Ο νέος δικαστικός χάρτης είναι επίσημα εδώ και υπόσχεται μια διαφορετική εμπειρία στο πεδίο της Δικαιοσύνης. Η ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης επενδύει σε αυτή την μεταρρύθμιση, αποδίδοντας στο όλο εγχείρημα ιστορικές διαστάσεις. Ο στόχος της δραστικής μείωσης των χρόνων έκδοσης των αποφάσεων, προκειμένου το δικαιοδοτικό σύστημα να καταστεί ελκυστικό τόσο για τους πολίτες όσο και για τον επενδυτικό κόσμο, είναι φιλόδοξος. Στο παρελθόν, αρκετές ήταν οι δικαστικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες για διάφορους λόγους δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν στη χρονίζουσα παθογένεια των καχεκτικών ρυθμών. Μένει, πλέον, να αποδειχθεί αν η σημερινή πρωτοβουλία θα καταφέρει να υπερβεί τα γνωστά εμπόδια.
Με αφορμή τις αλλαγές που τέθηκαν σε ισχύ, απευθυνθήκαμε σε τρεις νέους Δικηγόρους και Προέδρους Ενώσεων Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων, προκειμένου να καταθέσουν τις σκέψεις τους για «την ατμομηχανή των μεταρρυθμίσεων», όπως έχει χαρακτηριστεί.
Του Στέλιου Βούκουνα*
Μια αναποτελεσματική στρατηγική για την Δικαιοσύνη
Ο νέος δικαστικός χάρτης παρουσιάστηκε σαν τη μεταρρύθμιση που θα άλλαζε τα πάντα στον χώρο της Δικαιοσύνης, ειδικά την ταχύτητα έκδοσης των αποφάσεων. Ωστόσο, με την έναρξη του δικαστικού έτους δεν έχουν επιλυθεί βασικές απορίες στους παράγοντες της δίκης (δικαστές, δικηγόρους) που καλούνται να τον εφαρμόσουν.
Ο νομικός κόσμος ζητά απαντήσεις στα ερωτήματα που προκύπτουν. Ο Υφυπουργός Δικαιοσύνης στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής όπου συζητούνταν το σχέδιο νόμο για την εναρμόνιση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας με τον N 5108/2024 ανέφερε ότι «σας ενημερώνω λοιπόν, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ότι στο πλαίσιο του χρόνου που είχαμε για την ενημέρωση των δικαστών, των δικηγόρων και των δικαστικών υπαλλήλων, έχουμε προετοιμάσει το νομικό κόσμο για την εφαρμογή των νέων διατάξεων και ελπίζω ότι αυτό θα γίνει απρόσκοπτα από 16 Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους, που αρχίζει και το νέο δικαστικό έτος». Από τις ανακοινώσεις των κατά τόπους Πρωτοδικείων της χώρας εκτιμώ ότι δεν ευσταθεί ο παραπάνω ισχυρισμός.
Παραθέτω χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την ανακοίνωση του Πρωτοδικείου Κατερίνης όπου επισημαίνεται ότι «κατόπιν τούτου, ειδικότερα για το διάστημα από 16.9.2024 έως 30.9.2024, όλες οι υποθέσεις τακτικής διαδικασίας, ειδικών διαδικασιών, εκούσιας και ασφαλιστικών μέτρων (αρμοδιότητας Μονομελούς Πρωτοδικείου και αρμοδιότητας πρώην Ειρηνοδικείων Κατερίνης και Κολινδρού) θα δικαστούν στις 19.9.2024, ήτοι ημέρα Πέμπτη και ώρες 09:00 και 11:00 (ανάλογα με τα εκθέματα που θα διαμορφωθούν) από όλους τους Δικαστές της Γενικής και της Ειδικής Επετηρίδας, με κατανομή των υποθέσεων και χρέωση αυτών από τη Διευθύνουσα το Πρωτοδικείο». Δηλαδή, οι συνάδελφοι καλούνται να δικάσουν και 3 και 4 υποθέσεις σε μια μέρα με ελάχιστη προετοιμασία.
