Για πρώτη φορά στην ιστορία του δικαστικού σώματος, παρέχεται η δυνατότητα συμμετοχής του στην επιλογή της ηγεσίας του. Πρόκειται για μία εξαιρετικά σημαντική ρύθμιση, η οποία προστέθηκε στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, υπό τον Γιώργο Φλωρίδη, για τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου ως προς το ενέχυρο και τη σύσταση Ενιαίου Ηλεκτρονικού Μητρώου Ενεχύρων επί κινητών, απαιτήσεων και άλλων δικαιωμάτων και άλλες διατάξεις, το οποίο κατατέθηκε χθες στη Βουλή (άρθρο 27).
Όπως τονίζεται και στην αιτιολογική έκθεση, η προτεινόμενη ρύθμιση αποτελεί σταθμό για την εδραίωση και ενίσχυση του κράτους δικαίου στη χώρα μας. Η Ελλάδα, ακολουθώντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα στο ζήτημα αυτό, παρέχει στην Ολομέλεια των οικείων Ανωτάτων Δικαστηρίων και στην Ολομέλεια της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, δηλαδή σε όργανο αποτελούμενο αποκλειστικά από δικαστές ή/και εισαγγελείς, τη δυνατότητα να διατυπώνει γνώμη για την επιλογή της ηγεσίας του αντίστοιχου Δικαστηρίου.
Το αίτημα της συμμετοχής των δικαστών και εισαγγελέων στην επιλογή της ηγεσίας τους έχει διατυπωθεί, άλλωστε, επανειλημμένως τόσο σε εκθέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, όσο και στις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Κράτος Δικαίου των ετών 2021, 2022 και 2023, με τη διατύπωση αντίστοιχων συστάσεων προς την Ελλάδα για τη λήψη μέτρων, ώστε να αντιμετωπιστεί η ανάγκη συμμετοχής του δικαστικού σώματος στην επιλογή των Προέδρων και Αντιπροέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων, καθώς και του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα στο ζήτημα αυτό. Η προτεινόμενη ρύθμιση εναρμονίζεται με τις ως άνω συστάσεις, χωρίς να αφίσταται ή να αποκλίνει από το υφιστάμενο συνταγματικό πλαίσιο (παρ. 5 άρθρου 90 του Συντάγματος), το οποίο επιφυλάσσει στο Υπουργικό Συμβούλιο ευρεία διακριτική ευχέρεια ως προς το ζήτημα της επιλογής των Προέδρων και Αντιπροέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων καθώς και του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου.
Σημειώνεται ότι, η παρεχόμενη γνώμη του δικαστικού σώματος μόνο ως «απλή» μπορεί να νοηθεί, υπό την έννοια ότι κατευθύνει, χωρίς, όμως, να δεσμεύει το Υπουργικό Συμβούλιο κατά τη διατύπωση της πρότασής του. Ως προς την ακολουθητέα διαδικασία, η γνώμη της Ολομέλειας της Εισαγγελίας ή του οικείου Ανώτατου Δικαστηρίου (ως ανώτατων συλλογικών οργάνων) προηγείται της γνώμης της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, με στόχο τη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας και του ανεπηρέαστου της γνώμης των δικαστών. Προκειμένου να εξασφαλισθεί το ακώλυτο της διαδικασίας, και με δεδομένο ότι για την πλήρωση των θέσεων που κενώνονται στις 30 Ιουνίου κάθε έτους ο Υπουργός Δικαιοσύνης κινεί τη διαδικασία το αργότερο έως το τέλος Απριλίου, προβλέπεται ότι η Ολομέλεια παρέχει τη γνώμη της μέσα σε ένα μήνα από τότε που ζητήθηκε από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, ώστε να αρχίσει το επόμενο στάδιο με τη διαδικασία για τη διατύπωση γνώμης από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής.
Η παρεχόμενη γνώμη του δικαστικού σώματος μόνο ως «απλή» μπορεί να νοηθεί, υπό την έννοια ότι κατευθύνει, χωρίς, όμως, να δεσμεύει το Υπουργικό Συμβούλιο κατά τη διατύπωση της πρότασής του.
Προβλέπεται, περαιτέρω, ότι η Ολομέλεια συνεδριάζει σε συμβούλιο (και όχι δημόσια) και μετέχουν σε αυτήν όλα τα μέλη του Δικαστηρίου. Σε περίπτωση κωλυμάτων η Ολομέλεια συγκροτείται νόμιμα και με λιγότερο αριθμό μελών, σε κάθε όμως περίπτωση τα παρόντα μέλη πρέπει να είναι περισσότερα από το ήμισυ των μελών που υπηρετούν. Περαιτέρω, προς διαφύλαξη της εσωτερικής γαλήνης του σώματος και των καλών σχέσεων μεταξύ των δικαστών, τα μέλη του Δικαστηρίου διατυπώνουν την πρότασή τους με μυστική ψηφοφορία επί προτυπωμένων ψηφοδελτίων, έχουν δε τη δυνατότητα να επιλέξουν περισσότερους του ενός συναδέλφους τους για την προς κάλυψη θέση και συγκεκριμένα μεταξύ όσων έχουν τα νόμιμα προσόντα: α) μέχρι πέντε (5) δικαστικούς λειτουργούς για την κάλυψη της θέσης του Προέδρου, β) μέχρι πέντε (5) δικαστικούς ή εισαγγελικούς λειτουργούς για την κάλυψη της θέσης του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, και γ) αριθμό μέχρι το πενήντα τοις εκατό όσων δικαστικών λειτουργών έχουν τα ανωτέρω προσόντα για τις προς κάλυψη θέσεις αντιπροέδρων. Το Πρακτικό με τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας διαβιβάζεται στον Υπουργό Δικαιοσύνης μέσα σε ένα (1) μήνα από τότε που ζητήθηκε η γνώμη της Ολομέλειας. Η δυνατότητα πολλαπλής ψήφου παρέχεται ακριβώς προς διευκόλυνση των μελών του Δικαστηρίου, καθώς καλούνται να επιλέξουν μεταξύ περισσοτέρων ικανότατων και πολύπειρων συναδέλφων, οι οποίοι πληρούν τα τυπικά προσόντα του δεύτερου και τρίτου εδαφίου της παρ. 3 του άρθρου 59 του Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών.
