Με δύο αποφάσεις του Ε’ τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, σε πενταμελή και επταμελή σύνθεση αντιστοίχως, παραπέμπεται προς νέα συζήτηση στην Ολομέλεια το ζήτημα της συνταγματικότητας των ευεργετικών διατάξεων του Ν 4067/2012 (ΝΟΚ), και δη των άρθρων 10, 15, 18, 19 και 25, με τα οποία παρέχονται κίνητρα αύξησης της δόμησης και του ύψους των κτιρίων, ως αντιστάθμισμα για τη μείωση της κάλυψης των οικοπέδων, τη δημιουργία κοινόχρηστων (ή μη) χώρων πράσινου, τη δημιουργία φυτεμένου δώματος και την κατάταξη των υπό ανέγερση κτιρίων στην ενεργειακή κλάση Α+. Τα κίνητρα αυτά, περιλαμβάνονταν εν πολλοίς ήδη στην αρχική μορφή του νομοθετήματος, ωστόσο εμπλουτίστηκαν περισσότερο τα τελευταία έτη μέσω τροποποιήσεων.
Το ζήτημα της σύμφωνης προς το σύνταγμα ερμηνείας των ανωτέρω διατάξεων έθεσε για πρώτη φορά το 2022 ο Δήμος Αλίμου, όταν προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας με αιτήσεις ακυρώσεως κατά οικοδομικών αδειών στον Άλιμο, προβάλλοντας λόγους που ανάγονταν στην συνταγματικότητα του νομοθετικού πλαισίου του ΝΟΚ, κατ’ εφαρμογήν του οποίου οι άδειες αυτές εκδόθηκαν. Κατά το βασικό επιχείρημα του Δήμου, η παροχή κινήτρων προσαύξησης της δόμησης και του ύψους των κτιρίων, σε οποιαδήποτε περιοχή έχει περισσότερους από 20.000 κατοίκους, τείνει να υπονομεύσει το οικιστικό της περιβάλλον και ως εκ τούτου αντίκειται στο άρθρο 24 του Συντάγματος.
Ακολούθησε πλήθος αιτήσεων κατά οικοδομικών αδειών στον Άλιμο, από κατοίκους του Δήμου, αλλά και από κατοίκους από κοινού με τον Δήμο, με ολοένα και περισσότερα επιχειρήματα υπέρ της αντισυνταγματικότητας των επίμαχων διατάξεων του ΝΟΚ. Συγκεκριμένα, προβλήθηκαν λόγοι ακύρωσης αναγόμενοι στην έλλειψη ειδικού σχεδιασμού κάθε περιοχής πριν από την εφαρμογή των κινήτρων, στην παράλειψη εκπόνησης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) πριν από την θέση σε ισχύ του ίδιου του ΝΟΚ, ενώ τέθηκε επί τάπητος και το ζήτημα της μη προσμέτρησης παταριών και έρκερ στη δόμηση των κτιρίων. Σταδιακά δε, το θέμα επεκτάθηκε σε περισσότερες περιοχές, εκτός του Αλίμου. Είναι άλλωστε, γνωστή, η εξαίρεση της Φιλοθέης, του Ψυχικού και της Εκάλης από την εφαρμογή των κινήτρων, το 2023, με νομοθετική διάταξη.
Τελικά, τον Μάρτιο του 2024 εκδόθηκαν οι αποφάσεις Α293/2024 και Α310/2024. Αμφότερες παραπέμπουν το ζήτημα για οριστική κρίση στην Ολομέλεια του ανώτατου ακυρωτικού, λόγω σπουδαιότητας. Πλην όμως, το σκεπτικό των δύο αποφάσεων δεν είναι ταυτόσημο.
Με την απόφαση Α310/2024, η επταμελής σύνθεση του Ε΄ τμήματος, απέρριψε όλους τους λοιπούς προβαλλόμενους λόγους ακύρωσης, έκρινε όμως ότι ελλείψει εξιδιασμένης μελέτης της φυσιογνωμίας και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε περιοχής, ώστε να μπορεί να γίνει ασφαλής εκτίμηση των αναγκών της από την διοίκηση, η εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ αντίκειται στο άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος. Τούτο διότι η αύξηση των ακάλυπτων χώρων ή των χώρων πρασίνου δεν είναι το ίδιο απαραίτητη σε κάθε περιοχή, ώστε να δικαιολογεί άνευ άλλου τινός την παροχή του κινήτρου αύξησης του συντελεστή δόμησης και του ύψους.
Αντιθέτως, με την απόφαση Α293/2024, η πενταμελής σύνθεση του Ε΄ τμήματος δεν απέρριψε κανέναν λόγο ως αβάσιμο. Έτσι, εκτός από την παράλειψη προηγούμενης ειδικής μελέτης για κάθε περιοχή, η ίδια η παροχή κινήτρων αύξησης του συντελεστή δόμησης και του ύψους των κτιρίων, ως «αντάλλαγμα» για τη δημιουργία περισσότερων ακάλυπτων χώρων, ενεργειακά αναβαθμισμένων κτιρίων και φυτεμένων δωμάτων κρίνεται αντισυνταγματική από μόνη της. Περαιτέρω, σύμφωνα με την εν λόγω απόφαση, ο ΝΟΚ, παρ’ όλο που αποτελεί τυπικό νόμο, στην πραγματικότητα εισάγει ρυθμίσεις που αφορούν σε σχεδιασμό και ως εκ τούτου, η θέσπισή του, χωρίς να έχει προηγηθεί στρατηγική εκτίμηση των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων αντίκειται στην ευρωπαϊκή Οδηγία 2001/42/ΕΚ. Τέλος, πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει η κρίση της συγκεκριμένης απόφασης ότι η άσκηση αίτησης ακύρωσης από τον Δήμο κατά οικοδομικής άδειας που έχει εκδώσει η Υπηρεσία Δόμησης δεν δημιουργεί απαράδεκτη ενδοστρεφή δίκη, καθότι κατά το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο που επιτρέπει την έκδοση ηλεκτρονικών οικοδομικών αδειών με ευθύνη ιδιώτη μηχανικού, δεν υπάρχει εν τοις πράγμασι ανάμειξη και έλεγχος των όρων της άδειας από την διοίκηση.
Έτσι, παρ’ όλο που κοινό παρονομαστή των δύο αποφάσεων αποτελεί η έλλειψη ειδικής μελέτης πριν από την εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ σε κάθε περιοχή, τελικά όλα τα ζητήματα που τέθηκαν παραμένουν «ανοιχτά» για να κριθούν από την Ολομέλεια. Την απόφαση αναμένει με μεγάλη αγωνία τόσο ο κατασκευαστικός, όσο και ο νομικός κόσμος, αλλά και οι ιδιώτες, αφού το διακύβευμα είναι η ανατροπή του οικοδομικού κανονισμού που εφαρμόζεται την τελευταία δεκαετία (και πλέον) στη χώρα, με τις συνέπειες να είναι αβέβαιες ακόμη και για τις ήδη υλοποιούμενες άδειες.
* Η κ. Ευαγγελία Μπάνου είναι Δικηγόρος Αθηνών, ΜΔΕ Δικαίου Περιβάλλοντος