Ενδεικτική και η ανακοίνωση του Πρωτοδικείου Πειραιά που αναφέρει ότι «ως προς το Ειρηνοδικείο Πειραιά και Νίκαιας στα καταστήματα των ανωτέρω καταργούμενων δικαστικών σχηματισμών θα συνεχίσουν να εκδικάζονται προσδιορισθείσες υποθέσεις, δεδομένου του έντονου χωροταξικού προβλήματος που αντιμετωπίζει το Πρωτοδικείο Πειραιά στο Δικ. Μέγαρο των οδών Φίλωνος και Σκουζέ, τόσο οι αίθουσες συνεδριάσεως όσο και σε χώρους γραφείων και αποθηκευτικών χώρων και της αδυναμίας μεταφοράς όλων των εκκρεμών υποθέσεων αλλά και του αρχειακού υλικού των ανωτέρω δύο καταργούμενων Ειρηνοδικείων σε αυτό». Προκύπτει, συνεπώς, ότι ο σχεδιασμός ήταν πρόχειρος και βιαστικός καθώς οι δίκες θα γίνονται μέχρι και σε αποθηκευτικούς χώρους.
Την προηγούμενη Τετάρτη, 11.9.2024, ψηφίστηκε στη Βουλή ο νόμος που θα προσαρμόσει τον Κώδικα Πολιτικής και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας στις αλλαγές του νέου δικαστικού χάρτη. Οι αλλαγές προχωράνε πριν υλοποιηθεί ο σχεδιασμός πού θα δικάζεται η κάθε υπόθεση, πριν γίνει ενδελεχής έρευνα αν και κατά πόσο μπορεί να προχωρήσει η αλλαγή με βάση τα κτηριακά συγκροτήματα. Ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας και ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας τροποποιούνται για να εφαρμοστούν στις 16.9.2024. Δηλαδή, ο διαθέσιμος χρόνος προσαρμογής και αφομοίωσης των αλλαγών από τους δικαστές, τους δικηγόρους και επακόλουθα και τους πολίτες είναι ανύπαρκτος, καθώς στις 16.9.2024 είναι η πρώτη μέρα του νέου δικαστικού έτους.
Δεν θα ήθελα να επαναλάβω την κριτική που είχαμε ασκήσει ως Ένωση Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων Αθηνών στην συζήτηση που διεξήχθη στην Βουλή για τον Δικαστικό Χάρτη. Θέλω μόνο να επισημάνω ότι εξαρχής είχαμε παρατηρήσει τις δυσκολίες της άμεσης εφαρμογής του συγκεκριμένου νόμου. Είχαμε, ακόμα, επισημάνει, ότι πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις για να προχωρήσει η αλλαγή αυτή.
Η κυβέρνηση διά των αρμόδιων Υπουργών της ορθώς είχε υποστηρίξει ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε πρόβλημα αριθμού δικαστών. Ωστόσο, δεν εξετάστηκε ποτέ η ποιότητα των υποθέσεων που δικάζονται στα Ειρηνοδικεία και έχουν ως αποτέλεσμα την σε σύντομο σχετικά χρόνο έκδοση αποφάσεων.
Δεν επιθυμώ να ασκήσω μια άγονη κριτική. Επιθυμώ να αναδείξω τα προβλήματα που προκύπτουν από τον νομοθετικό υπερπληθωρισμό, τις συνεχείς αλλαγές και την ανυπαρξία μακροπρόθεσμού πλάνου. Τα παραπάνω δημιουργούν ανασφάλεια δικαίου, κίνδυνο ερημοδικίας και στην τελική πρόβλημα εμπέδωσης των αλλαγών από τους συλλειτουργούς της Δικαιοσύνης. Η στρατηγική αυτή θα αποδειχθεί αναποτελεσματική για την Δικαιοσύνη.
