«Κοινοβουλευτική Μειοψηφία». Ή άλλως «κοινοβουλευτική αντιπολίτευση». Μείζονος σημασίας σε πλείστες όσες δημοκρατικές έννομες τάξεις, το διπολικό αυτό μοντέλο μαγνητίζει συχνά τη δημόσια συζήτηση, πολίτες αλλά και επιστήμονες, όπως η ∆ικηγόρος, ΔΝ, Ε.Κ.Π.Α. Γεωργία Μακροπούλου, η παρουσίαση του βιβλίου (διατριβή) της οποίας στην αίθουσα «Χάρης Καρατζάς» της Νομικής Βιβλιοθήκης έγινε ισχυρός πόλος έλξης το απόγευμα της Τετάρτης 19 Ιουνίου.
Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο Κώστας Μαυριάς, Οµ. Καθηγητής Συνταγµατικού Δικαίου της Νοµικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α., Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Συνταγµατολόγων, Επ. Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Συνταγµατικού Δικαίου, ο Ξενοφών Κοντιάδης, Καθηγητής Δηµοσίου Δικαίου του Παντείου Πανεπιστηµίου, Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγµατικού Δικαίου, ο Σπύρος Βλαχόπουλος Καθηγητής Συνταγµατικού Δικαίου της Νοµικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α., Πρόεδρος της Επιτροπής Αξιολόγησης Ποιότητας της Νοµοπαρασκευαστικής Διαδικασίας και ο Νίκος Παπασπύρου Αν. Καθηγητής Συνταγµατικού Δικαίου της Νοµικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α.
Με τίτλο «Η Κοινοβουλευτική Μειοψηφία», το έργο αναζητεί τη συνταγματική ισορροπία στη σχέση μεταξύ κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και κοινοβουλευτικής μειοψηφίας, όπως αυτή διαμορφώνεται κατά το ειδικότερο ρυθμιστικό πλαίσιο του Κανονισμού της Βουλής και την ακολουθούμενη κοινοβουλευτική πρακτική. Σε μία σφαιρική συγκριτική θεώρηση εξετάζονται η ιστορική και η δογματική θεμελίωση των εγγυήσεων της προστασίας της κοινοβουλευτικής μειοψηφίας και, ιδιαίτερα, της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης, η σταδιακή εξέλιξη της νομικής αποτύπωσης αυτών των εγγυήσεων, ο σύγχρονος θεσμικός σχεδιασμός των κοινοβουλευτικών μηχανισμών, καθώς και προτάσεις ενίσχυσης της θέσης της κοινοβουλευτικής μειοψηφίας.
Η προσέγγιση γίνεται σε ιστορικό βάθος από το τέλος του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα. «Το διπολικό αυτό μοντέλο κυβέρνησης και αντιπολίτευσης απαντά, εν γένει, στις χώρες της πρώην βρετανικής Κοινοπολιτείας, όπως και σε χώρες αφρικανικές και ασιατικές που υιοθέτησαν το σύστημα του Westminster, ενώ η γερμανική έννομη τάξη οικοδομεί, κάνοντας χρήση του όρου κοινοβουλευτική μειοψηφία, το κοινοβουλευτικό της σύστημα βάσει της ισόρροπης συμμετοχής των κοινοβουλευτικών ομάδων στις διαδικασίες, αλλά και της συναίνεσης ως προς την παραγωγή των πολιτικών αποφάσεων», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Μαυριάς στον Πρόλογο της έκδοσης.
«Διαφορετικά αντιμετωπίζεται η κοινοβουλευτική μειοψηφία στη Γαλλία, όπου η προστασία της κατοχυρώνεται σε συνταγματικό επίπεδο, ως διακριτή κατηγορία σε σχέση με την κοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Η συνταγματική αυτή θεμελίωση παρέχει στους κανονισμούς των οικείων νομοθετικών σωμάτων τη νόμιμη βάση για την αναγνώριση ιδιαίτερων δικαιωμάτων στις κοινοβουλευτικές ομάδες οι οποίες επιθυμούν να υπάγονται είτε στην αντιπολίτευση είτε στη μειοψηφία.
Στο πλαίσιο αυτό ερευνάται, καταρχάς, η ιστορική διαμόρφωση των εννοιών κοινοβουλευτική μειοψηφία και κοινοβουλευτική αντιπολίτευση τόσο υπό το πρίσμα του δημόσιου λόγου, όπως αυτός αποτυπώνεται στη θεωρία και τον κοινοβουλευτικό διάλογο, όσο και κατ’ αναφοράν προς τις ρυθμίσεις των Συνταγμάτων και των Κανονισμών των νομοθετικών σωμάτων της χώρας μας.
Εν συνεχεία, καταγράφεται η κοινοβουλευτική πρακτική, η οποία καταλαμβάνει τις εργασίες της Ολομέλειας και των λοιπών διακομματικών σχηματισμών της Βουλής, αλλά και τον τρόπο λειτουργίας των συλλογικών οργάνων, ενώ ειδικότερα ζητήματα που ερευνώνται είναι, μεταξύ άλλων, η διαδικασία έγκρισης του κρατικού προϋπολογισμού και του ελέγχου της διαχείρισης των οικονομικών του κράτους».
Από την πλούσια θεματική, ο κ. Μαυριάς διακρίνει σημεία τα οποία τεκμηριώνουν τη σημασία της κατοχύρωσης διαδικαστικών δυνατοτήτων υπέρ των μειοψηφικών κοινοβουλευτικών ομάδων και την ανάγκη αναθεώρησης των σχετικών ρυθμίσεων σε πλαίσιο ισορροπίας μεταξύ πολιτικής συναίνεσης και διαφωνίας.
