Υπάρχει σύνδεση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και ανισότητας των φύλων; Αυτό ήταν το κύριο ερώτημα που τέθηκε στην πρόσφατη ημερίδα «Γυναίκες και Κλιματική Αλλαγή: Συν-Δημιουργία για μια Δίκαιη Μετάβαση», που πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του στρατηγικού συνεργάτη Συνδέσμου Υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση, υπό την αιγίδα της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και τη στήριξη του Οργανισμού Women on Top, στις 7 Οκτωβρίου στον αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης» στο ΕΚΠΑ.
Μεταξύ των εισηγήσεων της ημερίδας, η μαχόμενη δικηγόρος Αγγελική Κακανάκη παρουσίασε τις δυσανάλογες και πολλαπλές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον γυναικείο πληθυσμό, μέσω της πολύτιμης εξιστόρησης των βιωμάτων των θυμάτων, αλλά και διαλλακτική σχέση της ενδυνάμωσης των γυναικών με την κλιματική δράση. Παράλληλα, ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στην Νομική Σχολή ΕΚΠΑ, Γεώργιος Δελλής ανέλυσε στο πως οι γυναικείες ομάδες μπορούν να συμβάλλουν στην προώθηση κλιματικών υποθέσεων στα δικαστήρια και στη μεταρρύθμιση των δημόσιων πολιτικών σε σχέση με την κλιματική αλλαγή.
Αγγελική Κακανάκη, μαχόμενη δικηγόρος
H έμπειρη δικηγόρος έθεσε στο κέντρο της εισήγησης τον συσχετισμό της κλιματικής κρίσης με την έμφυλη ισότητα. Εκκίνησε την συζήτηση με την παραδοχή πως οι γυναίκες δεν είναι πιο ευάλωτες από την φύση τους, οντολογικά αλλά οι πατριαρχικές κοινωνίες τοποθετούνται σε αυτές τις θέσεις.
Για να γίνει κατανοητή η συνθετότητα του ζητήματος ανέφερε το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: τις γυναίκες πρόσφυγες. Πολλές γυναίκες, ειδικά όσες κατάγονται από την Αφρική, προέρχονται από περιβάλλοντα που έχουν πληγεί από σοβαρότατα κλιματικά προβλήματα όπως ξηρασία, πλημμύρες, λειψυδρία, οι πληθυσμοί είναι εκτεθειμένοι στον κίνδυνο του υποσιτισμού και των μολύνσεων, ενώ οι πολιτικές αναταραχές, η οικονομική αστάθεια, η ανεργία οδηγούν αιτιακά σε μια γενικότερη υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτή η κατάσταση εξαθλίωσης υποκινεί την άνθιση ενός εμπορίου ανθρώπων, το οποίο υποκινείται από ένα δίκτυο κακοποιών, το οποίο παραπλανάει και πείθει αυτές τις γυναίκες να κυνηγήσουν ένα καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη, εξωθώντας τις στην διακίνηση με σκοπό την σεξουαλική εκμετάλλευση ή καταναγκαστική εργασία. Όσα θύματα trafficking, καταφέρνουν να ξεφύγουν από το κύκλωμα, θα υποβάλουν αίτημα διεθνούς προστασίας για τη χορήγηση του καθεστώς της πρόσφυγα. Η δικηγόρος εξηγεί ότι σε όλες τις περιπτώσεις, οι γυναίκες θα αναγνωριστούν ως πρόσφυγες ούσες θύματα έμφυλης βίας, όχι (και) ως θύματα κλιματικής κρίσης, παρότι το φαινόμενο αποτελεί έναν από τους λόγους εκτοπισμού.
Προχωρώντας στην περίπτωση των θυμάτων της έμφυλης βίας, σε συνάρτηση με την ευαισθητοποίηση για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, η κ. Κακανάκη επεσήμανε ότι συναντάμε δύο κατηγορίες (εκ διαμέτρου αντίθετες). Η πρώτη αφορά τις γυναίκες που έχουν πληγεί από κάποια φυσική καταστροφή λόγω της κλιματικής αλλαγής και έχουν εστιάσει την προσοχή τους αποκλειστικά στην άμεση αντιμετώπιση των ζημίων, παραγκωνίζοντας τον «αγώνα διαφυγής» τους από τα περιστατικά κακοποίησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι γυναίκες της Θεσσαλίας που καλούνται να αντιμετωπίσουν την ολική καταστροφή της μόνιμης κατοικίας τους, λόγω της κακοκαιρίας Daniel.
Από την άλλη, σημείωσε, υπάρχει μερίδα γυναικών οι οποίες αφιερώνονται τόσο έντονα – χρονικά και συναισθηματικά- στην προσπάθεια “απάντησης» στα περαστικά της έμφυλης βίας (πχ. εύρεση προσωρινής διαμονής, δικαστική διαμάχη, επιμέλεια τέκνων κα.), με αποτέλεσμα να θέτουν στο περιθώριο την ενημέρωση τους και την ενεργοποίηση τους για λοιπά κοινωνικά προβλήματα. Για παράδειγμα, κάποια γυναίκα που έχει καταφέρει να «σπάσει» τον κύκλο της βίας, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να εγκαταλείψει την προηγούμενη κατοικίας της, πιθανότατα θα βρεθεί σε ύστατες λύσεις έκτακτης ανάγκης που -στην καλύτερη περίπτωση- θα πληρούν τα minimum της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων.