* Ο κ. Στέλιος Βούκουνας είναι Πρόεδρος της Ένωσης Ασκούμενων & Νέων Δικηγόρων Αθηνών.
Του Γιώργου Παπαγεωργίου*
Προς ένα restart που δεν γνωρίζουμε
Η αλλαγή του δικαστικού χάρτη και η εφαρμογή του νέου ψηφισμένου πλαισίου λειτουργίας των Δικαστηρίων της χώρας από σήμερα 16.09.2024 αποτελεί ένα ακόμα δείγμα αποσπασματικής νομοθέτησης για τα ζητήματα της Δικαιοσύνης. Σε συνέχεια πρόσφατων σαρωτικών αλλαγών, όπως η θέση σε ισχύ της εκ νέου τροποποίησης του ΠΚ, του ΚΠΔ αλλά και του ΚΠολΔ με τη μεταφορά ύλης σε δικηγόρους μόλις λίγους μήνες πριν, η κατεύθυνση που ακολουθήθηκε για την ψήφιση του νόμου βασίζεται στην προχειρότητα και στην ανάγκη συμμόρφωσης πρωτίστως με οικονομικές παραμέτρους που δεν λαμβάνουν υπόψη τα πάγια ζητήματα στην απονομή της Δικαιοσύνης στη χώρα.
Η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, η οποία αποτελεί την κεντρική φιλοσοφία και στόχευση της μεταρρύθμισης που προωθήθηκε, συνδέθηκε με την επιδίωξη για ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης. Η ενσωμάτωση των Ειρηνοδικείων στα Πρωτοδικεία παρουσιάστηκε ως μια λύση για την αύξηση των διαθέσιμων δικαστικών εδρών και ως εκ τούτου για τη μείωση του χρόνου έκδοσης δικαστικών αποφάσεων. Παρότι, ωστόσο, η επιχειρούμενη ενσωμάτωση Ειρηνοδικείων – Πρωτοδικείων προκαλεί μια μεγάλη θεωρητική συζήτηση, η απουσία προεργασίας και η πολιτική διαχείριση του ζητήματος με όρους κυνικότητας δημιουργεί έως και σήμερα, ελάχιστες ημέρες πριν την έναρξη ισχύος του νόμου, σοβαρά ερωτηματικά για την αντοχή του υφιστάμενου συστήματος λειτουργίας της δικαιοσύνης να προσαρμοστεί σε μια νέα πραγματικότητα.
Η υπερσυγκέντρωση δικαστικής ύλης στα Πρωτοδικεία δοκιμάζει ζωτικά την ικανότητά τους να αντέξουν την αύξηση των αρμοδιοτήτων τους. Έναντι της λογικής της αποκέντρωσης της δικαστικής ύλης, της μεταφοράς αρμοδιοτήτων στα Ειρηνοδικεία και της διευκόλυνσης της επίλυσης διαφορών, όπως ενδεικτικά οι οικογενειακές υποθέσεις που αποτελούσε κεντρικό θέμα συζήτησης στο δημόσιο διάλογο τα προηγούμενα χρόνια, η Κυβέρνηση επέλεξε αιφνιδιαστικά να αλλάξει ροή, δίχως να λαμβάνει υπόψη της την πάγια κατάσταση που επικρατεί στα Δικαστήρια της χώρας.
