To κληρονομητήριο είναι ένα πιστοποιητικό που βεβαιώνει το κληρονομικό δικαίωμα του αναγραφόμενου σε αυτό κληρονόμου (ή το αντίστοιχο δικαίωμα του καταπιστευματοδόχου ή κληροδόχου ή εκτελεστή διαθήκης), με σκοπό τη διευκόλυνση των συναλλαγών του κληρονόμου με τρίτους. Για την προστασία των καλόπιστων τρίτων που συναλλάσσονται με τον φερόμενο στο κληρονομητήριο ως κληρονόμο, ο νομοθέτης καθιέρωσε με τις διατάξεις των άρθρων 1963 του ΑΚ και 822 του ΚΠολΔ τον θεσμό της δημόσιας πίστης του κληρονομητηρίου. Ειδικότερα στα συγκεκριμένα άρθρα ορίζεται ότι κάθε δικαιοπραξία ή δικαστική πράξη όποιου κατανομάζεται στο κληρονομητήριο ως κληρονόμος ή καταπιστευματοδόχος ή κληροδόχος ή εκτελεστής διαθήκης με ή απέναντι σε τρίτους ή και τρίτου απέναντί τους είναι ισχυρή υπέρ του τρίτου, σε όση έκταση ισχύει το τεκμήριο των ΑΚ 1962 και ΚΠολΔ 821, εκτός αν ο τρίτος γνώριζε την ανακρίβεια του πιστοποιητικού ή την υποβολή αίτησης για αφαίρεση ή κήρυξη ανίσχυρου του κληρονομητηρίου ή την ανάκληση ή την τροποποίησή του.
Η δημόσια πίστη του κληρονομητηρίου λειτουργεί μόνο ως προς το ότι υπάρχει το δικαίωμα επί της κληρονομίας του φερόμενου στο κληρονομητήριο ως δικαιούχου και ότι αυτό δεν περιορίζεται από άλλες διατάξεις εκτός από τις αναγραφόμενες στο κληρονομητήριο. Ωστόσο, πέρα από την έλλειψη κληρονομικής ιδιότητας του αναγραφόμενου σε αυτό ως κληρονόμου, το κληρονομητήριο δεν καλύπτει άλλες νομικές ελλείψεις, όπως π.χ. την έλλειψη κυριότητας εκ μέρους του κληρονομουμένου στο αντικείμενο της δικαιοπραξίας. Ακόμη και στην περίπτωση που αναγράφονται στο κληρονομητήριο διανεμητικές διατάξεις που περιέχονται στη διαθήκη, όπως π.χ. τα ειδικά αντικείμενα (κινητά ή ακίνητα) που καταλείπονται σε κάθε κληρονόμο, δεν δημιουργείται τεκμήριο ότι τα αναγραφόμενα αντικείμενα ανήκαν κατά κυριότητα στον κληρονομούμενο.
Δυνάμει του πρόσφατου Ν 5095/2024, το εν λόγω πιστοποιητικό χορηγείται από 1.6.2024 μετά από πράξη δικηγόρου, μέλους του δικηγορικού συλλόγου της περιφέρειας του πρωτοδικείου του δικαστηρίου της κληρονομιάς. Για τη χορήγησή του κατατίθεται αίτηση στο κατά τόπο αρμόδιο ειρηνοδικείο (εκείνο στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία ή διαμονή του, και αν δεν είχε κατοικία ή διαμονή στην Ελλάδα, το ειρηνοδικείο Αθηνών) από τον κληρονόμο, η οποία αναρτάται σε ειδικό χώρο του καταστήματος του ειρηνοδικείου για χρονικό διάστημα 10 ημερών. Αν εντός του χρονικού αυτού διαστήματος ασκηθεί παρέμβαση τρίτου, ο ειρηνοδίκης προσδιορίζει δικάσιμο για τη συζήτησή της, προκειμένου να εκδοθεί απόφαση επ’ αυτής, οπότε στην περίπτωση αυτό το κληρονομητήριο εκδίδεται κατ’ εξαίρεση μετά από δικαστική απόφαση.
