Ο στρατηγικός χαρακτήρας των Δημοσίων Συμβάσεων για την ευρεία εφαρμογή οριζόντιων πολιτικών προωθείται όλο και περισσότερο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ειδικότερα, οι Κοινωνικά Υπεύθυνες Δημόσιες Συμβάσεις (ΚΥΔΣ) αποφέρουν κοινωνικά οφέλη, συμπεριλαμβανομένης της συμμόρφωσης με τις υποχρεώσεις και τις αρχές της Συνθήκης και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η ισότητα ενώπιον του νόμου και η απαγόρευση των διακρίσεων, και αποτρέπουν ή μετριάζουν τις δυσμενείς κοινωνικές επιπτώσεις κατά την εκτέλεση της σύμβασης. Παράλληλα, η συμμόρφωση με τους κοινωνικούς και εργασιακούς κανόνες κατά την εκτέλεση της σύμβασης είναι υποχρεωτική, καθώς και η πρόσβαση από όλους, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, που αποτελεί θεμελιώδη πτυχή των ΚΥΔΣ.
Οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τις Δημόσιες Συμβάσεις παροτρύνουν τις αναθέτουσες αρχές να ενσωματώνουν περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια που σχετίζονται με το αντικείμενο της σύμβασης, να συνυπολογίζουν το κόστος του κύκλου ζωής αυτού και να αξιοποιούν πρότυπα συστήματα ποιότητας και περιβαλλοντικής διαχείρισης ως κριτήριο επιλογής με απαραίτητη προϋπόθεση τη διασφάλιση των αρχών των Δημοσίων Συμβάσεων (Οδηγίες 2014/24/ΕΕ, 2014/25/ΕΕ, 2014/23/ΕΕ και Ν 4412/2016). Τα κοινωνικά κριτήρια μίας δημόσιας σύμβασης μπορούν να διατυπώνονται μεμονωμένα ή συνδυαστικά ως:
- κριτήρια επιλογής
- τεχνικές προδιαγραφές
- κριτήρια αξιολόγησης με βάση τη σχέση ποιότητας-τιμής
- όροι εκτέλεσης της σύμβασης
Αποτελεσματικότερη προσέγγιση για τις ΚΥΔΣ αποτελεί η σχέση ποιότητας-τιμής ως κριτήριο ανάθεσης, όπου κοινωνικές παράμετροι τίθενται ως κριτήρια αξιολόγησης, ιδιαίτερα όταν κατά την προκαταρκτική διαβούλευση διαπιστωθούν χαμηλά επίπεδα κοινωνικής ευαισθησίας ή έλλειψη κοινωνικών εταιρικών πολιτικών.
Για τις διαδικασίες ανάθεσης με βάση τη σχέση ποιότητας – τιμής οι κυριότερες κοινωνικές πτυχές μπορούν να είναι:
- Προώθηση δίκαιων ευκαιριών απασχόλησης και κοινωνικής ένταξης: για νέους, για εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας, για άτομα που αντιμετωπίζουν κοινωνικό αποκλεισμό (όπως μακροχρόνια ανεργία, έλλειψη στέγης), για τα δύο φύλα με ίσους όρους (μείωση του διαχωρισμού στην αγορά εργασίας ανά κλάδο και επάγγελμα, η οποία δεν αφορά μόνο την υποεκπροσώπηση των γυναικών σε ανδροκρατούμενους τομείς αλλά και την υποεκπροσώπηση των ανδρών σε τομείς όπως η υγειονομική περίθαλψη, η κοινωνική φροντίδα και η παιδική μέριμνα), για άτομα με αναπηρία και με ευκαιρίες αναβάθμισης των δεξιοτήτων όλων των εργαζομένων.
- Παροχή ευκαιριών για την κοινωνική οικονομία και τις κοινωνικές επιχειρήσεις: κατ’ αποκλειστικότητα ανάθεση συμβάσεων σε κοινωνικές επιχειρήσεις ένταξης στην εργασία ή σε φορείς που απασχολούν τουλάχιστον κατά 30 % άτομα με αναπηρία ή μειονεκτούντες εργαζομένους, διαίρεση των συμβάσεων σε τμήματα που μπορούν να συμμετέχουν κοινωνικές επιχειρήσεις (Άρθρα 20, 46 και 77 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ),
- Προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας: στο πλαίσιο του ορισμού της αξιοπρεπούς εργασίας από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) και του θεματολογίου του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη (https://www.ilo.org/topics/decent-work), η ΕΕ προωθεί τις ασφαλείς θέσεις απασχόλησης, τις δίκαιες αμοιβές, τις ασφαλείς συνθήκες εργασίας και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων στην εργασία (https://ec.europa.eu/international-partnerships/topics/employment-and-decent-work_el).
