Ο άνθρωπος δεν είναι τα λάθη του,
οι επιδιώξεις του είναι.
Κ. Παπακόγκος, Πικροκέρασα
Ο νομικός (κι όχι μόνον) κόσμος διχάστηκε σε σχέση με τις διατάξεις του νόμου 5090/24, που αφορούσαν την αυστηροποίηση ορισμένων ποινικών διατάξεων. Ανεξάρτητα από τις αντιθέσεις στο νόμο και τη βασιμότητα των επιχειρημάτων έχει κάποιος την αίσθηση ότι η όλη συζήτηση κινείται σε προγενέστερο χωρόχρονο.
Οι νέες τεχνολογίες έχουν εισβάλλει στη δικαιοσύνη και θέτουν σε κίνδυνο πολύ περισσότερες αρχές απ’ όσες ο οποιοσδήποτε νόμος.
Νέα εγκλήματα, νέο προφίλ εγκληματία, νέα μέτρα διαχείρισης της εγκληματικότητας. Ο «ηλεκτρονικός εγκληματίας» έχει ήδη γίνει «ψηφιακός» και σε λίγο θα ονομάζεται «αλγοριθμικός», με την έννοια ότι θα χρησιμοποιεί την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) για την τέλεση των εγκλημάτων του.
Τα υπολογιστικά συστήματα και οι νοήμονες μηχανές θα επηρεάσουν, ανάμεσα στις άλλες επιστήμες (όπως Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Γλωσσολογία κλπ.) και τις εγκληματολογικές/ποινικές επιστήμες.
Οι έννομες συνέπειες από τον έλεγχο της νοήμονος βούλησης θα δημιουργήσει πληθώρα θεωρητικών (και ηθικών) προβλημάτων στο Ποινικό δίκαιο και στην Εγκληματολογία.
Έτσι π.χ. το Νευροδίκαιο, που εξετάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου και αναγιγνώσκει τη σκέψη, υπεισέρχεται ευθέως στη διάγνωση της ικανότητας για καταλογισμό.
Από την άλλη η Ανακριτική μέσω της αναγνώρισης προσώπου και βιομετρικών στοιχείων επεκτείνεται στο χώρο της Αντεγκληματικής πολιτικής, μέσω της- δια της προβλεψιμότητας μελλοντικής (;) εγκληματικής συμπεριφοράς- στην ante delictum πρόληψη.
Το ίδιο ισχύει με τις τεχνικές δυνατότητες που παρέχονται στην Αστυνομία στη χρήση αλγορίθμων για την εξιχνίαση του εγκλήματος.
Το μέγα όμως ερώτημα που τίθεται είναι αν η ΤΝ θα επιφέρει ανατρεπτικές αλλαγές στο συνολικό ποινικό μας σύστημα.
Αν δεν προστεθούν μόνο κάποια νέα εγκλήματα στον Ποινικό Κώδικα, αλλά προκληθεί ρωγμή στο σκληρό πυρήνα του ποινικού δόγματος και στις παραδοχές των εγκληματολογικών επιστημών. Αν π.χ. αλλάξει η έννοια του καταλογισμού και της ποινικής ευθύνης, ή αν η Ποινική δικονομία κατακλυσθεί από Η/Υ που θ’ ανιχνεύουν τα ψεύδη και θα ελέγχουν την αληθοφάνεια μαρτυριών ή αν στη Σωφρονιστική θα προβλεφθούν «φύλακες-ρομπότ».
Το πλέον ανησυχητικό θα είναι η αντικατάσταση των δικαστών από ένα mega computer, το οποίο στο όνομα της αντικειμενικότητας και της αμεροληψίας, θα διαγράψει τον ανθρώπινο παράγοντα από την απονομή της δικαιοσύνης.
Μολονότι έχουν υπογραμμισθεί οι κίνδυνοι για τ’ ανθρώπινα δικαιώματα, την αξιοπρέπεια και τα προσωπικά δεδομένα από τη χρήση της ΤΝ, η Νευροηθική και «το Διαδίκτυο των πάντων» έχουν ήδη αρχίσει να δημιουργούν ένα ασφυκτικό πλαίσιο.
Το μέγα παράδοξο πάντως παραμένει το ότι η γενιά μας έβλεπε το μέλλον της Εγκληματολογίας στην αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών (περισσότερα δικαιώματα, ισότητα, δικαιοσύνη κλπ.) και δυστυχώς η Εγκληματολογία του μέλλοντος μοιάζει να μην εξαρτάται από την Πολιτική κοινωνία αλλά από την εικονική δημοκρατία των κουμπιών, των ψηφίων και των νευρώνων.
Ο μετα-άνθρωπος κι ο υπερ-άνθρωπος θα «καταργήσουν» τον άνθρωπο-εγκληματία» στο όνομα της ομοιομορφίας και της ψευδοασφάλειας των έμφοβων υπηκόων;
That’s the question.
* Ο κ. Γιάννης Πανούσης είναι Ομότιμος Καθηγητής Εγκληματολογίας.