Το προσφυγικό-μεταναστευτικό κέντρο της Μόριας στη Λέσβο είναι ταυτισμένο με μια δύσκολη και δυσάρεστη στιγμή για την Ελλάδα, αλλά και την Ευρώπη η οποία δεν κατάφερε, στις πρώτες μεγάλες ροές να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων καθώς και να τηρήσει τα όσα ορίζουν οι ευρωπαϊκές συνθήκες για τη διαχείριση τέτοιων ανθρωπιστικών κρίσεων. Υπό το καθεστώς μίας τέτοιας συνθήκης και των προκλήσεων που αυτή συνεπάγεται, η Ελλάδα σήκωσε ένα μεγάλο και δυσανάλογο σε σχέση με τους λοιπούς ευρωπαϊκούς λαούς βάρος στους ώμους της, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα ενίοτε να οδηγηθεί σε παράνομες ενέργειες.
Μία τέτοια περίπτωση εντοπίζεται στην με αρ. 998/2023 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, η οποία επικύρωσε την ευθύνη της ελληνικής Πολιτείας καθότι η ίδια, μη προσφέροντας τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και δη στέγασης υπό βιώσιμες συνθήκες θερμοκρασίας σε Αιγύπτιο υπήκοο που είχε αιτηθεί άσυλο και παρέμενε στη Μόρια, συνέτεινε στο να χάσει τη ζωή του εξαιτίας εισπνοής βλαβερών αερίων που παρήγαγαν οι αυτοσχέδιες πυρές, τις οποίες χρησιμοποιούσε για να ζεσταθεί. Τόσο το πρωτοβάθμιο όσο και το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, «βλέποντας» ουσιαστικά ότι δεν εξασφαλίστηκε, εν προκειμένω, ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης ενόσω αυτός παρέμενε στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης, επιδίκασε στους συγγενείς του το ποσό των 85.000 ευρώ εξαιτίας της ψυχικής οδύνης που υπέστησαν.
Η υπόθεση
Στις 14.11.2016 Αιγύπτιος υπήκοος, γεννηθείς το έτος 1997, καταγράφηκε από τις αστυνομικές αρχές της Λέσβου ως παρανόμως εισελθών αλλοδαπός και μεταφέρθηκε στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μόρια της Λέσβου.
Εν συνεχεία, στις 17.11.2016 εκδόθηκε από το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης Λέσβου ατομική Απόφαση περιορισμού της ελευθερίας του, ενώ στις 6.12.2016 του επιβλήθηκε το διοικητικό μέτρο της απαγόρευσης εισόδου και διατάχθηκε η διοικητική του απέλαση. Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας ταυτοποίησής του, εγκαταστάθηκε σε σκηνή που του δόθηκε.
Ο Ιανουάριος του 2017 υπήρξε ένας από τους πιο κρύους μήνες των τελευταίων τριάντα χρόνων στη χώρα, με τη Μυτιλήνη να σημειώνει απόκλιση 2,2 βαθμών στη μέση τιμή θερμοκρασίας. Στις 24.01.2017 και περί ώρα 16:00 ο Αιγύπτιος βρέθηκε αναίσθητος εντός της σκηνής του και μεταφέρθηκε άμεσα στο Γενικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του.
Σε Έκθεση εξέτασης μάρτυρα με τη συνδρομή διερμηνέα, που συντάχθηκε αυθημερόν από ανακριτικό αστυνομικό υπάλληλο για τα αίτια του ως θανάτου, ο συγκάτοικος του θανόντος δήλωσε ότι «έπεσε για ύπνο στις 01:30 περίπου όπως όλοι μας. Μέχρι τις 12:30 το μεσημέρι δεν είχε ξυπνήσει, αλλά δεν τον κουνήσαμε, γιατί νομίζαμε με τον άλλο συγκάτοικο ότι κοιμόταν. Κατά τις 16:00 περίπου, όταν δεν είχε ξυπνήσει, ανησυχήσαμε και ενώ ήταν αναίσθητος πια και παγωμένος, προσπαθήσαμε να τον επαναφέρουμε και όταν δεν τα καταφέραμε πήγαμε στους φρουρούς του κέντρου, όπου μετά από λίγη ώρα τον παρέλαβε ασθενοφόρο».
Σύμφωνα με ιατροδικαστική έκθεση νεκροψίας-νεκροτομής του Ιατροδικαστή του Γενικού Νοσοκομείου Μυτιλήνης, ο θάνατος οφείλεται σε «πρόσφατες ισχαιμικού τύπου αλλοιώσεις του μυοκαρδίου – εισρόφηση αναχθέντος γαστρικού περιεχομένου σε έδαφος οξείας δηλητηρίασης μονοξειδίου του άνθρακα από εισπνοή».
