Σε ένα πρόσφατο επεισόδιο της εξαιρετικής βρετανικής σειράς Black Mirror με τίτλο «Η Τζόαν είναι Απαίσια» (Joan is Awful), η Σάλμα Χάγεκ υποδύεται μία γυναίκα που με τρόμο βλέπει τη ζωή της να γίνεται το περιεχόμενο μιας καθημερινής δραματικής σειράς σε πλατφόρμα τύπου Netflix. Όλα αποτυπώνονται σχεδόν σε ζωντανή σύνδεση στην τηλεόραση: οι προσωπικές της σχέσεις, η καθημερινή της δραστηριότητα και οι ευαίσθητες λεπτομέρειες της ζωής της. Το τρομακτικότερο όλων; Δεν υπάρχει νομική οδός για να σταματήσει τους παραγωγούς της τηλεοπτικής σειράς από το να υφαρπάζουν τα προσωπικά της δεδομένα, αφού έχει δώσει τη συναίνεσή της στη σχετική επεξεργασία αυτών των δεδομένων όταν έγινε μέλος της πλατφόρμας. Αυτό το, κατά πολλούς δυστοπικό, σενάριο βρίσκεται πολύ μακριά από την πραγματική ζωή. Ή μήπως όχι;
To ChatGPT είναι μια υπηρεσία που δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Για την ακρίβεια, οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: 1 εκατομμύριο χρήστες σε 5 μέρες, 100 εκατομμύρια χρήστες σε λίγους μήνες, 180 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως τη στιγμή που γράφεται το παρόν κείμενο. Έχει χυθεί, επίσης, αρκετό μελάνι ως προς τις νομικές διαστάσεις του συγκεκριμένου φαινομένου με ιδιαίτερη έμφαση στο στάδιο της εκπαίδευσης της τεχνολογίας: από την απόφαση της Ιταλικής Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων να το απαγορεύσει προσωρινά εντός του 2023, ως την πρόσφατη κρίση της Ολλανδικής Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων ότι η εξόρυξη (data mining) δεδομένων από το Internet για την εκπαίδευση του ChatGPT και παρεμφερών εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης ήταν κατά πάσα πιθανότητα κατά παράβαση του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (GDPR).
Λιγότερη έμφαση έχει δοθεί, ωστόσο, στη νομιμότητα της συναίνεσης που
δίνουμε για την επεξεργασία των προσωπικών μας δεδομένων, όταν χρησιμοποιούμε την ίδια την υπηρεσία του ChatGPT, στο πλαίσιο δηλαδή της νομικής σχέσης κάθε χρήστη και χρήστριας με την εταιρία δημιουργίας και παροχής της υπηρεσίας (OpenAI).
Λιγότερη έμφαση έχει δοθεί, ωστόσο, στη νομιμότητα της συναίνεσης (consent) που δίνουμε για την επεξεργασία των προσωπικών μας δεδομένων, όταν χρησιμοποιούμε την ίδια την υπηρεσία του ChatGPT, στο πλαίσιο δηλαδή της νομικής σχέσης κάθε χρήστη και χρήστριας με την εταιρία δημιουργίας και παροχής της υπηρεσίας (OpenAI). Ανατρέχοντας στην πολιτική προστασίας προσωπικών δεδομένων (privacy policy) της OpenAI, μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι η εταιρία επιφυλάσσει διαφορετική μεταχείριση στα δεδομένα όσων πληρώνουν για το ChatGPT και όσων χρησιμοποιούν τη δωρεάν υπηρεσία (free version).
Για την πρώτη κατηγορία χρηστών, η εταιρία δεσμεύεται ότι παρέχει αυξημένη ιδιωτικότητα και δεν χρησιμοποιεί το περιεχόμενο των διαλόγων τους με το μοντέλο προκειμένου να
προβεί στην περαιτέρω εκπαίδευση της τεχνολογίας. Για την δεύτερη κατηγορία, ωστόσο, τα δεδομένα χρησιμοποιούνται από την OpenAI και, μάλιστα, δεν γίνεται κάποια συγκεκριμένη αναφορά στην πολιτική προστασίας προσωπικών δεδομένων για το ποιο είναι το χρονικό διάστημα διατήρησής (retention policy) τους από την εταιρία. Πού είναι, όμως, το νομικό πρόβλημα;
Μπορεί κανείς να διαπιστώσει πόσο νομικά προβληματική είναι αυτή η διάκριση μεταξύ χρηστών πρώτης και δεύτερης κατηγορίας, ως προς την ιδιωτικότητα, αν κάνει τον παραλληλισμό με την πολιτική συναίνεσης που ακολουθεί η Meta στη γνωστή μας πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Facebook. Η συγκεκριμένη πολιτική, που έχει ονομαστεί ευρέως ως «πληρωμή ή συναίνεση» (pay or consent), προβλέπει ότι είτε ο χρήστης θα πληρώνει μηνιαία συνδρομή για την αναβαθμισμένη έκδοση του Facebook, είτε θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τη δωρεάν έκδοση συναινώντας στην επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων του για σκοπούς συμπεριφορικής διαφήμισης (behavioural advertising).
