Το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας των τραπεζών αποτελεί σημαντική συνιστώσα της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Ένα σωστά δομημένο και σχεδιασμένο πλαίσιο συμβάλει στην ευρωστία και ασφάλεια των τραπεζών, αμβλύνει την αβεβαιότητα και τις θωρακίζει ώστε να ανταπεξέρχονται με επιτυχία περιόδους διαταραχών. Οικονομικά εύρωστες τράπεζες σημαίνει ότι συνεχίζεται η παροχή κρίσιμων λειτουργιών, κυρίως δανειοδότησης της οικονομίας και υπηρεσιών πληρωμών, συνεχίζεται η παροχή των βασικών λειτουργιών της χρηματοοικονομικής διαμεσολάβησης, και γενικότερα οι τράπεζες συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας. Η εύρυθμη λειτουργία των τραπεζών όσο και του τραπεζικού συστήματος, συνολικά, επιτρέπει την αντιμετώπιση των πιέσεων από το εξωτερικό περιβάλλον, το μετριασμό των επιπτώσεων μιας κρίσης και την επιτάχυνση της ανάκαμψης, ώστε ο τραπεζικός τομέας να αποτελέσει μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος.
Όμως, το κανονιστικό πλαίσιο των τραπεζών είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο πεδίο ανάλυσης. Έχει εισαχθεί πληθώρα κανόνων για όλες σχεδόν τις δραστηριότητες των τραπεζών. Διαχρονικά, έχει ακολουθήσει παράλληλη πορεία με την ανάπτυξη του τραπεζικού συστήματος και καθώς οι τραπεζικές δραστηριότητες γίνονται όλο και πιο σύνθετες, αναπόφευκτα το πλαίσιο καθίσταται όλο και πιο περίπλοκο. Η υλοποίηση του πλαισίου φωτίζει τα κενά που υπάρχουν με συνέπεια το πλαίσιο να βρίσκεται σε μια διαρκή φάση αναθεώρησης. Οι μεταβολές είναι συνεχόμενες καθώς έρχονται στην επιφάνεια νέα πεδία. Νέες συνιστώσες και τάσεις, όπως της ψηφιακής χρηματοοικονομικής και της βιώσιμης χρηματοοικονομικής, δημιουργούν νέες ενότητες ανάλυσης και προβληματισμού για την κατάλληλότητα του υπάρχοντος πλαισίου και τη δυνατότητα εισαγωγής νέου. Ο σχεδιασμός του συνιστά μια δύσκολη άσκηση ισορροπίας καθώς υπερβολικοί κανόνες οδηγούν σε πλημμελή εφαρμογή ενώ ελλειμματικοί κανόνες σε κινδύνους. Ο σχεδιασμός πρέπει να δίνει τα σωστά κίνητρα και γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιούνται αναλυτικά εργαλεία από τις οικονομικές, νομικές και κοινωνικές επιστήμες. Όμως στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, το κανονιστικό πλαίσιο σχεδιάζεται από υπερεθνικές οντότητες και οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές καλούνται να το μεταφέρουν σε εθνικό δίκαιο, εξειδικεύοντας ενδεχόμενες εθνικές ευχέρειες, χωρίς όμως να θέτουν τις εθνικές τράπεζες σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας των τραπεζών αποτελεί σημαντικό πυλώνα της χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης.
Συνεπώς, το βιβλίο αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο τόσο για την ακαδημαϊκή έρευνα και διδασκαλία σε θέματα τραπεζικής όσο και για τα τραπεζικά στελέχη, ώστε να βελτιώσουν τις γνώσεις τους γύρω από το πλαίσιο λειτουργίας των τραπεζών και να εκπληρώσουν πιο αποτελεσματικά τις υποχρεώσεις τους. Αλλά αποτελεί και βοήθημα στους πιο μυημένους με νομοθετικά κείμενα, καθώς εστιάζεται στην οικονομική λογική των ρυθμίσεων. Παράλληλα, το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει το κατάλληλο εγχειρίδιο για πρωτοβουλίες σχετικές με τον χρηματοοικονομικό εγγραμματισμό.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος εστιάζει σε εισαγωγικές έννοιες για τις τράπεζες, το τραπεζικό σύστημα και την αρχιτεκτονική του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τα επόμενα τρία μέρη καλύπτουν τους τρείς βασικούς πυλώνες του χρηματοπιστωτικού πλέγματος ασφαλείας (financial safety net), δηλαδή του συνόλου των ρυθμίσεων που καθορίζουν τη λειτουργία των τραπεζών και του τραπεζικού συστήματος. Έτσι, το δεύτερο μέρος εστιάζει στην προληπτική ρυθμιστική παρέμβαση και εποπτεία των τραπεζών, εξετάζοντας θέματα κεφαλαιακής επάρκειας, εταιρικής διακυβέρνησης, ρευστότητας και ψηφιακής χρηματοοικονομικής, μεταξύ άλλων. Το τρίτο μέρος εστιάζει στη ρυθμιστική παρέμβαση για τη διαχείριση κρίσεων, εξετάζοντας θέματα εξυγίανσης μη βιώσιμων τραπεζών και εξυγίανσης προβληματικών χαρτοφυλακίων. Το τέταρτο μέρος εστιάζει στη ρυθμιστική παρέμβαση και εποπτεία της συμπεριφοράς των τραπεζών έτσι ώστε να προστατεύονται οι πελάτες λιανικής, οι επενδυτές και οι δανειολήπτες από αθέμιτες πρακτικές.
Το βιβλίο αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην τραπεζική βιβλιογραφία και είναι το μοναδικό που περιγράφει με απλό τρόπο περίπλοκους κανόνες, η κατανόηση των οποίων μπορεί να δημιουργήσει πιο ασφαλείς τράπεζες επ’ ωφελεία του κοινωνικού συνόλου ή, όπως λένε οι οικονομολόγοι, να δημιουργήσει θετικές εξωτερικές οικονομίες. Το βιβλίο μπορεί να συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση.
* Ο κ. Παναγιώτης Αλεξάκης είναι Ομότιμος Καθηγητής της Οικονομικής των Επιχειρήσεων και Αγορών, του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).
* Ο κ. Φαίδων Καλφάογλου είναι διδάκτωρ οικονομικών επιστημών, οικονομολόγος στην Τράπεζα της Ελλάδος με πολυετή θητεία στη Διεύθυνση Εποπτείας Πιστωτικού Συστήματος και τη Διεύθυνση Οικονομικής Ανάλυσης και Μελετών