Εγκατεστημένα οικονομικά συμφέροντα αλλά και μια εγγενής εγχώρια τάση, αυτή της ήσσονος προσπάθειας, μακριά από κοπιώδη εργασία, με τον εκσυγχρονισμό ουσιαστικά «εχθρό», στην αντίπερα όχθη: Ίσως το ιδιότυπο αυτό πλέγμα αιτιών να μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά την άρνηση δικαστικών λειτουργών ως προς τη χρήση ψηφιακών εργαλείων κατά την άσκηση του έργου τους. Εν τέλει και την παροιμιώδη καθυστέρηση της ελληνικής Δικαιοσύνης στην πορεία της προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό της, και μια νέα ψηφιακή πραγματικότητα για τη χώρα.
Η θέση ανήκει στον Μιχάλη Πικραμένο, Αντιπρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας και Καθηγητή Νομικής Σχολής ΑΠΘ, και τη διατύπωσε κατά την ομιλία του με θέμα «Δόμηση δημόσιας πολιτικής για την αποτελεσματική απονομή της Δικαιοσύνης», δίνοντας αφορμή στο πολυπληθές ακροατήριο να τον χειροκροτήσει θερμά στην εσπερίδα που διοργάνωσε το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα & την Ευρώπη, υπό την Άννα Διαμαντοπούλου, με την υποστήριξη του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, τη Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου, στο ξενοδοχείο King George.
Το NB Daily δημοσιεύει χαρακτηριστικά σημεία της ομιλίας του κ. Πικραμένου, η οποία διαπνεόταν εμφανώς από υψηλή δόση αυτοκριτικής (καθώς ο ομιλητής προέρχεται από τα σπλάχνα του δικαστικού σώματος), και ευθυκρισίας.
Ο Αντιπρόεδρος του ΣτΕ έκανε εκτενή αναφορά στις νέες τεχνολογίες, ζηλεύοντας τρόπον τινά την Κίνα και το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας, το οποίο αποφάσισε την ίδρυση αμιγώς ψηφιακών δικαστηρίων.
Στο κεφάλαιο «Τεχνολογίες» πάντως, για το οποίο ως προϋπόθεση νοείται τόσο η θέσπιση κανόνων δικαίου όσο και οι υποδομές, ο κ. Πικραμένος συνέδεσε τη χρήση της με ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα, πληροφόρηση των δικαστών για τη νομολογία, στατιστικά δεδομένα για την απόδοση δικαστών-δικαστηρίων, καθώς και ενημέρωση πολιτών για τη νομολογία και διαδίκων για εξέλιξη της δίκης.
Αφού έκανε λόγο για το τρίπτυχο ηλεκτρονικής κατάθεσης δικογράφων – ηλεκτρονικής κοινοποίησης – ηλεκτρονικού φακέλου, ο κ. Πικραμένος δε δίστασε να αναφερθεί και στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, τονίζοντας με νοήμα: «Προσωπικά, έχω προτείνει τη λύση της τηλεματικής, αλλά έγινα κακός…». Ο Καθηγητής τέθηκε πάντως αναφανδόν υπέρ της Τεχνητής Νοημοσύνης, καθώς η χρήση συστημάτων της κερδίζει έδαφος σε πολλές χώρες για την αντιμετώπιση επιμέρους προβλημάτων, η υπέρβαση των οποίων υπηρετεί την αποτελεσματική επίλυση των διαφορών.
«Με βάση τη διεθνή εμπειρία, η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να δώσει λύσεις στα εξής ζητήματα«, είπε χαρακτηριστικά, και συμπλήρωσε:
- «Στον τομέα διοίκησης της Δικαιοσύνης με τη σύνταξη αυτοματοποιημένων εγγράφων του δικαστηρίου στην τελική τους μορφή. Με την αυτοματοποίηση εργασιών ρουτίνας, όπως η εξαγωγή αυτοματοποιημένων εγγράφων, (πράξεων, αποδεικτικών, πιστοποιητικών, βεβαιώσεων κλπ. που ενημερώνονται από τα στοιχεία υποθέσεων του ΟΣΔΔΥ ΔΔ, χωρίς να απαιτείται ανθρώπινη συντακτική ή γραμματική παρέμβαση για την τελική διαμόρφωσή τους). Με την αυτοματοποίηση κατανομής και επεξεργασίας εισερχομένων εγγράφων, την παρακολούθηση προθεσμιών καθώς και τους ψηφιακούς βοηθούς για την καλύτερη εξυπηρέτηση και ενημέρωση των πολιτών, σχετικά με την πρόσβασή τους στο δικαστικό σύστημα.
- Στον τομέα βοηθητικών υπηρεσιών της δικαιοσύνης για το συσχετισμό υποθέσεων με τις επικαλούμενες διατάξεις , το συσχετισμό υποθέσεων και αποφάσεων, τη σύνταξη μέρους των κειμένων των προεισηγήσεων, των εκθέσεων έδρας και των αποφάσεων (στοιχεία διαδίκων, προσβαλλόμενη πράξη, ιστορικό). Στην πρότυπη δίκη μετά τη δημοσίευση της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας, τα διοικητικά δικαστήρια δικάζουν τις υποθέσεις που είχαν ανασταλεί. Με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης ενημερώνονται όλα τα δικαστήρια και διευκολύνεται η συγγραφή των αποφάσεων.
