Ελεύθερος αφέθηκε, έπειτα από τέσσερις ημέρες κράτησης από τις Αρχές της Γαλλίας, ο 39χρονος δισεκατομμυριούχος Πάβελ Ντούροφ, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της πλατφόρμας ανταλλαγής κρυπτογραφημένων μηνυμάτων Telegram.
Ο Ντούροφ οδηγήθηκε την Τετάρτη (28/8) ενώπιον της Γαλλικής Δικαιοσύνης. Αφού ενημερώθηκε ότι τέθηκε επισήμως υπό έρευνα για τη φημολογούμενη σύνδεση του Telegram με το οργανωμένο έγκλημα, οι δικαστές αποφάσισαν να αφεθεί ελεύθερος με περιοριστικούς όρους, εφόσον καταβάλει εγγύηση ύψους 5 εκατομμυρίων ευρώ. Ο Ντούροφ υποχρεούται επίσης να παρουσιάζεται σε αστυνομικό τμήμα δύο φορές την εβδομάδα και του απαγορεύεται η έξοδος από τη Γαλλία.
Οι Γαλλικές Αρχές απήγγειλαν κατηγορίες κατά του διευθύνοντος συμβούλου της δημοφιλούς υπηρεσίας μηνυμάτων, για συνέργεια στη διανομή εικόνων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, υποβοήθηση οργανωμένου εγκλήματος και άρνηση συμμόρφωσης σε νόμιμες εντολές για παροχή πληροφοριών στις Αρχές.
Οι ραγδαίες εξελίξεις και οι αντικρουόμενες αντιδράσεις παγκοσμίως για τη σύλληψη του αμφιλεγόμενου Γαλλορώσου πολίτη, του οποίου η εφαρμογή γνώρισε ασύλληπτη επιτυχία και απήχηση τα τελευταία χρόνια, έχουν γεννήσει διάφορους προβληματισμούς σε δικαιοπολιτικό και νομικό επίπεδο.
Πρωτοφανής σύμπλευση Ρώσων αντικαθεστωτικών και Κυβέρνησης Πούτιν στο όνομα του «αυταρχισμού» της Ρωσίας
Ενώ το Κρεμλίνο έχει περιορίσει τις περισσότερες άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, το Telegram δεν έχει απαγορευτεί (ακόμη), παρά την ταραχώδη σχέση του εκατομμυριούχου με τη χώρα του.
Ο Ντούροφ είναι γνωστός για την αντίστασή του στις Ρωσικές αρχές από την εποχή που ήταν διευθύνων σύμβουλος της πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης VKontakte, όταν αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις της Κυβέρνησης για την κατάργηση σελίδων της αντιπολίτευσης και την παροχή πληροφοριών για τους Ουκρανούς διαδηλωτές που συμμετείχαν στην επανάσταση του 2014 στη χώρα. Αυτή η στάση τον ανάγκασε τελικά να πουλήσει το VKontakte σε επιχειρηματίες προσκείμενους στον Πούτιν και να απομακρυνθεί από τη Ρωσία. Στη συνέχεια, ο ίδιος επέλεξε την εξορία και βρήκε καταφύγιο στο πολιτικά «ουδέτερο» Ντουμπάι, όπου κυκλοφόρησε το Telegram την ίδια χρονιά.
Το Telegram, που δημιουργήθηκε με έμφαση στην προστασία του απορρήτου των χρηστών, έχει εξελιχθεί σε βασικό εργαλείο για την οργάνωση διαμαρτυριών ενάντια στον Πούτιν, ιδιαίτερα μετά την καταστολή των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και την απαγόρευση δυτικών πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης στη Ρωσία.
Όμως την ίδια στιγμή, η σύλληψη του Ντούροφ αποτέλεσε οπορτουνιστική ευκαιρία για το Κρεμλίνο, το οποίο παρουσίασε το γεγονός ως παράδειγμα υποκρισίας της Δύσης, όσον αφορά την ελευθερία του λόγου.
