Αυτην την εβδομάδα, η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση αναθεώρησης της σύστασης του Συμβουλίου για περιβάλλον χωρίς καπνό, με σκοπό την καλύτερη προστασία των ανθρώπων από τις επιπτώσεις του δευτερογενούς καπνού και των δευτερογενών αερολυμάτων.
Η νέα πρωτοβουλία συνιστά στα κράτη μέλη να επεκτείνουν τις πολιτικές για περιβάλλον χωρίς καπνό ώστε να καλύπτουν σημαντικούς υπαίθριους χώρους, με σκοπό την καλύτερη προστασία των ανθρώπων στην ΕΕ, ιδίως των παιδιών και των νέων. Οι χώροι αυτοί περιλαμβάνουν υπαίθριους χώρους αναψυχής όπου είναι πιθανό να συγκεντρώνονται παιδιά, όπως δημόσιες παιδικές χαρές, πάρκα αναψυχής και πισίνες, υπαίθριους χώρους που συνδέονται με χώρους υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης, δημόσια κτίρια, εγκαταστάσεις παροχής υπηρεσιών, και στάσεις και σταθμούς μέσων μαζικής μεταφοράς.
Η πρωτοβουλία συνιστά επίσης στα κράτη μέλη να επεκτείνουν τις πολιτικές για περιβάλλον χωρίς καπνό στα αναδυόμενα προϊόντα, όπως θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και ηλεκτρονικά τσιγάρα, τα οποία χρησιμοποιούνται με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα από πολύ νεαρά άτομα.
Ακολουθεί την έμφαση που δόθηκε, από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), στις αρνητικές επιπτώσεις της έκθεσης σε δευτερογενείς εκπομπές από αυτά τα αναδυόμενα προϊόντα, οι οποίες περιλαμβάνουν σοβαρά αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.
Η Επιτροπή ενθαρρύνει επίσης τα κράτη μέλη να ανταλλάξουν βέλτιστες πρακτικές και να ενισχύσουν τη διεθνή συνεργασία ώστε να μεγιστοποιηθεί η επίδραση των μέτρων που λαμβάνονται σε ολόκληρη την ΕΕ. Η Επιτροπή θα παράσχει στήριξη μέσω άμεσης επιχορήγησης ύψους 16 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα EU4Health, ενώ έχουν ήδη διατεθεί 80 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα «Ορίζων» για την ενίσχυση του ελέγχου του καπνού και της νικοτίνης, καθώς και για την πρόληψη του εθισμού. Η Επιτροπή θα αναπτύξει επίσης εργαλειοθήκη πρόληψης για τη στήριξη της προστασίας της υγείας των παιδιών και των νέων.
Οι σημερινές συστάσεις για την καλύτερη προστασία των ανθρώπων από την έκθεση σε δευτερογενή καπνό και δευτερογενή αερολύματα απευθύνονται στα κράτη μέλη. Δεδομένου ότι η πολιτική για την υγεία αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών μελών, τα κράτη μέλη καλούνται να εφαρμόσουν τις συστάσεις αυτές μέσω των δικών τους πολιτικών, όπως τα ίδια κρίνουν σκόπιμο, δηλαδή λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές τους συνθήκες και ανάγκες.
Γιατί προτείνει η Επιτροπή νέα σύσταση για περιβάλλον χωρίς καπνό και αερολύματα (αεροζόλ);
Η Επιτροπή προτείνει την επικαιροποίηση της σύστασης του Συμβουλίου, του 2009, για περιβάλλον χωρίς καπνό, ακολουθώντας τις νέες εξελίξεις της αγοράς και τις τάσεις όσον αφορά τα νεοεμφανιζόμενα προϊόντα.
Η σύσταση έχει ευρύτερο πεδίο εφαρμογής, ώστε να καλύπτει νεοεμφανιζόμενα προϊόντα, όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού (HTP). Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το μερίδιο των προϊόντων αυτών στην αγορά, καθώς και η ελκυστικότητα και η χρήση τους, ιδίως μεταξύ των νέων.
Με τη σύσταση επεκτείνονται οι πολιτικές που αφορούν το περιβάλλον χωρίς καπνό, ώστε να καλύψουν και ορισμένους σημαντικούς υπαίθριους χώρους. Πρόκειται για δημόσιες παιδικές χαρές, πάρκα ψυχαγωγίας, πισίνες, στάσεις και σταθμούς συγκοινωνιακών μέσων, υπαίθριους χώρους που συνδέονται με χώρους υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης, καθώς και δημόσια κτίρια.