Ολόκληρη η διάταξη του άρθρου 27 στο υπό ψήφιση νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης έχει ως εξής:
«Οι προαγωγές στις θέσεις του Προέδρου και των αντιπροέδρων του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Προέδρου, του Εισαγγελέα και των αντιπροέδρων του Αρείου Πάγου, του Προέδρου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, του Γενικού Επιτρόπου της Επικρατείας στο Ελεγκτικό Συνέδριο και των αντιπροέδρων του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του Γενικού Επιτρόπου της Επικρατείας των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων ενεργούνται με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου. Το Υπουργικό Συμβούλιο, ύστερα από γνώμη της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής και εισήγηση του Υπουργού Δικαιοσύνης, επιλέγει τους προακτέους μεταξύ εκείνων που έχουν τα νόμιμα προσόντα κατά τις παρ. 4 και 5 του άρθρου 74, την παρ. 7 του άρθρου 75, τις παρ. 7 και 8 του άρθρου 83, την παρ. 7 του άρθρου 84 και τις παρ. 10,11 και 12 του άρθρου 89. Για τις προαγωγές στις θέσεις των αντιπροέδρων του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου η επιλογή γίνεται μεταξύ των δέκα (10) αρχαιοτέρων από τους δικαστικούς λειτουργούς, που έχουν τα τυπικά προσόντα, όταν η προς πλήρωση θέση είναι μία (1). Για κάθε μία επιπλέον θέση, ο αριθμός των υποψηφίων προς επιλογή αυξάνεται κατά τέσσερις (4). Ειδικά για τις προαγωγές στις θέσεις του Προέδρων και των αντιπροέδρων του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, καθώς επίσης και στη θέση του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, πριν από τη γνώμη της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής ζητείται από τον Υπουργό Δικαιοσύνης η γνώμη της Ολομέλειας του οικείου Ανώτατου Δικαστηρίου, η οποία διατυπώνεται κατόπιν μυστικής ψηφοφορίας των μελών της. Η Ολομέλεια συνεδριάζει σε συμβούλιο και μετέχουν σε αυτή όλα τα μέλη του Δικαστηρίου, στη δε Ολομέλεια του Αρείου Πάγου μετέχουν επίσης ο Εισαγγελέας και οι Αντεισαγγελείς του Αρείου Πάγου. Σε περίπτωση κωλύματος η Ολομέλεια συγκροτείται νόμιμα και με λιγότερο αριθμό μελών, σε κάθε όμως περίπτωση τα παρόντα μέλη πρέπει να είναι περισσότερα από το ήμισυ των μελών που υπηρετούν. Κάθε μέλος του Δικαστηρίου έχει δικαίωμα να επιλέξει μεταξύ όσων έχουν τα νόμιμα προσόντα κατά το δεύτερο και τρίτο εδάφιο: α) μέχρι πέντε (5) δικαστικούς λειτουργούς για την κάλυψη της θέσης του Προέδρου, β) μέχρι πέντε (5) δικαστικούς ή εισαγγελικούς λειτουργούς για την κάλυψη της θέσης του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, γ) αριθμό μέχρι το πενήντα τοις εκατό όσων δικαστικών λειτουργών έχουν τα ανωτέρω προσόντα για τις προς κάλυψη θέσεις αντιπροέδρων. Το Πρακτικό με τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας διαβιβάζεται στον Υπουργό Δικαιοσύνης μέσα σε ένα (1) μήνα από τότε που ζητήθηκε η γνώμη της Ολομέλειας. Ειδικότερα για την προαγωγή του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ζητείται από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και η γνώμη της Ολομέλειας της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, εφαρμοζομένων κατά τα λοιπά αναλογικά, όσων ορίζονται στα προηγούμενα εδάφια. Για την πλήρωση των θέσεων, οι οποίες κενώνονται στις 30 Ιουνίου κάθε έτους, ο Υπουργός κινεί τις διαδικασίες που ορίζονται στην παρούσα το αργότερο ως το τέλος Απριλίου. Αν για οποιονδήποτε λόγο κενωθεί κάποια από τις παραπάνω θέσεις κατά τη διάρκεια του δικαστικού έτους, η διαδικασία κινείται μέσα σε δύο (2) μήνες από την κένωση της θέσης. Οι ανωτέρω προαγωγές ανατρέχουν στον χρόνο κένωσης της θέσης».