«Οι σχέσεις μεταξύ της Μόσχας και του Παρισιού έχουν πέσει στο ναδίρ, εν μέρει λόγω της στάσης που υιοθέτησε το Παρίσι όσον αφορά την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία διάδοσης πληροφοριών, και σε σχέση με το επάγγελμα του δημοσιογράφου εν γένει», δήλωσε ο Λαβρόφ σχολιάζοντας το γεγονός.
Οι κρατικές εκπομπές και τα μέσα ενημέρωσης υποστήριξαν ότι οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών ενορχήστρωσαν τη σύλληψη για να αποκτήσουν πρόσβαση στα δεδομένα του Telegram, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών συνομιλιών εκατομμυρίων Ρώσων χρηστών. Προπαγανδιστές προειδοποίησαν ότι οι χρήστες θα πρέπει να διαγράψουν άμεσα ευαίσθητες συνομιλίες, φοβούμενοι ότι ο Ντούροφ θα παραδώσει τα «κλειδιά» της πλατφόρμας στις δυτικές αρχές. Η πιθανή κατάρρευση του Telegram, που μέχρι τις αρχές του 2023 διαχειριζόταν έως και το 80% της συνολικής κυκλοφορίας μηνυμάτων στη Ρωσία, θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις για τη ρωσική κοινωνία, καθώς η εφαρμογή έχει γίνει βασικό εργαλείο όχι μόνο για την πολιτική διαφωνία, αλλά και για την καθημερινή επικοινωνία εκατομμυρίων Ρώσων, σύμφωνα με τον Guardian.
Παράλληλα, όμως, θα δημιουργούσε τεράστιο ψηφιακό κενό και χάος στον συντονισμό των ρωσικών στρατευμάτων εν μέσω πολέμου. Και αυτό διότι η εφαρμογή χρησιμοποιείται ευρέως από τον ρωσικό στρατό για επικοινωνίες στο πεδίο της μάχης, χάρη στα προβλήματα που ανέκυψαν με την ανάπτυξη του δικού του εθνικού ασφαλούς συστήματος επικοινωνιών. Μάλιστα τις τελευταίες ημέρες, οι αξιωματούχοι και οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου – υπό τον φόβο «διαρροής» ευαίσθητων ζητημάτων εθνικής ασφάλειας – έλαβαν εντολή να καθαρίσουν όλες τις επικοινωνίες τους από το Telegram, μετέδωσε το φιλοκρεμλινικό κανάλι Baza.
Οι πολιτικοί αρχηγοί το αγαπούν – ειδικά ο Μακρόν!
Σύμφωνα με το Politico, η εφαρμογή κρυπτογραφημένης ανταλλαγής μηνυμάτων χρησιμοποιείται μανιωδώς στους πολιτικούς κύκλους και στα μέσα ενημέρωσης — συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν
Η σύλληψη του Ντουρόφ «δεν ήταν σε καμία περίπτωση πολιτική απόφαση», βιάστηκε να αποσαφηνίσει αμέσως στον προσωπικό του λογαριασμό στο X. “Η Γαλλία είναι βαθιά αφοσιωμένη στην ελευθερία της έκφρασης και της επικοινωνίας, στην καινοτομία και στο πνεύμα της επιχειρηματικότητας. Έτσι θα παραμείνει”.
Οι Γαλλικές αρχές, ανησυχώντας για την ασφάλεια των επικοινωνιών, έχουν προσπαθήσει να περιορίσουν τη χρήση του Telegram και άλλων εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων, όπως το WhatsApp και το Signal, στους πολιτικούς κύκλους. Τον Νοέμβριο του περασμένου έτους, η τότε Πρωθυπουργός Ελιζαμπέτ Μπορν απαγόρευσε τη χρήση αυτών των εφαρμογών από τους Υπουργούς και το επιτελείο τους, επικαλούμενη «κενά» σε θέματα ασφαλείας. Παρόμοιες προσπάθειες έγιναν και στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση, όπου οι βουλευτές ενθαρρύνθηκαν να χρησιμοποιούν άλλες Γαλλικές εναλλακτικές λύσεις, αν και με περιορισμένη επιτυχία.