- Στον τομέα της απονομής της δικαιοσύνης αλγοριθμική λήψη και σύνταξη αποφάσεων σε συμβούλιο, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις προφανούς απαραδέκτου ή πρόδηλης βασιμότητας. Τα κείμενα των αποφάσεων που συντάσσονται από τον εισηγητή μπορούν να στηρίζονται σε συγκεκριμένο πρότυπο το οποίο πιστοποιεί το «απαράδεκτο» της ασκήσεως του ενδίκου μέσου ή το προδήλως βάσιμο (άρθρα 34Α,34Β και 34Γ του π.δ. 18/1989). Το σύστημα διαπιστώνει την έλλειψη των βασικών χαρακτηριστικών και επισημαίνει στον χρήστη ότι πρέπει να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο, κατά το οποίο σχηματίζει το κείμενο στην τελική του μορφή (χωρίς να απαιτεί διαμόρφωση από τον χρήστη) και ο χρήστης ελέγχει, παρεμβαίνει αν υπάρχει ιδιαιτερότητα και υπογράφει. Αυτοματοποιημένη έκδοση αποφάσεων επί αιτήσεων αναστολών χωρίς αντικείμενο. Ο χρήστης ελέγχει και έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει τυχόν περιπτώσεις που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες. Αν ο εισηγητής διαπιστώνει ότι μία υπόθεση χρήζει εξ ολοκλήρου ιδιαίτερη αντιμετώπιση, ακολουθεί τη συνήθη διαδικασία. Αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων σε υποθέσεις μικροδιαφορών για τα διοικητικά δικαστήρια, που επιδικάζουν διαφορές χαμηλού ποσού για ασφαλιστικές και φορολογικές υποθέσεις και προστίμων μικρής χρηματική αξίας, με επιφύλαξη όμως, λόγω της πολυπλοκότητας της νομοθεσίας και της ανομοιογένειας των περιπτώσεων.
- Αυτοματοποιημένη ανωνυμοποίηση/ψευδωνυμοποίηση δικαστικών αποφάσεων. Η εφαρμογή συστημάτων ανωνυμοποίησης και ψευδωνυμοποίησης κρίνεται απαραίτητη, για τη άμεση και αποτελεσματική διάχυση της νομολογίας των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων και για λόγους οικονομίας πόρων και χρόνου. Η ανωνυμοποίηση πρέπει να γίνεται με ασφάλεια, λαμβάνοντας υπόψη τις περιπτώσεις εκείνες, που η ταυτότητα του φυσικού προσώπου μπορεί να αποκαλυφθεί από επιμέρους στοιχεία του πραγματικού της υπόθεσης, και για τον λόγο αυτό επιβάλλεται η ουσιαστική ανθρώπινη παρέμβαση.
- Βελτιστοποίηση των δυνατοτήτων αναζήτησης σε βάσεις δεδομένων, νομολογίας, νομοθεσίας παρέχοντας λειτουργικότητες όπως η σημασιολογική αντιστοίχιση όρων.
- Συνδρομή στη σύνταξη προσχεδίων αποφάσεων, για την οποία γίνεται αναφορά στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Δεοντολογίας που εκπονήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης.
- Οι προγνωστικοί αλγόριθμοι, εκπαιδεύονται και λειτουργούν κατά τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν και οι αλγόριθμοι λήψης αποφάσεων. Η διαφορά τους εστιάζεται στον σκοπό χρήσης τους.
- Η χρήση της προγνωστικής δικαιοσύνης θα μπορούσε να τροποποιήσει τη διαδικασία λήψης δικαστικών αποφάσεων. Ο ρόλος του δικαστή είναι «να διαιτητεύει μεταξύ αντίθετων ισχυρισμών και όχι να ακυρώνει ή να επιβεβαιώνει μια αυτοματοποιημένη λύση». Ωστόσο, δεδομένου ότι η προγνωστική δικαιοσύνη αποτελείται από αυτοματοποιημένη επεξεργασία δεδομένων, δεν πρέπει να οδηγεί τους δικαστές να αναπαράγουν την πρόταση του αλγόριθμου, χωρίς προηγούμενη μελέτη. Η ανησυχία ενισχύεται λαμβάνοντας υπόψη την τάση των ανθρώπων να εμπιστεύονται υπερβολικά τις αυτοματοποιημένες διαδικασίες χωρίς να τις αξιολογούν, με κίνδυνο να προκαλέσουν σφάλματα στη λήψη αποφάσεων ή να νομιμοποιήσουν σφάλματα και προκαταλήψεις που παράγονται από ένα τέτοιο σύστημα».
Οι κίνδυνοι
Ο κ. Πικραμένος συνόψισε τους κινδύνους από τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης γενικότερα στην οργάνωση και λειτουργία της διακυβέρνησης στη σύγχρονη δημοκρατία στα εξής σημεία:
Δεν πρέπει να παραβιάζονται οι τεθειμένοι διοικητικοί μηχανισμοί και οι θεσμικές εγγυήσεις διακυβέρνησης της χώρας,
Οι άνθρωποι διατηρούν τον έλεγχο και διαφυλάσσουν το ανθρώπινο πρόσωπο του συστήματος, τα δικαιώματα του ατόμου και τους κανόνες δεοντολογίας.
Ο μεγάλος κίνδυνος της χρήσης της τεχνολογίας στο δημόσιο τομέα είναι τα πρόσωπα που λαμβάνουν τις αποφάσεις να καταστούν αιχμάλωτα των “υπεράνθρωπων δυνατοτήτων” της Τεχνητής Νοημοσύνης.