Σκοπός αυτής της επικαιροποίησης είναι να προστατεύσει καλύτερα τους ανθρώπους σε ολόκληρη την ΕΕ, ιδίως τα παιδιά και τους νέους, από την έκθεση στο παθητικό κάπνισμα και τα αερολύματα. Παράλληλα, με την επικαιροποίηση προωθείται επίσης η αντίληψη ότι η χρήση του παραδοσιακού καπνού και των νεοεμφανιζόμενων προϊόντων δεν είναι κάτι φυσιολογικό, ώστε να αποθαρρύνονται οι νέοι από το κάπνισμα ή τον εθισμό στη νικοτίνη. Ακόμα, η επικαιροποίηση επιδιώκει να συμβάλει θετικά στην επίτευξη μιας «γενιάς χωρίς καπνό» στην Ευρώπη, όπως ορίζεται στο ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου.
Γιατί θα πρέπει να επεκταθεί το περιβάλλον χωρίς καπνό σε περισσότερους χώρους, μεταξύ των οποίων και υπαίθριοι χώροι;
Συχνά υπάρχει πολύ σημαντική έκθεση σε παθητικό κάπνισμα και αερολύματα σε εξωτερικούς και ημιεξωτερικούς χώρους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), το παθητικό κάπνισμα και οι εκπομπές από νεοεμφανιζόμενα προϊόντα μπορούν να έχουν σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία.
Η έκθεση σε παθητικό κάπνισμα ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία, μεταξύ των οποίων ο καρκίνος του πνεύμονα και οι χρόνιες αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, περίπου το 9 % όλων των περιπτώσεων καρδιαγγειακών παθήσεων και πάνω από το 2 % των θανάτων από καρδιαγγειακά αίτια στην Ευρώπη οφείλονται στην έκθεση σε παθητικό κάπνισμα. Ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιακών παθήσεων αυξάνεται κατά 25-30 % για τους μη καπνιστές που εισπνέουν καπνό όταν οι γύρω τους καπνίζουν στο σπίτι ή στη δουλειά. Το παθητικό κάπνισμα μπορεί επίσης να αυξήσει τον συνολικό κίνδυνο καρκίνου έως και κατά 16 % για όσους δεν έχουν καπνίσει ποτέ στη ζωή τους.
Τα νεοεμφανιζόμενα προϊόντα εκθέτουν και αυτά τους παρευρισκόμενους σε μετρήσιμα επίπεδα βασικών ρύπων, ενώ η έκθεση σε παθητική εισπνοή αερολυμάτων συνδέεται δυνητικά με αναπνευστικές και καρδιαγγειακές ανωμαλίες.
Σε πρόσφατη έκθεση του Ευρωβαρομέτρου, το 74 % των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι έχουν υποστεί τον καπνό των ατόμων που καπνίζουν σε εξωτερικούς χώρους καφετεριών και εστιατορίων. Το ανησυχητικό είναι ότι το 42 % των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι έχουν υποστεί τον καπνό ατόμων που καπνίζουν σε υπαίθριους χώρους που προορίζονται για παιδιά και εφήβους. Επιπλέον, το 49 % των ερωτηθέντων δήλωσε ότι είχε υποστεί τις εκπομπές των νεοεμφανιζόμενων προϊόντων που χρησιμοποιούνται αντί για τον καπνό (π.χ. τα ηλεκτρονικά τσιγάρα) σε χώρους που προορίζονται για παιδιά και εφήβους.
Επομένως, η αναθεωρημένη σύσταση καλεί τα κράτη μέλη να προστατεύσουν καλύτερα τους ανθρώπους, ιδίως τα παιδιά και τους νέους, από τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος και της εισπνοής αερολυμάτων σε συγκεκριμένους υπαίθριους χώρους.
Υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι προϊόντα όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και ο θερμαινόμενος καπνός έχουν αρνητικές συνέπειες για την υγεία;
Η παθητική έκθεση σε αερολύματα έχει δυνητικά επιβλαβείς συνέπειες για την υγεία. Ο ΠΟΥ, στις εκθέσεις του σχετικά με την παγκόσμια επιδημία καπνού, διαπιστώνει ότι τα άτομα που εκτίθενται παθητικά σε εκπομπές νεοεμφανιζόμενων προϊόντων εμφανίζουν σημαντικές αναπνευστικές και καρδιαγγειακές ανωμαλίες. Εκτίθενται επίσης σε ανθυγιεινά επίπεδα τοξικών ουσιών και ρύπων.
Επιπλέον, η χρήση νεοεμφανιζόμενων προϊόντων συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εθισμού στη νικοτίνη και μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα προς τα παραδοσιακά προϊόντα καπνού. Για να επιτευχθεί η γενιά χωρίς καπνό έως το 2040, έχει κρίσιμη σημασία όχι μόνο να αποφύγουν οι νέοι να ξεκινήσουν το κάπνισμα, αλλά και να πάψει το κάπνισμα, καθώς και η χρήση υποκατάστατων προϊόντων νικοτίνης, να θεωρείται κάτι φυσιολογικό.
Πώς θα στηρίξει η Επιτροπή τα κράτη μέλη ώστε να εφαρμόσουν τη σύσταση αυτή;
Η σύσταση συνιστά στα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους της έκθεσης στον καπνό και τα αερολύματα μέσα από τις εθνικές τους πολιτικές.
Ωστόσο, η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να στηρίξει τα κράτη μέλη με κάθε δυνατό τρόπο, ώστε να προστατευτούν καλύτερα οι πολίτες από την επιβλαβή έκθεση σε καπνό και αερολύματα, καθώς και να πάψει να θεωρείται φυσιολογική η χρήση των παραδοσιακών προϊόντων καπνού και των νεοεμφανιζόμενων προϊόντων, όπως το ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού.
Μέσω του προγράμματος «Η ΕΕ για την υγεία», η Επιτροπή παρέχει χρηματοδότηση για να στηρίξει τα κράτη μέλη κατά την εφαρμογή των συνιστώμενων μέτρων —στη στήριξη αυτή περιλαμβάνεται μια άμεση επιχορήγηση ύψους 16 εκατ. ευρώ. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων», η Επιτροπή έχει επίσης στηρίξει την έρευνα για τον έλεγχο του καπνού και της νικοτίνης, καθώς και την πρόληψη του εθισμού, με συνολικό προϋπολογισμό άνω των 80 εκατ. ευρώ.
Ακόμα, η Επιτροπή θα προαγάγει τη συνεργασία και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τα προγράμματα και τις στρατηγικές για μια κοινωνία χωρίς καπνό, και θα στηρίξει τα εθνικά μέτρα ώστε να εξασφαλιστεί ότι τα συνιστώμενα μέτρα εφαρμόζονται και επιβάλλονται.
Επιπλέον, η Επιτροπή θα αναπτύξει μια εργαλειοθήκη πρόληψης για να στηρίξει την καλύτερη προστασία των παιδιών και των νέων από τις επιβλαβείς συνέπειες του καπνίσματος και της νικοτίνης. Η εργαλειοθήκη αυτή θα ασχολείται και με τη διασύνδεση μεταξύ σωματικής και ψυχικής υγείας.
Εκτιμήθηκε επαρκώς ο οικονομικός αντίκτυπος της αναθεωρημένης σύστασης;
Αφού διενέργησε μια μελέτη αξιολόγησης και εκτίμησης επιπτώσεων, η Επιτροπή διαπίστωσε ότι ο θετικός οικονομικός αντίκτυπος αυτών των απαγορεύσεων σε δημόσιους χώρους υπερτερεί των δυνητικών αρνητικών επιπτώσεων (απώλεια φορολογικών εσόδων, κόστος εφαρμογής κ.λπ.).
Στον θετικό οικονομικό αντίκτυπο περιλαμβάνονται στοιχεία όπως η αύξηση του αριθμού και της ικανοποίησης των πελατών στον κλάδο της φιλοξενίας (εστιατόρια/καφετέριες/ξενοδοχεία), καθώς και τα οφέλη για τη δημόσια υγεία, όπως οι μειωμένες ιατρικές δαπάνες και το κόστος του υγειονομικού συστήματος.