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (European Data Protection Board) αποφάνθηκε σχετικά πρόσφατα ότι η προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι θεμελιώδες δικαίωμα και όχι μια ανταλλάξιμη
εμπορική αξία.
Η συμπεριφορική διαφήμιση, αρκετά γνωστή στους περισσότερους από μας που χρησιμοποιούμε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, καθώς χρησιμοποιεί το σύνολο του online αποτυπώματός μας για να μας προσελκύσει με τις πιο κατάλληλες διαφημίσεις, με βάση τις προτιμήσεις και επιθυμίες μας. Η επιλογή της Meta να φέρει τους χρήστες ενώπιον του συγκεκριμένου διλήμματος έγινε αντικείμενο σκληρής κριτικής από τις ρυθμιστικές αρχές. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (European Data Protection Board) αποφάνθηκε σχετικά πρόσφατα ότι η προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι θεμελιώδες δικαίωμα και όχι μια ανταλλάξιμη
εμπορική αξία (tradeable commodity). Πλατφόρμες που παρουσιάζουν τους χρήστες τους με αυτό το δίλημμα δρουν κατά παράβαση του GDPR, σύμφωνα με το Συμβούλιο, το οποίο προτείνει τη θέσπιση μιας περαιτέρω εναλλακτικής, κατά το δυνατόν χωρίς χρέωση ή με κάποια μικρή χρέωση, και σε κάθε περίπτωση χωρίς επεξεργασία δεδομένων για σκοπούς συμπεριφορικής διαφήμισης.
Η περίπτωση του ChatGPT παρουσιάζει έντονη ομοιότητα με αυτήν της πολιτικής
«πληρωμή ή συναίνεση» της Meta, με την παραλλαγή ότι η πολιτική της OpenAI
μπορεί να μεταφραστεί σε «πληρωμή ή περαιτέρω εκπαίδευση». Στον πυρήνα της,
ωστόσο, και αυτή εκφράζει μια αντίληψη του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων σαν μια ανταλλάξιμη εμπορική αξία: πλήρωσε με χρήματα για να απολαύσεις τις αυξημένες εγγυήσεις ιδιωτικότητας με την αναβαθμισμένη έκδοση του ChatGPT, ή πλήρωσε με τα δεδομένα σου που μπορεί να χρησιμοποιηθούν από την εταιρία για ακαθόριστο χρονικό διάστημα για σκοπούς εκπαίδευσης των τεχνολογιών της αν χρησιμοποιείς την δωρεάν έκδοση του ChatGPT.
Ευτυχώς, σε αντίθεση με την Τζόαν στο παραπάνω παράδειγμα, οι ευρωπαϊκές ρυθμιστικές αρχές παρακολουθούν στενά την υπόθεση, ενώ και η OpenAI έχει δώσει την δυνατότητα στους χρήστες να ζητήσουν να σταματήσει η εταιρία να εκπαιδεύει τα μοντέλα με τα δεδομένα τους (https://privacy.openai.com/policies). Μέχρι να επέμβουν οι ρυθμιστικές αρχές ή να διαπιστωθεί η συμμόρφωση της εταιρίας με τα σχετικά αιτήματα των χρηστών όμως, είναι εύλογο να αναρωτιόμαστε κατά πόσον είναι «δωρεάν» το (δωρεάν) ChatGPT.
Ο Δρ. Στέργιος Αϊδινλής είναι Επίκουρος Καθηγητής Δικαίου της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI Law), στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Durham (Durham Law School, Ηνωμένο Βασίλειο).
Δείτε το σχετικό Σεμινάριο εδώ.