«Δεν έχει οξυγόνο ο ορίζοντας».
Μαρία Ανδρέα Κονταλή, «Οι σταθερές αξίες»
Το έγκλημα συχνά μας εκπλήσσει, ή και μας συνταράσσει. Όμως πάντοτε εντός «ανθρώπινων ορίων». Όταν όμως η σκληρότητα, η βαρβαρότητα κατά ευάλωτων θυμάτων υπερβαίνει τη φιλαλληλία, τότε ο πολιτισμός μας σηκώνει τα χέρια ψηλά.
Θα επιχειρήσω να προσεγγίσω, κι όχι βέβαια να ερμηνεύσω, την περίπτωση του άτυχου Άγγελου, με βάση τις εγκληματολογικές θεωρίες (κι όχι τις όποιες αστυνομικές ή δημοσιογραφικές εκδοχές).
1. Προφανώς βρισκόμαστε, σύμφωνα με τα μέχρις ώρας δεδομένα, μπροστά σε ένα συνδυασμό αρνητικών παραγόντων (άρρωστες σχέσεις, άρρωστες καταστάσεις), που σε μεγάλο βαθμό αναδεικνύουν μία παραβατική υποκουλτούρα βίας, ενταγμένη σε μία υποβαθμισμένη ανθρώπινη οικολογία. Ίσως οι βιοχημικές και οι βιοκοινωνικές θεωρίες να έχουν κάτι να πούνε επ’αυτού.
2. Επειδή αυτές οι επικίνδυνες κι εντέλει θανατηφόρες συμπεριφορές δεν εμφανίζονται εφ’ άπαξ, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι συγγενείς και οι φίλοι τις γνώριζαν, αλλά δεν μιλούσαν, από φόβο ή από αδιαφορία. Ίσως οι κοινωνιοψυχολογικές θεωρίες, σε συσχετισμό με τις θεωρίες περί κοινωνικής αποδιοργάνωσης, να έχουν κάποια απάντηση.
3. Η ευρύτερη κοινωνία της ηδονοβλεψίας και της κακοήθειας, η κοινή γνώμη του «συνοπτισμού» (όπου οι πολλοί παρατηρούν τους λίγους), περιμένει την έλευση του Κακού για να κινητοποιηθεί (sic). Ίσως οι θεωρίες κοινωνικού ελέγχου να πρέπει ν’ αναδιατυπωθούν.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι συγγενείς και οι φίλοι τις γνώριζαν, αλλά δεν μιλούσαν, από φόβο ή από αδιαφορία.
4. Το πολιτικό σύστημα αλληλοκατηγορείται για τα μέτρα, που δεν λήφθηκαν διαχρονικά, όμως ουδείς ευθύνεται τελικά. Ίσως η ανομία να έχει εισχωρήσει παντού, ακόμη και στην πολιτική ηθική.
5. Οι υπέρμαχοι της επαναφοράς της ποινής του θανάτου βρήκαν την ευκαιρία να δείξουν την ευσπλαχνία τους (δια του αίματος;), λες και ο φόβος της τιμωρίας να μπορεί να σταματήσει τέτοιου είδους εγκλήματα. Ίσως αυτός ο νεοσυντηρητισμός «των σπασμένων σχέσεων» να συδυάζεται με το πολιτικό κλίμα της εποχής.
6. Τα αδηφάγα ΜΜΕ έχουν πάθει «εικονική σύγχυση», γιατί δεν ξέρουν τι να δείξουν και τι ν’ αποκρύψουν. Ίσως οι θεωρίες του καρναβαλιού του εγκλήματος, μαζί με τον ηθικό πανικό, στο τέλος να τούς καθοδηγήσουν.
7. Τα διάφορα κινήματα για «τα δικαιώματα του παιδιού» συνεχίζουν να φλυαρούν χωρίς κάποια ουσιαστική πρόταση. Ίσως οι συγκρουσιακές θεωρίες «περί δικαιωματισμού» να μη τούς επιτρέπουν συναινέσεις.
8. Οι θυματολογικές ενώσεις υπεραποσχολούνται με τις γυναικοκτονίες κι έχουν αφήσει λίγο χώρο για τα υπόλοιπα θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Ίσως οι «θεωρίες πολιτικής ορθότητας», ή ακύρωσης, ή αφύπνισης, να ρίξουν φως στις αναστολές τους.
9. Οι ριζοσπάστες και οι καταργηστές σκέφτονται πώς για όλα είναι το Κράτος υπεύθυνο, οπότε το θέμα ελύθη. Ίσως κάποιοι οφείλουν να μελετήσουν ξανά Ντοστογιέφσκι.
10. Οι άθεοι και οι άπιστοι αναρωτιώνται πως αφήνει ο καλός Θεός να γίνονται τέτοια ειδεχθή εγκλήματα. Ίσως η αθεϊστική θεωρία να τούς δίνει επιχειρήματα, αλλά όχι απαντήσεις.
Δεν γνωρίζω αν το προφυλακισμένο ζευγάρι διέθετε ηθική ανάπτυξη κι ωριμότητα ελέγχου των πράξεων και παραλείψεων, δεν γνωρίζω με ποιό τρόπο εξουδετέρωναν ηθικά τα βασανιστήρια που έκαναν στον αθώο Άγγελο, δεν γνωρίζω αν συντρέχουν όλα τα στοιχεία για να θεωρηθούν «εγκληματικές προσωπικότητες», είμαι όμως βέβαιος ότι η οποιαδήποτε μη-ολβιότητα και μη-ικανοποίηση για τη ζωή τους δεν μπορεί να δικαιολογήσει ένα τέτοιας αγριότητας έγκλημα, που στην ουσία είναι «έγκλημα κατά του Ανθρώπου».
ΥΓ. Θέλω να ελπίζω ότι όσοι επωφεληθούν από τη δωρεά οργάνων του Άγγελου, θα ακούνε την πονεμένη του ψυχή να φωνάζει «γιατί;».