωσιακός νομοθέτης την συντρέχουσα αρμοδιότητά του δυνάμει του άρθρου ΣΛΕΕ 153 παράγραφος 1 στοιχείο β), αναφορικά με τους όρους εργασίας. Έτσι η Οδηγία είναι ελάχιστης εναρμόνισης, όπως επιβεβαιώνεται και στην αιτιολογική σκέψη 18 και με αυτή τίθεται το πλαίσιο για:
- την επάρκεια των νόμιμων κατώτατων μισθών,
- την προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων για τον καθορισμό των μισθών,
- τη βελτίωση της αποτελεσματικής πρόσβασης των εργαζομένων στα δικαιώματά τους σε προστασία με τη μορφή κατώτατου μισθού όπου αυτός προβλέπεται από την εθνική νομοθεσία ή/και από τις συλλογικές συμβάσεις.
Επισημαίνεται ότι η Οδηγία δεν θίγει το δικαίωμα των κρατών μελών να αποφασίζουν σχετικά με τον καθορισμό νόμιμων κατώτατων μισθών ούτε υποχρεώνει την υιοθέτηση τέτοιου συστήματος ούτε βέβαια παρεμβαίνει στο πεδίο της συλλογικής αυτονομίας και των συλλογικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Με αυτήν θεσπίζονται οι βάσεις, αφενός για την προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ιδίως σε κράτη μέλη που εμφανίζουν χαμηλή κάλυψη από συλλογικές συμβάσεις, αφετέρου για τη διασφάλιση της επάρκειας των κατώτατων μισθών, τόσο στις περιπτώσεις που εφαρμόζεται το σύστημα νομοθετικού καθορισμού όσο και στις περιπτώσεις που η προστασία αυτή παρέχεται αποκλειστικά μέσω του θεσμού των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Αφετηρία στη συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία αποτέλεσε η αύξηση της φτώχειας των εργαζομένων στην Ένωση την τελευταία δεκαετία καθώς και οι επιπτώσεις της πανδημίας της COVID-19, μιας κρίσης όχι μόνο υγειονομικής αλλά οικονομικής και κοινωνικής (βλ. αιτιολ. σκέψη 9).
Άλλωστε η κοινωνική προστασία με τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης που θα ισχύουν ενιαία σε όλη την Ένωση σε συνδυασμό με την επιταγή της διαφάνειας αποτελούν θεμελιώδεις αρχές που διατρέχουν το Ευρωπαϊκό δίκαιο και ειδικότερα το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Αντίστοιχη μέριμνα επιδεικνύει ο ενωσιακός νομοθέτης με τη θέσπιση Οδηγιών και σε άλλους τομείς δυνάμει του ίδιου άρθρου (ΣΛΕΕ 153), όπως χαρακτηριστικά στην κοινωνική προστασία των εργαζομένων [παρ. 1 περίπτωση ια)]. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πρωτοβουλίας που έλαβε η Ένωση σε τέτοιο επίπεδο ήταν η Οδηγία 2003/41 σχετικά με τα συστήματα επαγγελματικής συνταξιοδότησης, την οποία κατήργησε η Οδηγία 2016/2341 (IORPs II) εισάγοντας ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο. Ο Έλληνας νομοθέτης την ενσωμάτωσε ήδη με τον Ν 4680/2020, ο οποίος κατά μια γενική παραδοχή αποτέλεσε απλώς αυτούσια μεταφορά των διατάξεων της Οδηγίας. Βέβαια, είχε προηγηθεί η θέσπιση του Ν 3029/2002 με τον οποίο εισήχθη στην Ελλάδα ο θεσμός της επαγγελματικής ασφάλισης. Πλέον, ο εθνικός νομοθέτης παίρνει την πρωτοβουλία να διορθώσει τις πλημμέλειες του Ν 4680/2020 θεσπίζοντας τον Ν 5078/2023.