Γίνεται κατανοητό ότι τα λεγόμενα της δικηγόρου ανέδειξαν την αξία της στόχευσης και υποστήριξης της ενδυνάμωσης των θυμάτων έμφυλης βίας. Μέσω της συμπεριληπτικότητας αυτών των ατόμων στην κοινωνία, μέσω της ψυχοκοινωνικής και υλικής υποστήριξης τους για την «επούλωση» του τραύματος τους θα καταφέρουν σταδιακά να διαπλαστούν «ενεργοί πολίτες γυναίκες », οι οποίες γνωρίζουν τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα τους, μάχονται για αυτά και συνδράμουν -μεταξύ άλλων- στην προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος. Προς την κατεύθυνση αυτή, υπογράμμισε την σημασία της ουσιαστικής παρέμβασης της πολιτείας με την παροχή των κατάλληλων δομών, παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής υποστήριξης, ευκαιρίες απασχόλησης για τα θύματα. Διαφορετικά η απαίτηση από αυτές τις γυναίκες για κινητοποίηση τους στο ζήτημα κλιματικής ουδετερότητας συνίσταται σε μετακύλιση της ευθύνης και κοντόφθαλμη «απάντηση» στα κοινωνικά προβλήματα.
Γεώργιος Δελλής, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ
Ο Καθηγητής ξεκίνησε την εισήγησή του, κρίνοντας σκόπιμο να τονίσει, εκ προοιμίου, τη σημασία κατανόησης της δυσεπίλυτης και δυσνόητης φύσης του ζητήματος της κλιματικής αλλαγής, σε σχέση με τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά προβλήματα
Ο κ. Δελλής εξήγησε ότι η μεγάλη διαφορά έγκειται στη βιωματική και αισθητηριακή μας σχέση με τα περιβαλλοντικά προβλήματα (όπως όξινη βροχή, ερημοποίηση, απόβλητα κλπ.), η οποία μας διευκολύνει περισσότερο να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη του κινδύνου συσπειρώνοντας μας για άμεση δράση. Επιπρόσθετα, πληθώρα περιβαλλοντικών προβλημάτων λόγω της τοπικότητας και της μονοδιάστατης φύσης των αιτιών καθίστανται πιο διαχειρίσιμα ως προς την αντιμετώπιση τους.
Από την άλλη, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής άρχισαν να γίνονται αισθητές στην υφήλιο μόλις πριν λίγα χρόνια με φαινόμενα όπως με πλημμύρες, την αύξηση της θερμοκρασία της γης, πυρκαγιές κλπ., από τις οποίες ούτε η χώρα μας έχει ξεφύγει. Εντούτοις, ακόμη και σήμερα, που βιώνουμε σταδιακά τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης με έναν πιο «απτό» τρόπο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με το κώλυμα της τοπικής χωροθέτησης του ζητήματος που φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο εάν όχι αδύνατο. Όλα αυτά καθιστούν εύληπτο το «γιατί» το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής είναι μια άλλης τάξεως πρόβλημα σε σύγκριση με τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά. Πρόκειται για παγκόσμιο, συστημικό και πολυπαραγοντικό φαινόμενο, που συχνά μας καθιστά ανήμπορους προς μία ουσιώδη παρέμβαση.
Ο Καθηγητής πρόσθεσε προς ενδυνάμωση τη θέσης του ότι υπάρχει πληθώρα περιβαλλοντικών προβλημάτων που έχει διευθετηθεί επαρκώς, κυρίως με τη συνεισφορά του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου. Για παράδειγμα, το ζήτημα της τρύπας του όζοντος άρχισε να ελέγχεται ικανοποιητικά ήδη από τη δεκαετία του ’90, καθώς υπήρχε πεπερασμένος αριθμός εταιρειών που υπαγόταν στον έλεγχο εποπτείας. Από την άλλη, στο πεδίο της κλιματικής κρίσης έχουμε την αντίθετη πραγματικότητα. Κάθε χώρα ή περιφερειακή οργάνωση υιοθετεί ανεξάρτητες πολιτικές με διαφορετική στοχοθέτηση, επικρατεί απόκλιση στο ρυθμιστικό πλαίσιο των χωρών σχετικά με τη σύνταξη αναφορών ή την επιβολή των κυρώσεων, ενώ είναι αδιαμφησβήτητη η ανισοτιμία στα επίπεδα παραγωγής εκπομπών CO2 που κάθε κράτος παράγει κλπ.
Αυτή η αποθαρρυντική πραγματικότητα μας ωθεί να αναλογιστούμε ότι η λύση του προβλήματος δεν θα επέλθει -κυρίως- με τη δημόσια παρέμβαση. Αντ’ αυτού ο Καθηγητής έκρινε ότι η λύση θα έρθει με μία αλλαγή από κάτω προς τα πάνω. Εμείς οι ίδιοι/ες ως πολίτες, καταναλωτές, διάδικοι, συμμετέχοντες/ουσες σε διαβουλεύσεις μπορούμε να επιφέρουμε τις αλλαγές που προσδοκούμε. Ακριβώς αυτόν τον καθοριστικό ρόλο μπορεί να παίξει και το φεμινιστικό κίνημα, προσφέροντας μία συστημική απάντηση και μία καθολική απαίτηση για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης. Η ακόμη μεγαλύτερη και άνιση έκθεση των γυναικών στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής τις μεταμορφώνει σε «διαύλους» των αιτημάτων της κλιματικής δικαιοσύνης με έναν διαθεματικό χαρακτήρα.