Ωστόσο, η «Αναγέννηση» (Renaissance), το κόμμα του Μακρόν, εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το Telegram για να στέλνει ανακοινώσεις σε δημοσιογράφους, μέσω ενός ιδιωτικού καναλιού που περιλαμβάνει 150 εκπροσώπους του Τύπου. Παράλληλα, κανάλι διαθέτουν η Γαλλική Προεδρία, το Γαλλικό Υπουργείο Εσωτερικών καθώς και ο ίδιος ο Μακρόν, όπου κοινοποιεί δηλώσεις και ειδήσεις στους τουλάχιστον 30.000 συνδρομητές του.
Telegram και ανομία – Το παράδειγμα του Sextortion στην Ελλάδα
Είτε πρόκειται για διάδοση θεωριών συνωμοσίας, είτε για οργάνωση ταραχών, η εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων Telegram έχει γίνει το επίκεντρο της εξτρεμιστικής δραστηριότητας στο διαδίκτυο, προσελκύοντας από υπέρμαχους της λευκής υπεροχής έως και Τζιχαντιστές. Για παράδειγμα, το Telegram χρησιμοποιήθηκε για να υποκινήσει και να συντονίσει τις ταραχές κατά των μεταναστών στο Ηνωμένο Βασίλειο στις αρχές Αυγούστου. Μετά τη δολοφονία τριών νεαρών κοριτσιών στο Σάουθπορτ της Βόρειας Αγγλίας στις 29 Ιουλίου, τα κανάλια Telegram χρησιμοποιήθηκαν από εξτρεμιστές για να υποδαυλίσουν το μίσος κατά των μουσουλμάνων, να διανείμουν τοποθεσίες και στόχους για ενέργειες και να διαδώσουν πρακτικές συμβουλές για επίδοξους ταραχοποιούς, σύμφωνα με το Bloomberg Νews. Παράλληλα, η εφαρμογή χρησιμοποιείται και για άλλες παράνομες δραστηριότητες, όπως η διακίνηση ναρκωτικών και η διανομή εικόνων σεξουαλικής κακοποίησης ανήλικων παιδιών.
Το Telegram έχει βρεθεί στο επίκεντρο και της Ελλάδας, πριν από έναν χρόνο περίπου, μετά την αποκάλυψη των εκατοντάδων συνομιλιών διακίνησης γυμνών φωτογραφιών και βίντεο γυναικών χωρίς τη συναίνεσή τους. Σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και της Κύπρου, χρήστες δημιουργούσαν ομάδες στο Telegram, όπου ανέφεραν το όνομα και το προφίλ της γυναίκας που αναζητούν, προσπαθώντας να αποκτήσουν προσωπικό φωτογραφικό υλικό ή βίντεο από άλλους χρήστες.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση παράνομης ομάδας της πλατφόρμας, στην οποία είναι εγγεγραμμένα περισσότερα από 15.000 μέλη, που ανταλλάσσουν ή δημοσιεύουν τέτοιο πορνογραφικό υλικό, όπως σημείωνε το Νews247. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για περισσότερες από 100.000 γυμνές φωτογραφίες, που έχουν διακινηθεί χωρίς συναίνεση, ενώ – όπως καταγγέλλεται – ανεβαίνουν και φωτογραφίες γυναικών που έχουν ληφθεί σε δημόσιους χώρους χωρίς τη συναίνεσή τους.
Κρυπτογράφηση: Από εγγυητής εμπιστευτικότητας και διαφάνειας σε «όχημα» εγκληματικών πράξεων
Το Telegram προσφέρει κρυπτογράφηση για όλες τις συνομιλίες, πλην όμως η συγκεκριμένη επιλογή δεν είναι ενεργοποιημένη στις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις. Αντιθέτως, οι αντίπαλες υπηρεσίες ανταλλαγής μηνυμάτων, όπως WhatsApp και Signal, χρησιμοποιούν από προεπιλογή κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο, που θεωρείται από τους καλύτερους τρόπους προστασίας των μηνυμάτων των χρηστών. Ο ιστότοπος προσφέρει ως εκ τούτου κρυπτογράφηση από άκρο σε άκρο μόνο σε χρήστες που ξεκινούν μια «μυστική συνομιλία», καθιστώντας έτσι τα μηνύματα μη αναγνώσιμα από το Telegram και τυχόν επίδοξους υποκλοπείς. Το Telegram βασίζεται επίσης στα δικά του πρωτόκολλα κρυπτογράφησης, παραμένοντας μακριά από τα ραντάρ των ειδικών ασφαλείας. Σχετικά δε με τη δημιουργία ομαδικών συνομιλιών, το Telegram επιτρέπει τη δημιουργία ομάδων έως και 200.000 μελών, σε σύγκριση με το όριο των 1.024 ατόμων του WhatsApp. Αυτή η δυνατότητα έχει προκαλέσει ανησυχίες μεταξύ ειδικών, καθώς σε τόσο μεγάλες ομάδες είναι πιο εύκολο να διαδοθούν ψευδείς ειδήσεις και παραπληροφόρηση.