Αρκεί όμως η επιχειρούμενη αναδιάταξη των Δικαστηρίων της χώρας για να ονομαστεί μεταρρύθμιση; Είναι αμφίβολο πώς το υφιστάμενο πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από απαρχαιωμένες κτιριακές εγκαταστάσεις, μη σύγχρονη ψηφιακή διασύνδεση – λειτουργία ιδίως των Δικαστηρίων της Περιφέρειας και ελλιπή ύπαρξη τεχνικού εξοπλισμού και ανθρώπινου δυναμικού θα μπορέσει να φέρει εις πέρας μια τέτοιου βεληνεκούς αλλαγή. Διότι πώς δύναται να γίνεται λόγος για ιστορική αλλαγή την ίδια στιγμή που η ελλιπής πρόβλεψη των διαδικαστικών ζητημάτων έχει προκαλέσει οργανωτικό χάος και νομοθετικές τροποποιήσεις της τελευταίας στιγμής για να αντιμετωπιστούν τα κωλύματα;
Ο νέος δικαστικός χάρτης ψηφίστηκε βιαστικά, δίχως να συνοδεύεται από ένα χρονοδιάγραμμα ευέλικτης προσαρμογής στις διατάξεις του. Μια ουσιαστικότερη διαβούλευση των εισηγητών της μεταρρύθμισης με τους Δικηγορικούς Συλλόγους της χώρας θα μπορούσε να είχε ήδη προβλέψει εξ αρχής ορισμένα από τα αγκάθια του νομοσχεδίου και θα μπορούσε περισσότερο ρεαλιστικά να αντιμετωπίσει το οργανωτικό χάος που προκαλείται ιδίως στα Πρωτοδικεία των μεγάλων πόλεων.
Ο νέος δικαστικός χάρτης θεσπίστηκε για να επιταχύνει το ρυθμό της Δικαιοσύνης, παρέβλεψε όμως την ασφάλεια ως βασική παράμετρο για την απονομή της. Κάπως έτσι, καλούμαστε από σήμερα να κάνουμε ένα restart, χωρίς εντούτοις να γνωρίζουμε τους όρους υπό τους οποίους θα διαμορφωθεί η καθημερινότητά μας.
* Ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου είναι Πρόεδρος της Ένωσης Ασκούμενων & Νέων Δικηγόρων Θεσσαλονίκης.
Του Παναγιώτη Πρινιωτάκη*
Οι μεταρρυθμίσεις «εξπρές» δημιουργούν ανασφάλεια δικαίου
Με στόχο τη «βελτίωση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης μέσω της αναδιάρθρωσης των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων και του καθορισμού της έδρας και της περιφέρειάς τους με σκοπό την επιτάχυνση και την ποιοτική απονομή της δικαιοσύνης» αλλά και για να αντιμετωπιστεί «το διαχρονικό πρόβλημα της (χρονικής) αποτελεσματικότητας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, καθώς και της καθυστέρησης στην έκδοση των δικαστικών αποφάσεων στην Ελλάδα» δημοσιεύθηκε ο Ν 5108/2024 που φέρνει σωρεία αλλαγών στον ελληνικό δικαστικό χάρτη. Βασική πρόβλεψη του νέου νόμου είναι η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, δηλαδή των Ειρηνοδικείων και των Πρωτοδικείων, με παράλληλη κατάργηση όλων των Ειρηνοδικείων και τη δημιουργία κεντρικών και περιφερειακών Πρωτοδικείων. Ενδεικτικά στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, διατηρούνται το Πρωτοδικείο Ηρακλείου, ως έδρα πρωτοδικείου και η Εισαγγελία Πρωτοδικών, με έδρα το Ηράκλειο. Στην περιφέρεια του Πρωτοδικείου Ηρακλείου εμπίπτουν όλοι οι Δήμοι της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου. Τα Ειρηνοδικεία Ηρακλείου, Πύργου, Καστελλίου και Μοιρών καταργούνται και ως περιφερειακή έδρα του Πρωτοδικείου Ηρακλείου ορίζονται οι Μοίρες, στην κατά τόπον αρμοδιότητα των οποίων εμπίπτουν οι Δήμοι Φαιστού και Γόρτυνας. Σχετικά με τις οργανικές θέσεις δικαστών και εισαγγελέων του Πρωτοδικείου Ηρακλείου ορίζονται ως ακολούθως: α) Πρόεδροι Πρωτοδικών: έξι (6), β) Πρωτοδίκες: σαράντα μία (41), γ) Δικαστικοί Πάρεδροι: δύο (2), δ) Εισαγγελείς Πρωτοδικών: τρεις (3), ε) Αντεισαγγελείς Πρωτοδικών: έξι (6), στ) Εισαγγελικός Πάρεδρος: μία (1). Οι οργανικές θέσεις των δικαστικών υπαλλήλων του Πρωτοδικείου Ηρακλείου ανέρχονται σε εκατόν δώδεκα (112) και της περιφερειακής έδρας Μοιρών σε πέντε (5).