Η αγωγή των συγγενών σε βάρος της ελληνικής Πολιτείας
Οι συγγενείς του Αιγυπτίου, ακριβέστερα ο πατέρας, η μητέρα και η αδελφή στράφηκαν κατά της ελληνικής Πολιτείας, ισχυριζόμενοι ότι ο θάνατος του κοντινού τους προσώπου ήταν αποτέλεσμα των παράνομων πράξεων και παραλείψεων του Ελληνικού Δημοσίου.
Συγκεκριμένα, ισχυρίστηκαν ότι ο συγγενής τους αναγκάσθηκε λόγω των συνθηκών ακραίας φτώχειας και ανελευθερίας έκφρασης φιλελεύθερων ιδεών και απόψεων, να εγκαταλείψει το Νοέμβριο του έτους 2016 το χωριό της Αιγύπτου, στο οποίο ζούσε με την οικογένειά του, με στόχο να περάσει χωρίς τα αναγκαία νομότυπα έγγραφα, στην Ελλάδα και στη συνέχεια, ενδεχομένως, σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας του, αυτοί πληροφορήθηκαν ότι ο συγγενής τους έφθασε αρχικώς στην Τουρκία και μετά από μια σύντομη παραμονή δέκα ημερών, πέρασε στις αρχές Δεκεμβρίου του έτους 2016 μαζί με άλλα άτομα διαφόρων εθνικοτήτων με μια φουσκωτή λέμβο στη Λέσβο, προκειμένου να ζητήσει άσυλο.
Σε επόμενη τηλεφωνική επικοινωνία, ο ίδιος τους ενημέρωσε πως βρισκόταν στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μόρια της Λέσβου και ότι σκόπευε να υποβάλει αίτημα διεθνούς προστασίας. Το επόμενο διάστημα, οι συγγενείς πληροφορούνταν τηλεφωνικώς ότι ο συγγενής τους βρισκόταν σε αναμονή των διαδικασιών που θα έκριναν αν θα λάμβανε άδεια διαμονής στην Ελλάδα ή αν θα απελαύνονταν και ότι στο μεταξύ έμενε σε αντίσκηνο μαζί με άλλους μετανάστες, σε συνθήκες συνωστισμού, με προβληματικές συνθήκες υγιεινής και ατομικής καθαριότητας.
Το άναμμα αυτοσχέδιων πυρών σε μαγκάλια στις εισόδους των σκηνών ήταν διαδεδομένο και μάλιστα, ελλείψει άλλων μέσων, την εν λόγω πρακτική ενθάρρυναν οι υπάλληλοι του Κέντρου Υποδοχής και Μετανάστευσης
Στο πλαίσιο της αγωγής, οι συγγενείς ισχυρίστηκαν ότι το βασικότερο πρόβλημα που τους μετέφερε ο συγγενής τους ήταν οι εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες που επικρατούσαν στην περιοχή της Μόριας, που έπεφταν συχνά κάτω από μηδέν βαθμούς Κελσίου, σε συνδυασμό με βροχές και χιόνια που κάλυπταν τις υφασμάτινες καλοκαιρινές σκηνές, στις οποίες διέμεναν οι αλλοδαποί. Συναφώς, υποστήριξαν ότι στη σκηνή που διέμενε δεν υπήρχε θέρμανση και ότι δεν του είχε παρασχεθεί κανένα θερμαντικό μέσο ή συσκευή. Παρά δε τα αγωνιώδη αιτήματα προς τους υπεύθυνους διαχείρισης του ΚΥΤ της Μόριας τόσο από μετανάστες όσο και από διεθνείς και εθνικές οργανώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως ανέφεραν, δεν λήφθηκε κανένα μέτρο πλην τις μεταφοράς μερικών οικογενειών με μικρά παιδιά σε δωμάτια στη Μυτιλήνη, ενώ οι υπόλοιποι μετανάστες, μεταξύ των οποίων και ο συγγενής τους, παρέμειναν νυχθημερόν στον καλυμμένο από το χιόνι καταυλισμό της Μόριας.
Περαιτέρω, υποστήριξαν πως για την αντιμετώπιση του οξύτατου προβλήματος του ψύχους, καθ’ όλη την περίοδο Δεκεμβρίου του έτους 2016 και Ιανουαρίου του έτους 2017, είχε αναπτυχθεί από τους μετανάστες η πρακτική του ανάμματος αυτοσχέδιων πυρών σε μαγκάλια στις εισόδους των σκηνών, ώστε να ζεσταίνεται το εσωτερικό τους, με καύσιμη ύλη οτιδήποτε υπήρχε διαθέσιμο, συμπεριλαμβανομένων ξύλων, κλαδιών, πλαστικών και άλλων υλικών. Εξάλλου, οι υπάλληλοι του ΚΥΤ δεν έφεραν ποτέ αντίρρηση στη διαδεδομένη αυτή μέθοδο θέρμανσης, αλλά αντιθέτως την ενθάρρυναν και οι ίδιοι, δεδομένης της προφανούς ανάγκης προστασίας των ανθρώπων από το ψύχος και της έλλειψης εναλλακτικής λύσης.
