Στις 13 Δεκεμβρίου 2024 συγκλήθηκε η ομάδα εργασίας του BIOVAL project στις Βρυξέλλες, με την συμμετοχή εκπροσώπων των κρατών μελών της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών, εκπροσώπων των δασικών υπηρεσιών, των αστυνομικών και λοιπών αρχών προστασίας του περιβάλλοντος, προκειμένου να συζητήσει τις νεότερες εξελίξεις του προγράμματος BIOVAL, που αποτελεί κοινό, χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έργο των EUFJE (Ευρωπαϊκό Φόρουμ των Δικαστών για το Περιβάλλον), IMPEL (Δίκτυο της ΕΕ για την εφαρμογή και την
επιβολή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας) και ENPE (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εισαγγελέων για το Περιβάλλον).
Το έργο ξεκίνησε το 2020, με σκοπό την ανάπτυξη και διάδοση ενός ενδεικτικού εργαλείου για την αποτίμηση της ζημίας στη φύση στο δικαστήριο προκειμένου, αφενός, να βοηθήσει τους επαγγελματίες του νομικού κλάδου και τους εφαρμοστές του δικαίου (δικαστές και εισαγγελείς), αφετέρου να επιταχύνει τις διαδικασίες υπολογισμού της οικονομικής αποζημίωσης, λόγω της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και των υφιστάμενων οικοσυστημάτων, όταν η φυσική (in natura) αποκατάσταση δεν είναι δυνατή.
Το έργο ξεκίνησε το 2020, με σκοπό την ανάπτυξη και διάδοση ενός ενδεικτικού εργαλείου για την αποτίμηση της ζημίας στη φύση στο δικαστήριο προκειμένου, αφενός, να βοηθήσει τους επαγγελματίες του νομικού κλάδου και τους εφαρμοστές του δικαίου (δικαστές και εισαγγελείς), αφετέρου να επιταχύνει τις διαδικασίες υπολογισμού της οικονομικής αποζημίωσης, λόγω της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και των υφιστάμενων οικοσυστημάτων, όταν η φυσική (in natura) αποκατάσταση δεν είναι δυνατή. Με την επιφύλαξη της νέας οδηγίας (ΕΕ) 2024/1203 της 11.4.2024 για το περιβαλλοντικό έγκλημα, το BIOVAL βασίζεται στις αρχές της περιβαλλοντικής ευθύνης και του «ο ρυπαίνων πληρώνει», και συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής της ΕΕ
για τη βιοποικιλότητα 2020-2030, δηλαδή τη βελτίωση της εφαρμογής και την αποκατάσταση της φύσης.
Σύμφωνα με τις απαιτήσεις της οδηγίας 2024/1203 (ιδίως άρθρα 5 και 7), το εν λόγω πρόγραμμα παρέχει στις αρχές ένα εργαλείο για τον υπολογισμό της οικονομικής αποζημίωσης, όταν η ζημία στη φύση είναι μη αναστρέψιμη, ή δεν μπορεί να αποκατασταθεί από τον παραβάτη. Η εν λόγω μεθοδολογία αναπτύχθηκε με την εμπειρογνωμοσύνη του Ερευνητικού Ινστιτούτου για τη Φύση και τα Δάση (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek – INBO), ενώ παρόμοια μέσα χρησιμοποιούνται από Ευρωπαϊκές χώρες για την εκτίμηση των ποσών αποζημίωσης, σε περίπτωση πρόκλησης βλάβης της υγείας, καθώς και σε υλικές, οικονομικές και οικολογικές ζημίες (λ.χ. ο Βελγικός «ενδεικτικός πίνακας» για τις ανθρώπινες και υλικές ζημίες, που καταρτίστηκε από δικαστές και χρησιμοποιείται ως πρότυπο σε όλα τα Βελγικά δικαστήρια επί μακρόν, οι νομοθετικές ρυθμίσεις για το κυνήγι σε πολλές Ισπανικές περιφέρειες, που περιλαμβάνουν συγκεκριμένα ποσά αποζημίωσης όταν ορισμένα ζώα θανατώνονται παράνομα, ο κατάλογος ποσών αποζημίωσης της Φινλανδίας για την πανίδα και τη χλωρίδα που χρησιμοποιείται ως βάση υπολογισμού της επιβαλλόμενης αποζημίωσης).
Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της χρήσης ενός τέτοιου εργαλείου αποτίμησης σε διοικητικές, αστικές ή ποινικές διαδικασίες είναι η ασφάλεια δικαίου αλλά και η ταχεία δικαστική διερεύνηση της υπόθεσης, ειδικά στη χώρα μας, όπου απαιτείται συχνά μεγάλο χρονικό διάστημα δικαστικού καθορισμού των αποζημιώσεων και είναι εξόχως δυσχερής ο προσδιορισμός της σε περίπτωση οικολογικής καταστροφής (λ.χ. υπολογισμός αξίας
οικοσυστημάτων, δημιουργίας νέων οικοτόπων κ.λπ.), ενώ διευκολύνει την ισότιμη μεταχείριση παρόμοιων υποθέσεων που αξιολογούνται σε διαφορετικά πλαίσια (διαφορετικές περιοχές, διαφορετικά δικαστήρια, διαφορετικές διαδικασίες…).
