Δημοσιεύθηκε χθες η Έκθεση Πεπραγμένων της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών κατά τη χρονική περίοδο από την 1.1.2022 έως 31.12.2022.
Η Έκθεση Πεπραγμένων της Αρχής υποβάλλεται κάθε χρόνο στον Πρόεδρο της Βουλής, στον Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στους αρχηγούς των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η παρούσα Έκθεση Πεπραγμένων είναι συμβατή με το πρότυπο των προηγούμενων ετών, ώστε να διευκολύνεται ο αναγνώστης και να μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία του έργου της Αρχής. Στο πρώτο κεφάλαιο της Έκθεσης Πεπραγμένων της Αρχής περιγράφονται οι αρμοδιότητες της ΑΔΑΕ και το νομικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία της. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι δραστηριότητες της Αρχής κατά το 2022. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι νομοθετικές προτάσεις της ΑΔΑΕ για την ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών, ενώ στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται ο προγραμματισμός δράσης της Αρχής για το έτος 2023.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πρόλογος του Προέδρου της Αρχής, η οποία μονοπώλησε σε αρκετές στιγμές του προηγούμενου έτους στη δημόσια σφαίρα, αποτιμώντας το έργο αλλά και τα «κακώς κείμενα» που κλήθηκε η ίδια να αντιμετωπίσει.
Από τον πρόλογο του κ. Χρήστου Ράμμου, Προέδρου της Αρχής και Αντιπροέδρου του ΣτΕ επι τιμή:
«Το 2022 έμελλε να γίνει η χρονιά που εκτόξευσε την ΑΔΑΕ στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Από εκεί που μέχρι τότε ήταν μια σχεδόν άγνωστη -και τούτο δυστυχώς και με δική της ευθύνη- στο ευρύ κοινό και εσωστρεφής Ανεξάρτητη Αρχή, έγινε μια από τις πιο γνωστές και με γενική αναγνώριση. Αναγνώριση συνιστάμενη στο ότι της πιστώθηκε από την ευρύτερη κοινή γνώμη το γεγονός, ότι, μπροστά στην λαίλαπα των αποκαλύψεων για παρακολούθηση των τηλεφωνικών συνδέσεων είτε με εισαγγελική διαταγή είτε μέσω του παράνομου κατασκοπευτικού λογισμικού Predator μεγάλου αριθμού προσώπων, μεταξύ δε αυτών και δημοσίων προσώπων, δεν ολιγώρησε ούτε παρέλυσε, αλλά έπραξε το καθήκον της, διερευνώντας, κατόπιν σχετικών ελέγχων τόσο σε παρόχους τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών όσο και σε κρατικές υπηρεσίες, τις καταγγελίες που κατατέθηκαν ενώπιον της για παραβίαση της νομοθεσίας που διέπει την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών. Προσπάθησε δε να ενημερώσει θεσμικά το Κοινοβούλιο, στο οποίο και λογοδοτεί κατά το νόμο, και ενημέρωνε τακτικά την Δικαιοσύνη της χώρας, η οποία διερευνά τις τυχόν υπάρχουσες ποινικές διαστάσεις των εν λόγω παρακολουθήσεων. Και αυτό παρά τις ποικίλες δυσκολίες που εμφανίστηκαν στην πορεία.