Στην εκτίμηση επιπτώσεων που προαναφέρθηκε, η Επιτροπή εξέτασε τον οικονομικό αντίκτυπο των πολιτικών για ένα περιβάλλον χωρίς καπνό στον κλάδο της φιλοξενίας σε διάφορα κράτη μέλη. Ο αντίκτυπος αυτός θεωρήθηκε συνολικά θετικός ή ουδέτερος. Οι παρατηρήσεις αυτές επικυρώθηκαν περαιτέρω από τη μελέτη αξιολόγησης του 2021.
Για παράδειγμα: Στην Ουγγαρία, τα ισχυρότερα εθνικά μέτρα που εφαρμόστηκαν από το 2012 για να μειωθεί η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των χώρων εστίασης και ψυχαγωγίας (π.χ. εστιατόρια, καφετέριες, μουσικά κλαμπ), την αύξηση του εισοδήματος του κλάδου της φιλοξενίας, καθώς και την αύξηση της ροής επισκεπτών και του εισοδήματος στα τουριστικά καταλύματα.
Στην Ιρλανδία, που ήταν η πρώτη χώρα που ψήφισε ολοκληρωμένο νόμο για την απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους το 2004, ο συνολικός οικονομικός αντίκτυπος της απαγόρευσης όσον αφορά τα μπαρ ήταν αμελητέος ύστερα από την εφαρμογή των μέτρων.
Η οικονομική εκτίμηση —η οποία περιλαμβάνεται στην έκθεση εκτίμησης επιπτώσεων του 2009 που συνοδεύει την πρόταση της Επιτροπής για σύσταση του Συμβουλίου για περιβάλλον χωρίς καπνό— παραμένει έγκυρη βάση και για την τρέχουσα αναθεώρηση της σύστασης, καθώς η προτεινόμενη αναθεώρηση επεκτείνει εν μέρει το πεδίο εφαρμογής της σύστασης. Η ίδια συνολική οικονομική λογική μπορεί να εφαρμοστεί στην επέκταση της σύστασης. Υποστηρίζεται επίσης από τα πορίσματα της μελέτης αξιολόγησης του 2021.
Το ενισχυμένο συμπέρασμα είναι ότι τυχόν αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις θα αντισταθμιστούν από τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη, καθώς και τα οφέλη για τη δημόσια υγεία.
Τι άλλα μέτρα έχει λάβει η Επιτροπή για να επιτύχει τον στόχο μιας γενιάς χωρίς καπνό έως το 2040;
Το ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου είναι η πιο φιλόδοξη ατζέντα της ΕΕ κατά του καρκίνου μέχρι σήμερα. Απηχεί μια πολύ ισχυρή πολιτική δέσμευση για την αντιμετώπιση του καρκίνου. Αποσκοπεί στο να μειώσει την επιβάρυνση του καρκίνου στην ΕΕ, εστιάζοντας στην πρόληψη, την έγκαιρη ανίχνευση, τη θεραπεία και την υποστήριξη των επιζώντων του καρκίνου. Στον συγκεκριμένο τομέα του καπνού, το σχέδιο θέτει ως στόχο την επίτευξη μιας γενιάς χωρίς καπνό έως το 2040, όπου μόνο το 5 % του πληθυσμού της ΕΕ θα χρησιμοποιεί προϊόντα καπνού, σε σύγκριση με το 25 % το 2021.
Η πρωτοβουλία «Υγιέστεροι μαζί» ασχολείται και αυτή με τη χρήση του καπνού, αντιμετωπίζοντας τους κοινούς παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο και άλλες μη μεταδοτικές νόσους.
Το 2022 η Επιτροπή θέσπισε την απαγόρευση των αρωμάτων/γεύσεων θερμαινόμενου καπνού και καθιέρωσε υποχρεωτικές απαιτήσεις επισήμανσης για τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, σύμφωνα με την οδηγία για τα προϊόντα καπνού.
Αυτή τη στιγμή, η Επιτροπή διενεργεί μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση του νομοθετικού πλαισίου για τον έλεγχο του καπνού, στην οποία περιλαμβάνεται η οδηγία για τα προϊόντα καπνού, η οδηγία για τη διαφήμιση των προϊόντων καπνού και άλλες συναφείς πολιτικές για τον έλεγχο του καπνού σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι τυχόν αποφάσεις σχετικά με την αναθεώρηση της οδηγίας για τα προϊόντα καπνού θα εξαρτηθούν από τα πορίσματα της αξιολόγησης αυτής.