Στις 23.01.2017 οι συγγενείς επικοινώνησαν τηλεφωνικώς για τελευταία φορά με το συγγενή τους, ο οποίος τους μετέφερε πως φοβόταν ότι θα χάσει τη ζωή του από το κρύο, μιας και δεν μπορούσε να αναζητήσει εναλλακτική στέγη ή τρόπο θέρμανσης. Στη συνέχεια, οι ίδιοι πληροφορήθηκαν ότι τη νύχτα της 23ης προς 24ης.01.2017 επήλθε ο θάνατος του συγγενούς τους στη σκηνή, στην οποία κοιμόταν μαζί με άλλους μετανάστες, εξαιτίας οξείας δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα, προερχόμενο από την ατελή καύση ξύλων, πλαστικών και σκουπιδιών σε αυτοσχέδιες πυρές.
Σημειώνεται, μάλιστα, ότι από την ίδια αιτία απεβίωσαν στις 28.1.2017 ένας Σύριος συγκάτοικος του συγγενούς τους, στις 30.1.2017 ένας 20χρονος μετανάστης από το Πακιστάν, ενώ ένας μετανάστης από το Αφγανιστάν μεταφέρθηκε σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
Περαιτέρω, οι συγγενείς ισχυρίστηκαν πως, παρότι ο συγγενής τους είχε εκδηλώσει βούληση για υποβολή αίτησης ασύλου, μέχρι και το χρόνο θανάτου του δεν είχε υποβάλει σχετική αίτηση και δεν είχε λάβει Δελτίο αιτήσαντος άσυλο με αναγραφή της άρσης περιορισμών ελευθερίας της Κυκλοφορίας του, ενώ από 6.12.2016 είχε εκδοθεί σε βάρος του απόφαση απέλασης, μέχρι την υλοποίηση της οποίας, βρισκόταν αναγκαστικά εντός του ΚΥΤ της Μόριας υπό καθεστώς de facto κράτησης, καθώς δεν είχε την επιλογή της διαμονής σε άλλον χώρο πλην του συγκεκριμένου.
Για τους παραπάνω λόγους, τόνισαν ότι τα όργανα του Ελληνικού Δημοσίου, κατά παράβαση των προβλεπόμενων σε νομοθετικής και υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεις υποχρεώσεών τους, παρέλειψαν να παράσχουν στο συγγενή τους διαμονή σε θερμαινόμενο στεγασμένο χώρο ή έστω να του διαθέσουν επαρκή και ασφαλή μέσα θέρμανσης, παρά τις χαμηλές θερμοκρασίες και χιονοπτώσεις που επικρατούσαν από τις αρχές του επίμαχου μήνα στο ΚΥΤ Λέσβου και παρά τις συναφείς εκκλήσεις ανεξάρτητων φορέων. Παράλληλα, υπογράμμισαν ότι τα όργανα του Ελληνικού Δημοσίου δεν μερίμνησαν να ενημερώσουν τους μετανάστες του καταυλισμού σχετικά με τον κίνδυνο που διέτρεχαν από την εισπνοή βλαβερών αερίων που παρήγαγαν οι αυτοσχέδιες πυρές, αλλά αντιθέτως ενθάρρυναν την πρακτική αυτή, ελλείψει άλλων μέσων θέρμανσης.
Έτσι λοιπόν, οι παραλείψεις και ενέργειες αυτές, όπως σημείωσαν, εξέθεσαν σε κίνδυνο ζωής και σε απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες τον συγγενή τους, οδηγώντας αδιαμφισβήτητα στο θάνατό του, κατά παράβαση των σχετικών, νομοθετικής και υπερνομοθετικής ισχύος, διατάξεων. Συνεπεία δε αυτού, όπως εξέθεσαν, υπέστησαν ανυπολόγιστη ψυχική οδύνη, λόγω των δεσμών αγάπης που τους συνέδεαν με τον θανόντα, του αιφνίδιου θανάτου του σε νεαρή ηλικία.
Η πρωτοβάθμια απόφαση
Η απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στοιχειοθετείται ευθύνη του Ελληνικού Δημοσίου, για τον θάνατο αυτό και αναγνώρισε την υποχρέωση του Ελληνικού Δημοσίου να καταβάλει, στον πατέρα του θανόντος το ποσό των 35.000 ευρώ, στη μητέρα του το ποσό των 35.000 ευρώ και στην αδελφή του το ποσό των 15.000 ευρώ, προς ανακούφιση της ψυχικής οδύνης που υπέστησαν.