Δυσκολίες, οφειλόμενες τόσο στην γνωστή διαχρονική υποστελέχωση της, στην ανάγκη υπέρβασης παλαιών πρακτικών, που είχαν καθιερωθεί σε παλαιότερες περιόδους, στις οποίες επικρατούσε (ή φαινόταν να επικρατεί) «νηνεμία» στον χώρο του απορρήτου των επικοινωνιών, αλλά και σε εξωγενείς παράγοντες. Αναφέρομαι στις αντιδράσεις εκείνων, οι οποίοι, για πολλούς και ποικίλους λόγους, δεν ήθελαν να προχωρήσουν οι έρευνες και οι έλεγχοι της ΑΔΑΕ και, σε κάθε περίπτωση, δεν ήθελαν πάντως να γίνουν γνωστά τα αποτελέσματα των ελέγχων αυτών. Αντιδράσεις, οι οποίες εξελίχθηκαν σε κάποιες περιπτώσεις σε σοβαρές αντιθεσμικές παρεμβάσεις, μέσω των οποίων αμφισβητήθηκε η ίδια η ανεξαρτησία της Αρχής, με απειλητικούς μάλιστα υπαινιγμούς ότι σε περίπτωση που τα επιτασσόμενα με τις παρεμβάσεις αυτές δεν θα ετηρούντο από την Αρχή, θα ετίθετο θέμα ασκήσεως ποινικών διώξεων εις βάρος των μελών και του προσωπικού της Αρχής ακόμη και για εξαιρετικά σοβαρές κακουργηματικές πράξεις. Αναφέρομαι ακόμη και σε αντιδράσεις στον ευρύτερο δημόσιο χώρο που έλαβαν την μορφή συκοφαντικών, δυσφημιστικών και υβριστικών σχολίων και μάλιστα σε προσωπικό επίπεδο εις βάρος του υπογράφοντος και άλλων μελών της Ολομέλειας της Αρχής. Φάνηκε δυστυχώς για μια ακόμη φορά πως το πολιτικό σύστημα της χώρας, αλλά και μια σημαντική μερίδα των ΜΜΕ δεν έχουν κατανοήσει και μάλλον αρνούνται να κατανοήσουν τι ακριβώς είναι μια Ανεξάρτητη Αρχή (και μάλιστα συνταγματικά κατοχυρωμένη), σε τι χρησιμεύει, για ποιο λόγο υπάρχει και κυρίως τι σημαίνει να δρα ανεξάρτητα. Διαχρονικά, δυστυχώς, το ελληνικό πολιτικό σύστημα φαίνεται να θεωρεί ότι οι Ανεξάρτητες Αρχές εκπληρώνουν τον ρόλο τους, μόνο όταν δεν ενοχλούν και δεν ασκούν κριτική στην εξουσία και δεν αμφισβητούν τις επιλογές της. Όταν, όμως, εκπληρώσουν τον συνταγματικό τους ρόλο που είναι να λειτουργούν ως αντίβαρα εξουσίας, τότε υφίστανται μια ολόκληρη σειρά από ανοίκειες επιθέσεις, όπως έδειξαν με τον πιο δυσάρεστο τρόπο οι πιο πάνω επιθέσεις κατά της ΑΔΑΕ και του υπογράφοντος τον παρόντα πρόλογο Πρόεδρο της. Μοιάζει, θα έλεγε κανείς εντελώς ανώριμο το ελληνικό πολιτικό σύστημα να αποδεχθεί τον θεσμό αυτό · θεσμό τον οποίο, όμως, έχουν υιοθετήσει όλες οι ώριμες και προηγμένες δημοκρατίας του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού, στον οποίο θέλουμε να ανήκει η χώρα μας. Δεν έχει συνειδητοποιηθεί στην Ελλάδα ότι η ύπαρξη αντιβάρων εξουσίας (τα περίφημα checks and balances) είναι θεμελιώδης και απαραίτητος θεσμός για να λειτουργεί το κράτος δικαίου, που μαζί με την αρχή της πλειοψηφίας αποτελεί βασικό πυλώνα (θα έλεγα ακόμη και condition sine qua non) του πολιτεύματος της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Ευτυχώς η ΑΔΑΕ κατάφερε να αγνοήσει τις αντιδράσεις αυτές και να «σταθεί όρθια». Πράττοντας αποφασιστικά και όσο πιο καλά μπορούσε, μέσα σε αυτό το εξόχως αρνητικό κλίμα, το συνταγματικό της καθήκον, που δεν είναι άλλο από το να διασφαλίζει το «απολύτως» κατά το ίδιο το Σύνταγμα και τόσο ευαίσθητο δικαίωμα στο απόρρητο των επικοινωνιών. Την πιο μύχια πτυχή της