Η κρυπτογράφηση αποτελεί καταρχήν βασικό στοιχείο για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της ψηφιακής κυριαρχίας και της καινοτομίας. Ωστόσο, παρατηρείται ότι οι εγκληματικές οργανώσεις χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο κρυπτογραφημένα εργαλεία επικοινωνίας και συνεχίζουν να βρίσκουν μεθόδους για να αξιοποιήσουν τις πιο πρόσφατες τεχνολογίες, για να αποφύγουν τις έρευνες. Αυτό οδηγεί τις δικαστικές αρχές και τις αρχές επιβολής του νόμου να εξαρτώνται όλο και περισσότερο από ψηφιακά δεδομένα για να προχωρήσουν σε αυτές τις έρευνες, που συχνά είναι δυσκόλως προσβάσιμα, σύμφωνα με την Eurojust.
Γνωστά είναι τα παραδείγματα των πλατφορμών Sky ECC και EncroChat, οι οποίες προσέφεραν κρυπτογραφημένες υπηρεσίες επικοινωνίας και κατέληξαν να χρησιμοποιούνται από εγκληματικά δίκτυα, κυρίως για τη διακίνηση ναρκωτικών και άλλες παράνομες δραστηριότητες. Οι αρχές κατάφεραν να παραβιάσουν την ασφάλεια αυτών των πλατφορμών και να αποκτήσουν πρόσβαση σε εκατομμύρια μηνύματα, γεγονός που οδήγησε σε μαζικές συλλήψεις και αποτροπή βίαιων επιθέσεων. Αυτή η εξέλιξη γέννησε όμως και κρίσιμα νομικά ερωτήματα, εγειρόμενα κυρίως από ακτιβιστικές ΜΚΟ, σχετικά με τις μεθόδους συλλογής αποδεικτικών στοιχείων από τις κρατικές αρχές και τη νομιμότητά τους.
Νέος πονοκέφαλος για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Από την πλευρά του, το Telegram ανέφερε ότι τηρεί τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο έλεγχος του περιεχομένου συμμορφώνεται “προς τους κανόνες των εταιρειών του κλάδου και βελτιώνεται συνεχώς”.
Παρά το γεγονός ότι το Telegram «φιγούραρε» ως μια πλατφόρμα που φιλοξενεί παράνομο περιεχόμενο, η ΕΕ δεν είχε αναλάβει δράση επισήμως. Η σύλληψη του Ντούροφ, έγινε χωρίς να εμπλακούν οι κύριοι ρυθμιστικοί φορείς της ΕΕ που εποπτεύουν το Telegram. Η υπόθεση αυτή, που διεκπεραιώθηκε από τις Γαλλικές αρχές, δείχνει ότι η Γαλλία δεν περίμενε την επιβολή του DSA από την ΕΕ, αλλά προτίμησε να δράσει άμεσα και αυτόνομα.
Η Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) τέθηκε σε ισχύ Φεβρουάριο του 2024. Μέχρι στιγμής, η ΕΕ έχει επικεντρώσει τις προσπάθειές της σε μεγάλες πλατφόρμες όπως η TikTok, η X (πρώην Twitter) και η Meta, οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως «Πολύ Μεγάλες Διαδικτυακές Πλατφόρμες» (VLOPs) που υπόκεινται πλέον σε πιο αυστηρές υποχρεώσεις. Ωστόσο, το Telegram έχει δηλώσει ότι έχει λιγότερους από 45 εκατομμύρια χρήστες στην ΕΕ, πράγμα που σημαίνει ότι δεν εμπίπτει στην άμεση εποπτεία των Βρυξελλών και δεν αντιμετωπίζει τις ίδιες αυστηρές ρυθμίσεις.