- Διασφάλιση του σεβασμού των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων: συμμόρφωση με τις θεμελιώδεις συμβάσεις της ΔΟΕ, την αρχή της ίσης μεταχείρισης γυναικών και ανδρών, τους νόμους για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία, την καταπολέμηση των διακρίσεων (φύλου, ηλικίας, αναπηρίας, φυλετικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, γενετήσιου προσανατολισμού).
- Προσβασιμότητα και σχεδιασμός για όλους: κριτήρια ανάθεσης που ανταμείβουν τις προσφορές που περιλαμβάνουν υψηλότερα πρότυπα προσβασιμότητας από τις τεχνικές προδιαγραφές, βάσει προσέγγισης σχεδιασμού για όλους, καθώς και ρήτρες επιδόσεων των παρεχόμενων υπηρεσιών.
- Σεβασμός των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ηθικό εμπόριο: αύξηση της διαφάνειας και κοινωνικά ζητήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα ή οι αρχές του δίκαιου εμπορίου.
Οι αποτελεσματικές ΚΥΔΣ περιλαμβάνουν πολλά ενδιαφερόμενα μέρη και η διαβούλευση αποτελεί σημαντικό βήμα για τη χάραξη οργανωτικής στρατηγικής. Συνήθως μπορεί να περιλαμβάνει έρευνες ή συνεντεύξεις ή τη διοργάνωση εργαστηρίων, σεμιναρίων και συνεδρίων.
Η διαβούλευση είναι πολύτιμη από την αρχική συμφωνία των γενικών στόχων έως τον καθορισμό επιμέρους στόχων, την εφαρμογή και την παρακολούθηση των ΚΥΔΣ. Μια οργανωτική προσέγγιση των ΚΥΔΣ είναι πειστική μόνον εάν τα ενδιαφερόμενα μέρη κατανοούν τη φύση της πρόκλησης, τον ρόλο τους στη λύση και τον θετικό αντίκτυπο που μπορούν να έχουν οι ενέργειές τους. Ως ενδιαφερόμενα μέρη νοούνται κυρίως:
- αγοραστές του δημόσιου τομέα, αρμόδιοι για την προετοιμασία και την αξιολόγηση των προσφορών·
- χρήστες (εργαζόμενοι, κοινωνία των πολιτών), που καθορίζουν τη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών και επηρεάζουν τις κοινωνικές προσδοκίες·
- κοινωνικοί εταίροι (οργανώσεις εργοδοτών και συνδικαλιστικές οργανώσεις), που συμβάλουν στη διασφάλιση των βέλτιστων συνθηκών εργασίας και στη συμμόρφωση με την εθνική νομοθεσία και τις συλλογικές συμβάσεις πριν και κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης των συμβάσεων·
- επιχειρήσεις (συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών επιχειρήσεων) – δυνητικοί ανάδοχοι, που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την τρέχουσα πρακτική, τις αλυσίδες εφοδιασμού και τις δυνατότητες βελτίωσης·
- εμπορικές ή βιομηχανικές ενώσεις, που μπορούν να διαδίδουν πληροφορίες και να συγκεντρώνουν απόψεις από τους συμμετέχοντες στην αγορά και
- διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΟΣΑ και η ΔΟΕ, που παρέχουν υλικό καθοδήγησης.
Αναλυτικές πληροφορίες και σχετικά παραδείγματα για την εφαρμογή των ΚΥΔΣ περιλαμβάνονται στον σχετικό οδηγό της ΕΕ (Ανακοίνωση της Επιτροπής «Κοινωνικές αγορές — οδηγός για τη συνεκτίμηση κοινωνικών παραμέτρων στις δημόσιες συμβάσεις (2η έκδοση)», C(2021) 3573 final).
* Η κ. Αναστασία Ζαχαροπούλου είναι Τεχνική Σύμβουλος Δημοσίων Συμβάσεων, Διδάκτωρ Χημείας και στέλεχος του Υπ. Ανάπτυξης και Επενδύσεων.