Την πολυαναμενόμενη Έκθεση αξιολόγησης των δικαστικών συστημάτων των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης έδωσε στη δημοσιότητα, χθες Τετάρτη 16 Οκτωβρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αποδοτικότητα της Δικαιοσύνης (CEPEJ). Η έκθεση βασίζεται σε στοιχεία του 2022 και αφορά 44 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και δύο κράτη παρατηρητές, το Ισραήλ και το Μαρόκο, εστιάζοντας στα δυνατά και αδύναμα σημεία των δικαστικών συστημάτων των ευρωπαϊκών κρατών.
Με στόχο να εντοπιστούν λάθη, αδυναμίες, παραλείψεις, η εν λόγω Επιτροπή, ήδη από το 2004, εργάζεται συστηματικά, προσφέροντας σημαντικά εργαλεία στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για την «τιθάσευση» αρρυθμιών που ταλανίζουν τα εκάστοτε δικαιοδοτικά συστήματα. Πρέπει να τονιστεί ότι η έκθεση αποφεύγει να κατατάξει τα δικαστικά συστήματα της Ευρώπης, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν επιστημονικά άστοχο. Αντίθετα, επιδιώκει να αναδείξει τάσεις και να επιτρέψει συγκρίσεις μεταξύ συγκρίσιμων κρατών.
Ασθμαίνουσα Ελληνική Δικαιοσύνη
Η έκθεση, αφού χαρτογράφησε το προφίλ της Ελλάδας για το 2022, επισημαίνει τις χρόνιες αδυναμίες της Ελληνικής Δικαιοσύνης, παρά τα θετικά βήματα που έχουν γίνει. Στα θετικά συγκαταλέγονται η ενίσχυση της προστασίας των ανηλίκων (γίνεται ειδική μνεία σε δομές που προσφέρουν εξατομικευμένη υποστήριξη σε ανήλικα θύματα) και η ισχυρή εκπροσώπηση των γυναικών στον δικαστικό κλάδο. Ωστόσο, οι καθυστερήσεις που παρατηρούνται και η αργή πρόοδος στην ψηφιοποίηση των υπηρεσιών παραμένουν σοβαρά «αγκάθια» για την ποιότητα και την αποδοτικότητα του συστήματος.
Πρώτα απ’ όλα, ο προϋπολογισμός της Δικαιοσύνης στην Ελλάδα για το 2022 ανήλθε σε 539,6 εκατομμύρια ευρώ, αντιστοιχώντας σε 50,5 ευρώ ανά κάτοικο. Όσον αφορά τον θεσμό της νομικής βοήθειας, όπως υπογραμμίζεται στο πλαίσιο της έκθεσης, η χρηματοδότηση της Πολιτείας υπήρξε από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη, με μόλις 0,3 ευρώ ανά κάτοικο, περιορίζοντας την πρόσβαση των ευάλωτων πολιτών στα δικαστήρια.
Σε ό,τι αφορά τους ρυθμούς απονομής της Δικαιοσύνης, σύμφωνα με την έκθεση, οι πολιτικές υποθέσεις απαιτούν κατά μέσο όρο 746 ημέρες στον πρώτο βαθμό, ενώ στον δεύτερο βαθμό ο χρόνος εκδίκασης μειώνεται στις 422 ημέρες. Στις ποινικές υποθέσεις, η εικόνα είναι πιο ενθαρρυντική. Στον πρώτο βαθμό, η εκδίκαση ολοκληρώνεται κατά μέσο όρο σε 223 ημέρες, ενώ στον δεύτερο βαθμό ο χρόνος φτάνει τις 294 ημέρες. Από την άλλη, στη διοικητική δικαιοσύνη οι υποθέσεις εκδικάζονται σε 464 ημέρες στον πρώτο βαθμό, στον δεύτερο βαθμό οι χρόνοι ανεβαίνουν στις 661 ημέρες και στο ανώτατο διοικητικό δικαστήριο στις 1.239 ημέρες. Σημειώνεται, πάντως, ότι το ποσοστό εκκαθάρισης υποθέσεων (Clearance Rate) στον πρώτο βαθμό των διοικητικών δικαστηρίων ανήλθε στο 127%, γεγονός που σημαίνει ότι τα δικαστήρια κατάφεραν να επιλύσουν περισσότερες υποθέσεις από αυτές που εισήχθησαν προς κρίση.