Η υπόθεση του Telegram κατέδειξε όχι μόνο την καθυστέρηση ή και ίσως την ανεπάρκεια των ευρωπαϊκών διαδικασιών για ορισμένα ζητήματα αλλά και τη δυσχέρεια της ΕΕ στην εφαρμογή του DSA, όπως ακριβώς είχε γίνει και με τη ρύθμιση- ορόσημο για τον ψηφιακό χώρο, δηλαδή τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων (GDPR) στο παρελθόν. Η καθυστέρηση στην επιβολή των κανονισμών, η πολυπλοκότητα της διαχείρισης των πλατφορμών και η ανάγκη για συντονισμό μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών αρχών και των ευρωπαϊκών θεσμών είναι ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά.
Επαναπροσδιορίζοντας την έννοια της ελευθερίας της έκφρασης: A la carte προστασία ή στάθμιση συμφερόντων;
Ο «ελεύθερος λόγος» από μια υπόθεση με φιλελεύθερη χροιά έχει μετατραπεί σε συντηρητική υπόθεση, καθορίζοντας εν πολλοίς και την πολιτική ατζέντα της τελευταίας δεκαετίας. Προτού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνουν το κυρίαρχο κανάλι πολιτικής επικοινωνίας, η υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου συνδεόταν κυρίως με ακτιβιστικές οργανώσεις που μάχονταν για την προστασία των δημοσιογράφων κλπ. Τώρα, οι συντηρητικοί έχουν υιοθετήσει τη ρητορική των πολιτικών ελευθεριών για να διαμαρτυρηθούν για τη στάση των φιλελεύθερων κυβερνήσεων, οι οποίες παρεμβαίνουν στην ιδανικά «ουδέτερη» δημόσια σφαίρα του Διαδικτύου.
Η κράτηση του Ντούροφ πυροδότησε γρήγορα κριτική από γνωστές προσωπικότητες που τάσσονται κατά της λογοκρισίας, όπως ο Ίλον Μασκ και ο Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ.
Ο Μασκ δημοσίευσε το «#FreePavel» στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X μαζί με ένα βίντεο του Ντούροφ στην εκπομπή του Τάκερ Κάρλσον, όπου ο ιδρυτής του Telegram επαίνεσε το X για το πιο ανοιχτό και μετριοπαθές ύφος της εφαρμογής υπό τη διεύθυνση του Mασκ.
Ακόμη και στις αυταρχικές χώρες (π.χ. Αζερμπαϊτζάν, Ιράν κ.λπ.), η αντίσταση του Telegram στην κυβερνητική λογοκρισία έχει επίσης κερδίσει τον σεβασμό των πιο ριζοσπαστικών ομάδων της Κοινωνίας των Πολιτών — αναγνωρίζοντας, έστω, τα μειονεκτήματα της πλατφόρμας.
«Η Kοινωνία των Πολιτών είχε μια περίπλοκη σχέση με το Telegram όλα αυτά τα χρόνια», δήλωσε η Natalia Krapiva, ανώτερη Νομική Σύμβουλος τεχνολογίας στην Access Now. «Υπερασπιστήκαμε το Telegram και τους χρήστες του έναντι των προσπαθειών αυταρχικών καθεστώτων να μπλοκάρουν και να εξαναγκάσουν την πλατφόρμα να παρέχει κλειδιά κρυπτογράφησης, αλλά έχουμε επίσης προειδοποιήσει για την καταπάτηση πολιτικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και την έλλειψη αξιόπιστου καναλιού επικοινωνίας για τους χρήστες του Telegram. Η εφαρμογή αποτυγχάνει στα περισσότερα μέτρα εταιρικής ευθύνης, συμπεριλαμβανομένης της διαφάνειας και της λογοδοσίας», είπε η Krapiva.