Σύμφωνα με τις απαιτήσεις της οδηγίας 2024/1203 (ιδίως άρθρα 5 και 7), το εν λόγω πρόγραμμα παρέχει στις αρχές ένα εργαλείο για τον υπολογισμό της οικονομικής αποζημίωσης, όταν η ζημία στη φύση είναι μη αναστρέψιμη, ή δεν μπορεί να αποκατασταθεί από τον παραβάτη.
Εφαρμογή της μεθόδου BIOVAL
Το 2021 και το 2022, μετά από διαγωνισμό, η επιτροπή του προγράμματος υπέβαλε αίτημα προς το Φλαμανδικό Ινστιτούτο Έρευνας για τη Φύση και τα Δάση (INBO) να εξετάσει τα υπάρχοντα συστήματα και να προτείνει κριτήρια και μια πιθανή μεθοδολογία, για την αποτίμηση της οικολογικής ζημίας στα σπονδυλωτά. Μετά την ολοκλήρωση των ερευνών και την σύνταξη των οικείων εκθέσεων και αποτελεσμάτων, χρησιμοποιήθηκε η μεθοδολογία BIOVAL, με επιτυχία σε μια πρώτη υπόθεση τον Μάρτιο του 2023, η οποία
επιβεβαιώθηκε στην έφεση τον Ιανουάριο του 2024: Στις 7 Μαρτίου 2023, το ποινικό δικαστήριο Ανατολικής Φλάνδρας, τμήμα Γάνδης, διέταξε χρηματική αποζημίωση, για παράνομη αλίευση αστεριών, ύψους 15.400 ευρώ (200 ευρώ x 77 αστερίες), χρησιμοποιώντας τη μέθοδο υπολογισμού BIOVAL (κίνδυνος εξαφάνισης: 2 ευρώ + πολιτιστική αξία: 166 ευρώ + οικολογική αξία: 16 ευρώ + συμβολή στην ευημερία: 16 ευρώ = 200 ευρώ ανά αστερία).
Η απόφαση αυτή ελήφθη λαμβάνοντας υπόψη ότι η αποκατάσταση στη φύση ήταν αδύνατη και μάλιστα απαγορευμένη από τη νομοθεσία (Φλαμανδικός κανονισμός για τα είδη της 15ης Μαΐου 2009). Αυτή η αστική αποζημίωση επρόκειτο να καταβληθεί στο Φλαμανδικό Ταμείο Περιβάλλοντος και Φύσης, για σκοπούς περιβαλλοντικής αποκατάστασης (Ταμείο Mina – δημόσιο ταμείο που χρηματοδοτεί έργα πρόληψης και αποκατάστασης που αφορούν τη φύση και το περιβάλλον) και διαφέρει από την ποινική κύρωση που διατάχθηκε (120 ώρες κοινωφελούς εργασίας). Κατά της απόφασης ασκήθηκε έφεση. Στις 26 Ιανουαρίου 2024, το Εφετείο της Γάνδης επικύρωσε την απόφαση, θεωρώντας ότι η αποζημίωση ήταν η μόνη δυνατή μορφή αποκατάστασης, καθώς η αναπαραγωγή και απελευθέρωση των αστεριών για την αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε στη φύση. Το δικαστήριο ενέκρινε το ποσό της αποζημίωσης που υπολογίστηκε, μέσω της μεθοδολογίας BIOVAL, και ενέκρινε την απόδοση της αποζημίωσης στο Ταμείο Mina, ως δημόσιο ταμείο που «χρηματοδοτείται εν μέρει σύμφωνα με την αρχή “ο ρυπαίνων πληρώνει”, στην προκειμένη περίπτωση “ο υπαίτιος πληρώνει”», και του οποίου σκοπός είναι «η κάλυψη των δαπανών απορρύπανσης και αποκατάστασης, που δεν καλύπτονται από τα έσοδα από εισφορές και πρόστιμα». Το δικαστήριο πρόσθεσε ότι «η αποζημίωση αυτή αποκαθιστά τη νομική κατάσταση».
Η μέθοδος υπολογισμού BIOVAL χρησιμοποιήθηκε και πάλι από το Πρωτοδικείο της Ανατολικής Φλάνδρας, τμήμα Oudenaarde, στις 27 Φεβρουαρίου 2024, σε μια υπόθεση που αφορούσε διάφορες παραβάσεις της CITES και αφορούσε 43 είδη. Θεωρώντας ότι η αποκατάσταση στη φύση ήταν αδύνατη και απαγορευμένη από το νόμο, και ότι ο δράστης περιβαλλοντικού εγκλήματος, που προκαλεί ζημία σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην μπορεί να
αποκατασταθεί, δεν μπορεί να αποφύγει την υποχρέωσή του να την αποκαταστήσει, μέσω χρηματικής αποζημίωσης στο Ταμείο MINA. Το Δικαστήριο πρόσθεσε ότι η αποζημίωση αυτή μπορεί να διαταχθεί, κατόπιν αιτήματος της Εισαγγελίας ή αυτεπαγγέλτως, και διέταξε τον κατηγορούμενο να καταβάλει συνολικά 68.545,06 ευρώ στο Ταμείο MINA. Κατά της απόφασης έχει ασκηθεί έφεση.
Ήδη, τον Μάιο του 2024, εγκαινιάστηκε ο ιστότοπος του εργαλείου BIOVAL, ο οποίος περιέχει τη μεθοδολογία, τον κατάλογο των ποσών αποζημίωσης και τη νομολογία, στην οποία θα μπορούν να ανατρέχουν οι νομικοί στις δικές τους υποθέσεις.
Δείτε περισσότερα εδώ.