«Ειδικότερα, γίνεται αναδρομή τόσο στη μέριμνα της διαφύλαξης των δικαιωμάτων της μειοψηφίας κατά τη σύνταξη των πρώτων κανόνων λειτουργίας των σύγχρονων νομοθετικών σωμάτων όσο και τη μετεξέλιξη των αντίστοιχων αρχών κατά την πορεία ωρίμανσης του κοινοβουλευτισμού στις ερευνώμενες χώρες. Υπ’ αυτό το πρίσμα, λαμβάνει χώρα προσέγγιση των ερευνώμενων ιστορικών περιόδων κατ’ αναφοράν προς τις έννοιες «κοινοβουλευτική μειοψηφία και αντιπολίτευση», και τη σχέση τους με την έννοια «κοινοβουλευτική πλειοψηφία», υπογραμμίζει ο Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής.
Και προσθέτει μεταξύ άλλων: «Στο ιστορικό και συγκριτικό τμήμα αναδεικνύονται οι τάσεις που επικράτησαν κατά τη θεσμική εξέλιξη της προστασίας της κοινοβουλευτικής μειοψηφίας στις εξεταζόμενες χώρες, οι οποίες διαμόρφωσαν τη σημερινή εικόνα των Κοινοβουλίων και αποτελούν βάση σύγκρισης ως προς τη διάπλαση της ορολογίας και των εγγυήσεων προστασίας της κοινοβουλευτικής μειοψηφίας στους Κανονισμούς των νομοθετικών σωμάτων. Η προσέγγιση δεν περιορίζεται στα αποκαλούμενα «αμιγή» δικαιώματα της μειοψηφίας, αλλά λαμβάνει χώρα και σε συσχετισμό με τη διαμόρφωση των δικαιωμάτων της πλειοψηφίας, την «έτερη όψη των δικαιωμάτων της μειοψηφίας», όπως έχει αποκληθεί, λόγω του ότι η μεταβολή του σχετικού καθεστώτος επηρεάζει κατά τρόπο άμεσο και τη θέση της μειοψηφίας. Καταγράφεται, έτσι, η ιστορική διαδρομή αυτών των διεργασιών, κατά την οποία κατοχυρώθηκαν θεμελιώδεις αρχές, όπως η «διακομματικότητα» των συλλογικών οργάνων διοίκησης και η αναλογική σύνθεση των διάφορων διακομματικών σχηματισμών της Βουλής, κατ’ αντανάκλαση της πολιτικής διαμόρφωσης της Ολομέλειας, και, συνακολούθως, η αναγνώριση ιδιαίτερων προνομίων στις μειοψηφικές και τις αντιπολιτευτικές ομάδες κατά τον κοινοβουλευτικό έλεγχο.
«Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ανάλυση των διαδικαστικών μηχανισμών στους οποίους προσφεύγει η μειοψηφία για να αντιμετωπίζει την κυρίαρχη θέση της πλειοψηφίας στις διάφορες διαδικασίες, όπως και των θεσμικών διεξόδων έναντι της καταχρηστικής άσκησης αυτών των μηχανισμών. Επισημαίνεται, έτσι, η σημασία της σύνταξης της ημερήσιας διάταξης των εργασιών της Βουλής (κοινοβουλευτικό θεματολόγιο ή parliamentary agenda, κατά τον αντίστοιχο διεθνή όρο). Η σχετική ανάπτυξη επικεντρώνεται στον καθορισμό, τον περιορισμό και τον έλεγχο της εφαρμογής της όσον αφορά τις νομοθετικές εργασίες τόσο της Ολομέλειας όσο και των επιτροπών. Εκτενής αναφορά γίνεται, μάλιστα, στο σύστημα λειτουργίας των επιτροπών, το οποίο, χάρις ιδίως στην ευελιξία που το χαρακτηρίζει όσον αφορά τη διαμόρφωση του θεματολογίου των κοινοβουλευτικών εργασιών τους, παρέχει στα μέλη της μειοψηφίας ευκαιρίες ακρόασης και συμμετοχής, και καλλιεργεί συνθήκες ζύμωσης των πολιτικών απόψεων. Υπό το φως της ανάγκης διαφύλαξης της ισορροπίας στο πλουραλιστικό πολιτικό σύστημα, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στον ρόλο του Προέδρου της Βουλής, ως εγγυητή τόσο της προστασίας των δικαιωμάτων της μειοψηφίας όσο και της αποτροπής της καταχρηστικής άσκησής τους, η οποία είθισται να λαμβάνει τη μορφή της παρεμπόδισης των διαδικασιών (κωλυσιεργία)».
Κομβικής σημασίας κεφάλαιο της έκδοσης αποτελεί επίσης το σχετικό με τις δυνατότητες ενίσχυσης της κοινοβουλευτικής μειοψηφίας εντός του κανονιστικού πλαισίου του Κοινοβουλίου, ώστε να υπηρετείται με επάρκεια η αρχή της πολυφωνίας στο πλαίσιο των κοινοβουλευτικών διαδικασιών: όπως η απονομή της προεδρίας των ελεγκτικού χαρακτήρα επιτροπών σε μέλος του προερχόμενο από την αξιωματική αντιπολίτευση ή, γενικότερα, την κοινοβουλευτική μειοψηφία, όπως συμβαίνει, ρητώς ή κατ’ έθιμο, σε σύγχρονες δημοκρατίες.