Κατά τον προσδιορισμό του ύψους της χρηματικής ικανοποίησης, το Τριμελές Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών συνεκτίμησε, μεταξύ άλλων, τις διαχειριστικές προκλήσεις της μεταναστευτικής-προσφυγικής κρίσης, ιδίως για την Ελλάδα, καθώς και το γεγονός ότι ο θανών εξέθεσε τον εαυτό του σε κίνδυνο συμμετέχοντας χωρίς τη δέουσα προσοχή στην πρακτική της θέρμανσης της σκηνής του μέσω αυτοσχέδιων πυρών, που έκαιγαν και κατά τη διάρκεια της νύχτας, ενώ ο ίδιος κοιμόταν.
Η απόφαση του Διοικητικού Εφετείου
Κατά της συγκεκριμένης απόφασης στράφηκε τόσο το Ελληνικό Δημόσιο, προκειμένου να απαλλαγεί της ευθύνης του, όσο και οι συγγενείς του θανόντος, καθότι δεν έλαβαν τα ποσά που διεκδίκησαν με το δικόγραφο της αγωγής.
Ειδικότερα, το Ελληνικό Δημόσιο, με την έφεσή του, ισχυρίστηκε, μεταξύ άλλων, πως εσφαλμένα κρίθηκε ότι συντρέχει παράνομη παράλειψη των οργάνων του, που συνδέεται αιτιωδώς με τον θάνατο του Αιγυπτίου. Προς την ίδια κατεύθυνση υποστήριξε ότι οι αρμόδιοι φορείς του ΚΥΤ στη Μόρια είχαν ενημερώσει προφορικά, αλλά και με σχετικές πινακίδες εντός του Κέντρου για την απαγόρευση χρήσης αυτοσχέδιων πυρών και για τους κινδύνους που η πρακτική αυτή ελλοχεύει.
Από την άλλη, οι συγγενείς υποστήριξαν ότι δεν συνέτρεξε οποιοδήποτε συντρέχον πταίσμα του θανόντος, αφού η πρακτική του ανάμματος αυτοσχέδιων πυρών, αφενός μεν δεν είχε απαγορευθεί από τα όργανα του Δημοσίου, αφετέρου δε ήταν λύση ανάγκης για την επιβίωσή του, η οποία αίρει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης αυτής, καθόσον ενόψει των συνθηκών που επικρατούσαν (σκηνές θερινού τύπου, ακραίο ψύχος, μη παροχή μέσων θέρμανσης), ήταν η μόνη πρακτική για την αποτροπή του κινδύνου που απειλούσε τη ζωή του.
Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο έκρινε ότι, αν και ο Αιγύπτιος υπήκοος συνετέλεσε στο θάνατό του, συμμετέχοντας στην πρακτική του ανάμματος αυτοσχέδιων πυρών, χωρίς μάλιστα την προσήκουσα προσοχή στους κινδύνους που αυτή εγκυμονούσε, η συμπεριφορά του, όμως, αυτή, στην οποία κατ’ ανάγκη προσέφυγε προς αντιμετώπιση των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών, δεν διέκοψε τον αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ των παραλείψεων του Ελληνικού Δημοσίου και του θανάτου του, διότι δεν ήταν άσχετη με τις παραλείψεις, αλλά απολύτως σχετική προς την υποχρέωση του Ελληνικού Δημοσίου να παρέχει προς τον θανόντα, ο οποίος είχε εκδηλώσει την επιθυμία να αιτηθεί διεθνή προστασία, τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και δη στέγασης υπό βιώσιμες συνθήκες θερμοκρασίας.
Τονίζεται μάλιστα ότι ο ισχυρισμός του Ελληνικού Δημοσίου περί ανωτέρας βίας απορρίφθηκε ως αβάσιμος, με το σκεπτικό ότι η υπέρμετρη αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν ήταν αιφνιδιαστική, αλλά αναμενόμενη και προβλέψιμη, κατά τον κρίσιμο χρόνο (Ιανουάριος 2017), ενώ καιρικά φαινόμενα έντονου ψύχους και χιονιού, έστω όχι τέτοιας σφοδρότητας, ήταν αναμενόμενα για την συγκεκριμένη χωροχρονική συγκυρία.
Κατόπιν τούτων, το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών αφού απέρριψε τις εφέσεις που ασκήθηκαν, «επικύρωσε» την απόφαση του Τριμελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών αναγνωρίζοντας την ευθύνη του Δημοσίου και επιδικάζοντας το ποσό των 85.000 στους συγγενείς του θανόντος Αιγυπτίου.
Δείτε την απόφαση στη Qualex: ΔΕφΑθ 998/2023