Σκοπός της επαγγελματικής ασφάλισης είναι η επαύξηση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος, κυρίως με τη χορήγηση συνταξιοδοτικών παροχών, για τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης κατά την έξοδο από τον επαγγελματικό βίο. Ο εν λόγω θεσμός δεν είχε την ανάπτυξη που προσδοκούσε ο Έλληνας νομοθέτης, γεγονός που αποδίδεται αφενός στην καχυποψία των συνδικαλιστικών οργανώσεων, θεωρώντας (εσφαλμένα) ότι ο θεσμός παραγκωνίζει την συνταγματική υποχρέωση του Κράτους να διαθέτει (βιώσιμο) σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, αφετέρου στις ισχνές συλλογικές διαπραγματεύσεις και στην επακόλουθη χαμηλή κάλυψη των εργαζόμενων της χώρας από συλλογικές συμβάσεις εργασίες, καθότι όπως εκτέθηκε, αυτές αποτελούν βασικό μηχανισμό για τη δημιουργία των Ταμείων. Επίσης, οι χαμηλοί μισθοί, ως απόρροια των παραπάνω, σε συνδυασμό με τις μνημονιακές παρεμβάσεις του Έλληνα νομοθέτη κατά τα έτη 2012-2019 δεν άφησαν περιθώρια για την στροφή των κοινωνικών εταίρων ή και των ίδιων των εργοδοτών σε τέτοια συστήματα.
Η Οδηγία 2022/2041 η οποία επιχειρεί την ενθάρρυνση του κοινωνικού διαλόγου και τη διασφάλιση επαρκών μισθών από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να βιοπορίζονται αξιοπρεπώς τόσο κατά τον εργασιακό τους βίο όσο και κατόπιν με τη συνταξιοδότησή τους, αποθεματοποιώντας το εισόδημα που έχουν καταφέρει να συγκεντρώσουν όλα τα έτη της εργασίας τους, αποτελεί μια αισιόδοξη εξέλιξη, η οποία, ευρισκόμενοι εν αναμονή και των νομοθετικών εξελίξεων για την μεταφορά της στην ελληνική έννομη τάξη, μπορεί να επηρεάσει θετικώς και την πολυπόθητη ανάπτυξη του δεύτερου πυλώνα, ο οποίος μαζί με την κοινωνική ασφάλιση (και την ιδιωτική) συμβάλλει στη συμπλήρωση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος. Η σχέση μεταξύ των 3 πυλώνων είναι διαλεκτική και όχι ανταγωνιστική.
Ο Νόμος 5078/2023 από μόνος του δεν μπορεί να λύσει τα δομικά προβλήματα της ελληνικής πραγματικότητας στην αγορά εργασίας (υψηλή ανεργία, χαμηλοί μισθοί, χαμηλή κάλυψη ΣΣΕ[1]), ωστόσο σε συνδυασμό με το νέο, ενωσιακής προέλευσης πλαίσιο για τη διασφάλιση της προώθησης του κοινωνικού διαλόγου και της επάρκειας των κατώτατων μισθών αποτελούν ενθαρρυντικές εξελίξεις, κινούμενες προς τη σωστή κατεύθυνση για την ολιστική διαχείριση του σύνθετου αυτού ζητήματος.
* Η κ. Μαρία-Καλλιόπη Φίλη είναι Δικηγόρος, ΜΔΕ Εργατικού Δίκαιου.
[1] Βλ. επίσημη Έκθεση Διοικητή της ΤτΕ για το έτος 2023 διαθέσιμη εδώ: https://www.bankofgreece.gr/ekdoseis-ereyna/ekdoseis/ekthesh-dioikhth καθώς και το Σχέδιο Πορίσματος Διαβούλευσης του ΚΕΠΕ, για τη διαδικασία διαμόρφωσης του ισχύοντος νομοθετημένου κατώτατου μισθού και ημερομισθίου, Μάρτιος 2024, διαθέσιμο εδώ: https://ypergasias.gov.gr/ergasiakes-scheseis/syllogikes-ergasiakes-sxeseis/katotatos-misthos/