Ο δικηγόρος, στον οποίο ανατίθεται η έκδοση της πράξης για χορήγηση κληρονομητηρίου, ορίζεται από κατάλογο που καταρτίζει και διαβιβάζει, πριν από την έναρξη κάθε δικαστικού έτους (16.9), στη γραμματεία του δικαστηρίου ο οικείος δικηγορικός σύλλογος. Δικαίωμα εγγραφής στους καταλόγους έχουν δικηγόροι που είναι μέλη του οικείου δικηγορικού συλλόγου, έχουν τακτοποιήσει το σύνολο των οικονομικών τους υποχρεώσεων προς τον δικηγορικό σύλλογό τους, δεν τους έχει επιβληθεί πειθαρχική ποινή εκτός από την ποινή της επίπληξης, έχουν συμπληρώσει ελάχιστο χρόνο δικηγορικής υπηρεσίας τριών ετών, έχουν λάβει πιστοποιητικό παρακολούθησης των ειδικών σεμιναρίων επιμόρφωσης (διάρκειας 24 ωρών) και δεν έχουν, λόγω υποτροπής και μη έκδοσης της πράξης ή μη επεξεργασίας του φακέλου εντός των νομίμων προθεσμιών, διαγραφεί από τους καταλόγους. Από τους καταλόγους διαγράφονται οι δικηγόροι μετά την υποβολή σχετικής αίτησης εκ μέρους τους, καθώς και αυτεπαγγέλτως με απόφαση του οικείου δικηγορικού συλλόγου, σε περίπτωση έκλειψης κάποιας από τις κατά τον νόμο ουσιαστικές προϋποθέσεις. Σε περίπτωση δικηγόρου, που καθ’ υποτροπήν δεν εκδίδει την πράξη ή δεν επεξεργάζεται το φάκελο εντός των νομίμων προθεσμιών, ο δικηγόρος διαγράφεται άμεσα από τον κατάλογο του τρέχοντος δικαστικού έτους και εκπίπτει για 1 έτος από το δικαίωμα υποβολής αίτησης εγγραφής στον οικείο κατάλογο του επόμενου δικαστικού έτους.
Ο δικηγόρος ενημερώνεται από τη γραμματεία του δικαστηρίου με μήνυμα μέσω e-mail, παραλαμβάνει έγχαρτα ή ηλεκτρονικά την αίτηση και τα συνοδευτικά έγγραφα και δύναται να ζητεί διευκρινίσεις και συμπληρώσεις. Αν δεν πληρούνται οι νόμιμες προϋποθέσεις για τη χορήγηση του κληρονομητηρίου, ιδίως αν ο δικηγόρος κρίνει ότι τα γεγονότα που θεμελιώνουν το αξιούμενο κληρονομικό δικαίωμα του αιτούντος δεν αποδεικνύονται πλήρως ή ότι με βάση τα αποδεικνυόμενα γεγονότα το δικαίωμα αυτό είναι αμφίβολο ή ασαφές, οφείλει να αρνηθεί την παροχή του κληρονομητηρίου και να εκδώσει σχετική απορριπτική πράξη. Ο επιληφθείς δικηγόρος έχει δικαίωμα να ερευνήσει με κάθε τρόπο για να εξακριβώσει τις δηλώσεις εκείνου που ζητεί το κληρονομητήριο και ιδίως να ζητήσει να δημοσιευθεί η αίτηση, καθορίζοντας και τον τρόπο δημοσίευσής της. Έχει επίσης δικαίωμα να καλέσει για να ακουστούν πρόσωπα που είναι πιθανό να αξιώνουν κληρονομικά δικαιώματα.
Με τις νέες διατάξεις προβλέπεται επίσης ότι, αν ο δικηγόρος που ορίστηκε αρνείται ή κωλύεται για οποιονδήποτε λόγο να αναλάβει την έκδοση της πράξης ή αν αποβιώσει ή αν δεν εκδώσει την πράξη εντός 30 ημερών από την επομένη της ημέρας που παραλαμβάνει την αίτηση και τα έγγραφα, ορίζεται ο επόμενος κατά σειρά στον κατάλογο δικηγόρος, κατόπιν αίτησης όποιου έχει έννομο συμφέρον. O δικηγόρος οφείλει να ενεργεί κατά την άσκηση των καθηκόντων του, σύμφωνα με τον Κώδικα Δικηγόρων. Αν καθ’ υποτροπήν δεν εκδίδει την πράξη εμπροθέσμως, υποβάλλεται από τη γραμματεία του αρμοδίου δικαστηρίου στο πειθαρχικό όργανο του οικείου δικηγορικού συλλόγου ενημέρωση για τη μη άσκηση των καθηκόντων του και ο δικηγόρος ελέγχεται πειθαρχικώς.
Μετά από τη θετική πράξη του επιληφθέντος επί της αιτήσεως δικηγόρου, το πιστοποιητικό εκδίδεται από τον γραμματέα του δικαστηρίου στο οποίο κατατέθηκε η αίτηση. Κάθε πράξη, η οποία εκδίδεται από τον δικηγόρο και στην οποία στηρίζεται η παροχή ή η μη παροχή κληρονομητηρίου, προσβάλλεται με ανακοπή κατά τον ΚΠολΔ από οποιονδήποτε έχει έννομο συμφέρον εντός 20 ημερών από τη δημοσίευσή της. Η προθεσμία της ανακοπής και η άσκησή της αναστέλλουν την ισχύ της πράξης και την έκδοση του πιστοποιητικού. Η αποζημίωση του επιληφθέντος δικηγόρου ανέρχεται σε 200 ευρώ για την έκδοση πράξης που διατάσσει την χορήγηση κληρονομητηρίου.
* Ο κ. Κίμων Σαϊτάκης είναι Δικηγόρος – ΔΝ, Μεταδιδάκτορας (Post-doc) της Νομικής Σχολής Αθηνών, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε το σχετικό Σεμινάριο: Η νέα δικηγορική ύλη του ν. 5095/2024 στην πράξη