Στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης που γίνεται με αφορμή πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), σχετικά με το φίλτρο που εφαρμόζεται στο Συμβούλιο της Επικρατείας στις αιτήσεις αναιρέσεως (και εν μέρει στις εφέσεις), και αν αυτό περιορίζει το δικαίωμα δικαστικής προστασίας των πολιτών, είναι σκόπιμο να διευκρινιστούν τα ακόλουθα:
α) τέτοιου τύπου φίλτρα δεν αποτελούν πρωτοτυπία της ελληνικής έννομης τάξεως, αλλά υπάρχουν τόσο στην πλειοψηφία των έννομων τάξεων των ευρωπαϊκών κρατών, για την προσφυγή στα ανώτατα δικαστήρια, όσο και στο ΕΔΔΑ
β) το ίδιο το ΕΔΔΑ με σειρά αποφάσεων (Παπαϊωάννου κατά Ελλάδος 2.6.2016, Μοίρας και Φουρτζίου κατά Ελλάδος 17.10.2017, Αιγαίον Όιλ Α.Ε. κατά Ελλάδος 2.10.2018 κ.λπ.) έχει κρίνει ότι το φίλτρο αυτό δεν αντίκειται στη διάταξη του άρθρου 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
γ) από τη σταχυολόγηση της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας που παρατίθεται στη συνέχεια, καθίσταται σαφές ότι το φίλτρο εφαρμόζεται από το Δικαστήριο κατά τρόπο ελαστικό, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή παροχή αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας σε εύλογο χρόνο.
Έτσι, το Δικαστήριο έχει κρίνει σχετικά με το φίλτρο του ν. 3900/2010 ότι:
Οι προϋποθέσεις του ν. 3900/2010 δεν έχουν εφαρμογή και, συνεπώς, η αίτηση αναιρέσεως (και η έφεση) ασκείται, κατ’ αρχήν, παραδεκτώς:
◦ Όταν στην υπόθεση τίθεται ζήτημα δικαιοδοσίας του δικάσαντος δικαστηρίου.
◦ Όταν η προσβαλλόμενη δικαστική απόφαση έρχεται σε αντίθεση με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που εκδόθηκε στο πλαίσιο πιλοτικής δίκης.
◦ Όταν το νομικό ζήτημα που τίθεται στην υπόθεση ενδιαφέρει έντονα τη δημόσια τάξη και συνδέεται με συνταγματικά προστατευόμενο αγαθό.
◦ Όταν μια υπόθεση έχει παρακολουθηματικό χαρακτήρα σε σχέση με άλλη, στην οποία το ένδικο μέσο ασκήθηκε παραδεκτώς.
Στον ιστότοπο του Δικαστηρίου, έχει αναρτηθεί και ο Πρακτικός Οδηγός για τη νέα δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ο οποίος στο αμέσως επόμενο διάστημα θα διανεμηθεί δωρεάν σε έγχαρτη μορφή στους δικηγόρους
Διασταλτική ερμηνεία
Ως προς την προϋπόθεση του παραδεκτού της αιτήσεως αναιρέσεως ότι το ποσό της διαφοράς πρέπει να ξεπερνάει τις 40.000 ευρώ, το Δικαστήριο την ερμηνεύει διασταλτικά: έτσι, όταν το ποσό της διαφοράς δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια, το Δικαστήριο κρίνει την αίτηση παραδεκτή από την άποψη αυτή. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις προστίθενται τα επιμέρους ποσά που αποτελούν αντικείμενο της διαφοράς, με αποτέλεσμα το συνολικό ποσό να ξεπερνά τις 40.000 ευρώ.
Ως προς την προϋπόθεση ότι η προσβαλλόμενη δικαστική απόφαση θα πρέπει να είναι αντίθετη με τη νομολογία ανωτάτου δικαστηρίου, γίνεται δεκτό ότι ως ανώτατα δικαστήρια θεωρούνται, όχι μόνο τα ημεδαπά, αλλά και το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το ΕΔΔΑ.
Στις περιπτώσεις που προβάλλεται από τον διάδικο ότι δεν υπάρχει νομολογία του Δικαστηρίου για ορισμένο νομικό ζήτημα, το Δικαστήριο αφενός μεν ερμηνεύει ευρέως την έννοια της έλλειψης νομολογίας, αφετέρου, συχνά δεν σταματά στην εξέταση της βασιμότητας του ισχυρισμού αυτού, αλλά προχωρεί στην εξέταση του λόγου (αναιρέσεως ή εφέσεως) επί της ουσίας.
Στις περιπτώσεις που δεν χρησιμοποιείται η ορολογία του ν. 3900/2010 από τον διάδικο, το δικόγραφο ερμηνεύεται από το Δικαστήριο με στόχο την κατ’ ουσίαν εξέταση των λόγων αναιρέσεως.
Όταν οι προβαλλόμενοι λόγοι αναιρέσεως (ή εφέσεως) είναι αβάσιμοι, λόγω του ότι η προσβαλλόμενη δικαστική απόφαση είναι σύμφωνη με τη νομολογία, το Δικαστήριο συχνά τους εξετάζει και απαντά επί της ουσίας τους, έστω και αν οι λόγοι αυτοί θα έπρεπε να απορριφθούν ως απαράδεκτοι λόγω του φίλτρου.
Τέλος, το Δικαστήριο, ερμηνεύοντας διασταλτικά το άρθρο 2 του ν. 3900/2010, δέχεται ότι το φίλτρο δεν εφαρμόζεται όταν η προσβαλλόμενη δικαστική απόφαση έχει καταλήξει σε κρίση περί αντισυνταγματικότητας κανονιστικής πράξης (και όχι μόνο τυπικού νόμου, όπως ορίζεται στο άρθρο αυτό).
Δείτε σχετικό αρχείο, με παράθεση σκέψεων αποφάσεων, έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο του
Δικαστηρίου εδώ
Επίσης δείτε τον Πρακτικό Οδηγό για τη νέα δικονομία του Συμβουλίου της Επικρατείας εδώ
Ο ανωτέρω οδηγός θα διανεμηθεί δωρεάν σε έγχαρτη μορφή στους δικηγόρους στο προσεχές διάστημα.
Τα κείμενα αυτά, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης στο 99% των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας που έχουν δημοσιευθεί μετά το 2015 και, συνολικά, σε 119.000 αποφάσεις του Δικαστηρίου, συμβάλλουν στην ουσιαστική ενημέρωση όλων των συλλειτουργών της Δικαιοσύνης και, κυρίως, στην απρόσκοπτη παροχή δικαστικής προστασίας σε όλους τους πολίτες.