Το 72% των δικαστών στην Ελλάδα είναι γυναίκες, έναντι 44% που είναι ο μέσος όρος στα κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, το εύρημα ότι η αναλογία δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων στην Ελλάδα είναι ανισοβαρής. Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική έννομη τάξη διαθέτει 37 δικαστές ανά 100.000 κατοίκους – αριθμός υπερδιπλάσιος του ευρωπαϊκού μέσου όρου των 17. Εντούτοις, η αναλογία εισαγγελέων είναι χαμηλή, με μόλις 6 ανά 100.000 κατοίκους, κάτι που όπως είναι προφανές δημιουργεί κενά στην ποινική δικαιοσύνη. Προς την ίδια κατεύθυνση προβληματική είναι και η αναλογία ανάμεσα σε δικαστικούς υπαλλήλους και δικαστές, που είναι 1:1, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 3:1.
Εύρημα που έχει ιδιαίτερη σημασία εντοπίζεται στην εκπροσώπηση των γυναικών. Πιο συγκεκριμένα, το 72% των δικαστών στην Ελλάδα είναι γυναίκες, έναντι 44% που είναι ο μέσος όρος στα κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Παρά τη μείωση σε σχέση με το 2012, όταν το ποσοστό ήταν 77%, οι γυναίκες εξακολουθούν να υπερτερούν. Στους προέδρους δικαστηρίων, το 52% είναι γυναίκες (έναντι 65% το 2012), ενώ στις εισαγγελικές αρχές το ποσοστό γυναικών ανέρχεται στο 53% (από 47% το 2012).
Περιθώρια βελτίωσης για εκπαιδεύσεις δικαστών και ψηφιοποίηση
Η συμμετοχή σε προγράμματα επιμόρφωσης υπήρξε περιορισμένη, όπως καταγράφει η έκθεση. Το 2022, οι δικαστές συμμετείχαν κατά μέσο όρο 0,6 φορές σε εκπαιδεύσεις, έναντι 1,9 φορές που είναι ο μέσος όρος του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενώ οι εισαγγελείς είχαν ακόμα χαμηλότερη συμμετοχή, με 0,5 φορές, έναντι 1,3 του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Τέλος, σημαντικές πρωτοβουλίες πρέπει να αναληφθούν και στην ψηφιοποίηση της Δικαιοσύνης αφού, όπως καταγράφεται, η ανάπτυξη τεχνολογικών υποδομών στο δικαιοδοτικό πεδίο βαθμολογείται με 3,28/10, η δε χρήση των ψηφιακών εργαλείων περιορίζεται στο 2,67/10.
Οι πρωτοβουλίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης
Η ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης έχει αναλάβει ένα πλήθος πρωτοβουλιών, με στόχο να ανακόψει τους φρενήρεις ρυθμούς των καθυστερήσεων που επηρεάζουν τόσο τους πολίτες, όσο και το επιχειρηματικό περιβάλλον. Η πρώτη κίνηση ήταν η ψήφιση των νέων Ποινικών Κωδίκων, ακολουθούμενη από τη μεταφορά μέρους της δικαστηριακής ύλης στους δικηγόρους. Προ ολίγων ημερών τέθηκε σε εφαρμογή ο νέος Δικαστικός Χάρτης, ο οποίος, σύμφωνα με τον Υπουργό Δικαιοσύνης Γιώργο Φλωρίδη, συνιστά μια θεσμική τομή που εκκρεμούσε από το 1911, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσπάθησε να ενοποιήσει τον πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας, όπου παρατηρούνται οι μεγαλύτερες καθυστερήσεις. Ο στόχος είναι η μείωση του χρόνου έκδοσης τελεσίδικων αποφάσεων στις 500-600 ημέρες, φθάνοντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Παράλληλα, οι αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας επικεντρώνονται στη δίκη επί της ουσίας, και όχι στις ενστάσεις, ώστε να περιοριστεί η θεωρητική γραφειοκρατία. Επιπλέον, προγραμματίζεται η παρουσίαση ενός νέου θεσμικού πλαισίου για την εξωδικαστική επίλυση διαφορών, με στόχο τη γρηγορότερη διευθέτηση υποθέσεων χωρίς την παρέμβαση των δικαστηρίων. Τέλος, το σχέδιο ψηφιακής μετάβασης, που αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το 2026, θα βελτιώσει την αξιολόγηση των δικαστών και τη συνολική λειτουργία της δικαιοσύνης, επιταχύνοντας περαιτέρω τις διαδικασίες.
Είναι προφανές ότι οι φιλοδοξίες του Υπουργείου είναι μεγάλες. Μένει, εντούτοις, να αποδειχθεί αν αυτές θα αποτυπωθούν θετικά στην επόμενη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αποδοτικότητα της δικαιοσύνης στην Ελλάδα.
Βρείτε τα προφίλ των κρατών-μελών στην Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Αποδοτικότητα της Δικαιοσύνης εδώ