Η Παγκόσμια Ημέρα Διεθνούς Δικαιοσύνης γιορτάζεται, με πρωτοβουλία της «Συμμαχίας για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο», κάθε χρόνο στις 17 Ιουλίου για να κάνει γνωστό σε παγκόσμια κλίμακα το αναδυόμενο σύστημα της τακτικής διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης, που επιλαμβάνεται υποθέσεων για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (γενοκτονία, εγκλήματα πολέμου κ.ά.).
Κατά τη 17η Ιουλίου 1998 υιοθετήθηκε η Σύμβαση της Ρώμης, με την οποία συστήθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, με έδρα τη Χάγη, για να τεθεί από το 2002. Μέχρι τότε, των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας επιλαμβάνονταν τα λεγόμενα ad hoc δικαστήρια. Το αίτημα για παγκόσμια ποινική δικαιοσύνη ξεπήδησε μέσα από τα συντρίμμια του Α’ και κυρίως του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως απάντηση του πολιτισμένου κόσμου στα μαζικά εγκλήματα και τις φρικαλεότητες που είχαν διαπραχθεί. Έως την ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου τον Ιούλιο του 2002, η εφαρμογή του υπήρξε μόνο αποσπασματική μέσω εκτάκτων (ad hoc) διεθνών δικαστηρίων – θυμηθείτε, εκτός από τη Νυρεμβέργη, αυτό του Τόκυο για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, της Χάγης για τον πόλεμο της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της Τανζανίας για τη γενοκτονία στη Ρουάντα.
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο -σύμφωνα με το καταστατικό του- είναι αρμόδιο να δικάσει εγκλήματα γενοκτονίας, πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εάν διαπράττονται από πολίτη ή στο έδαφος κράτους που έχει κυρώσει την Συνθήκη ή κράτους που αποδέχεται την δικαιοδοσία του και επίθεσης, εάν διαπράττονται από πρόσωπα κράτους που έχει κυρώσει την συνθήκη ή έχει υπαχθεί στην δικαιοδοσία του. Το Δικαστήριο δικάζει φυσικά πρόσωπα και όχι κράτη και οι προβλεπόμενες ποινές για την διάπραξη των ανωτέρω εγκλημάτων είναι η ισόβια κάθειρξη, η φυλάκιση έως 30 ετών και επιπλέον χρηματικές ποινές και δήμευση περιουσιών προερχόμενων από τα εγκλήματα.
Το Δικαστήριο απαρτίζεται από 18 μέλη που εκλέγονται με μυστική ψηφοφορία από τη συνέλευση των Κρατών Μερών που έχουν υπογράψει την συνθήκη. Ομοίως εκλέγεται και ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Για να εκκινήσει έρευνα απαιτείται αίτηση κράτους μέλους της συνθήκης, ή απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ή αυτεπάγγελτη έρευνα του Εισαγγελέα του Δικαστηρίου. Τα κράτη μέλη οφείλουν κάθε συνδρομή, είτε κατά την έρευνα και προδικασία, είτε κατά την εκτέλεση της απόφασης του Δικαστηρίου.
Μεταξύ αυτών που δεν έχουν κυρώσει τη συμφωνία περιλαμβάνονται οι ΗΠΑ (αποχώρησε επί προέδρου Μπους), η Κίνα, η Ινδία, το Ισραήλ και η Τουρκία. Η Ρωσία, ενώ αρχικώς την κύρωσε, αποχώρησε το 2016, όταν θεώρησε ότι κινδύνευε με έρευνες και δίκες μετά τις εξελίξεις στο πεδίο της Ουκρανίας.
Για την Ιστορία…
Πρώτο έκτακτο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ήταν το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης, το οποίο ιδρύθηκε με τη Συμφωνία του Λονδίνου του 1945 που συνήψαν ΗΠΑ, Σοβιετική Ένωση, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία και δίκασε τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Γερμανοί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ακολούθησε το Διεθνές Δικαστήριο του Τόκυο, το 1946. Συστάθηκε με ειδική διακήρυξη του Ανώτατου Διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων στον Νοτιοδυτικό Ειρηνικό, σε συνέχεια της διακήρυξης του Πότσδαμ του 1945. Δίκασε εγκλήματα που διέπραξαν οι Ιάπωνες κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1993, συστάθηκε τρίτο ad hoc Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, και είχε αντικείμενο τα εγκλήματα στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας. Το Δικαστήριο δίκασε Σέρβους, Κροάτες και Μουσουλμάνους, ασκώντας ποινική δίωξη κατά 161 προσώπων. Εξ αυτών 20 υπέγραψαν δήλωση ενοχής, 83 καταδικάστηκαν, 19 απαλλάχθηκαν και 17 απεβίωσαν πριν από την έκδοση απόφασης, μεταξύ των οποίων και ο Σέρβος πρώην πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Ορόσημο υπήρξε η αυτοκτονία του καταδικασθέντος Κροάτη Slobondan Praljak (Σλόμπονταν Πράλιακ) εντός της αίθουσας του δικαστηρίου με τη φράση «εγώ δεν είμαι εγκληματίας πολέμου».
Έκτακτο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο συστάθηκε επίσης το 1994, και πάλι με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, προκειμένου να δικάσει τα εγκλήματα του εμφυλίου πολέμου στη Ρουάντα το 1994.