Έντονο αρνητικό αποτύπωμα αφήνουν η έλλειψη συγκροτημένου τρόπου υλοποίησης της μεταρρύθμισης και η σπουδή που επιδείχθηκε για αυτήν από την πλευρά της πολιτείας. Παρά την έναρξη του δικαστικού έτους, δεν έχει υπάρξει σοβαρός σχεδιασμός αναφορικά με την οργάνωση του νέου δικαστικού χάρτη, τη λειτουργία των νέων Δικαστηρίων, ενώ υφίσταται έλλειψη ουσιαστικής ενημέρωσης από την πλευρά της πολιτείας τόσο προς την δικηγορική όσο και την δικαστική κοινότητα σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των νέων Δικαστηρίων.
Από σήμερα, δικηγόροι, δικαστικοί λειτουργοί και δικαστικοί υπάλληλοι δεν γνωρίζουν με ποιον τρόπο θα λειτουργήσει η νέα αυτή δικαστική πραγματικότητα. Μεταξύ άλλων αναφύονται διάφορα ερωτήματα όπως σχετικά με το εάν έχει ξεκινήσει ή ολοκληρωθεί η επιμόρφωση των Ειρηνοδικών, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 7 του Ν 5108/2024, προκειμένου εκείνοι να μπορούν να εκδικάζουν το σύνολο των αστικών υποθέσεων στα Πρωτοδικεία και πότε θα προωθηθεί σχετική νομοθετική αλλαγή στον Κώδικα Δικηγόρων (Ν 4194/2013) για την τροποποίηση του πίνακα αμοιβών Δικηγόρων για τις παραστάσεις στο νέο δικαστικό χάρτη. Κρίσιμα είναι τα ερωτήματα εάν έχει διευθετηθεί το στεγαστικό ζήτημα των νέων Πρωτοδικείων και εάν θα διατηρηθούν οι υφιστάμενες κτιριακές δομές των καταργούμενων Ειρηνοδικείων για την στέγαση των υπηρεσιών τους. Σημαντικό ερωτηματικό τίθεται και σε σχέση με την ασφαλή μεταφορά όλων των φακέλων των υποθέσεων που εκκρεμούν από τα κατά τόπους Ειρηνοδικεία στα Πρωτοδικεία αλλά και τον προσδιορισμό όλων των μεταφερόμενων υποθέσεων με πλήρη και σωστή ενημέρωση όλων των διαδίκων χωρίς να κινδυνεύουν τα δικονομικά δικαιώματά τους.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι μεταρρυθμίσεις στο χώρο της Δικαιοσύνης με διαδικασίες «εξπρές» από την πλευρά της πολιτείας, χωρίς ουσιαστική ακρόαση των απόψεων της δικηγορικής και δικαστικής κοινότητας και με γενικόλογες διαπιστώσεις για την κατάσταση της Δικαιοσύνης στην Ελλάδα, δημιουργούν ανασφάλεια δικαίου και δεν επιλύουν τα μείζονα προβλήματα της Ελληνικής Δικαιοσύνης. Αντιθέτως, απαιτείται δομημένο σχέδιο και ουσιαστική διάθεση συνεργασίας μεταξύ πολιτείας, λειτουργών, συλλειτουργών και γενικώς υπηρετούντων τη Δικαιοσύνη.
* Ο κ. Παναγιώτης Πρινιωτάκης είναι Πρόεδρος της Ένωσης Ασκούμενων & Νέων Δικηγόρων Ηρακλείου.