ιδιωτικότητας όλων μας, που τόσο απειλείται την εποχή μας είτε από τις ανεξέλεγκτες τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί, είτε από μια πιθανή καταχρηστική και επεκτατική επίκληση των κινδύνων στον τομέα της εθνικής ασφάλειας. Και δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ανάπτυξη για να κατανοήσει κάποιος σε τι δυνατότητες εκβιασμών ανοίγει ο δρόμος όταν περιέλθουν παράνομα σε σκοτεινά και ανέλεγκτα κέντρα πληροφορίες αυτή η μύχια και πολύτιμη για κάθε ένα από εμάς πτυχή της ιδιωτικότητας μας. Το έργο της ΑΔΑΕ δεν είναι βεβαίως να δημιουργεί προβλήματα στην προστασία της εθνικής ασφάλειας, αλλά αυτό δεν σημαίνει, αυτονοήτως, ότι της επιτρέπεται να κάνει υποχωρήσεις και εκπτώσεις στην εκ μέρους της διασφάλιση ότι η προστασία αυτή γίνεται με αυστηρή τήρηση των συνταγματικών εγγυήσεων του άρθρου 19 και ότι μεταξύ των δύο ευρισκομένων σε ένταση μεταξύ τους εννόμων αγαθών, ήτοι της προστασίας του δημοσίου συμφέροντος (εν προκειμένω της προστασίας της εθνικής ασφάλειας και της καταπολέμησης της βαριάς εγκληματικότητας) αφενός και της προστασίας του δικαιώματος στο απόρρητο των επικοινωνιών αφετέρου, επιτυγχάνεται κατά το δυνατόν η ορθή στάθμιση, τηρουμένης δηλαδή της συνταγματικά κατοχυρωμένης αρχής της αναλογικότητας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα έγιναν τέλεια από την ΑΔΑΕ. Μακράν του υπογράφοντος η αυταρέσκεια ή η συντεχνιακού τύπου υπεράσπιση των πεπραγμένων της Αρχής. Τέτοιου είδους αυτοδοξολογίες και εφησυχασμοί δεν βοηθούν τις δημόσιες υπηρεσίες αλλά και τα πρόσωπα στο να βελτιώνονται, κάτι που είναι και το ζητούμενο. Η μεγαλύτερη αδυναμία, κατά την εκτίμηση του υπογράφοντος, είναι οι καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των διαδικασιών που έπονται των σχετικών ελέγχων. Καθυστερήσεις που δεν οφείλονται μόνο στο ολιγάνθρωπο της Αρχής, αλλά και σε γραφειοκρατικές δημοσιοϋπαλληλικού τύπου αγκυλώσεις στην λειτουργία της, οι οποίες αλλάζουν μεν, αλλά τούτο γίνεται με βραδύτητα και λόγω εσωτερικών αντιστάσεων που οφείλονται σε συνήθειες πολλών ετών. Στο σημείο αυτό θα αποτελούσε παράλειψη το να μην υπομνησθεί συμπληρωματικά ότι οι Ανεξάρτητες Αρχές- και πάντως η ΑΔΑΕ που ως εκ του αντικειμένου της ασχολείται υποχρεωτικά με τις πιο εξελιγμένες τεχνολογίες λειτουργούν κυρίως με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Και όσο καιρό η Ελληνική Πολιτεία, δεν συνειδητοποιεί ότι το εξειδικευμένο προσωπικό για να προσελκυσθεί να στελεχώσει μια δημόσια υπηρεσία, ή μια Ανεξάρτητη Αρχή, όπως η ΑΔΑΕ, πρέπει να έχει τις αντίστοιχες μισθολογικές απολαβές, οι απαιτούμενες Διευθύνσεις των υπηρεσιών αυτών θα παραμένουν υποστελεχωμένες, με τις αυτονόητες συνέπειες που αυτό έχει.
Μια άλλη αιτία των καθυστερήσεων είναι ότι, αρχής γενομένης από τον μήνα Αύγουστο του 2022, όταν είδαν το φως της δημοσιότητας οι πρώτες αποκαλύψεις για τις παρακολουθήσεις, άρχισε η σωρηδόν κατάθεση καταγγελιών εκ μέρους των πολιτών.
Τέλος, δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί ότι το 2022 ήταν το έτος μιας μεγάλης νομοθετικής μεταβολής σε ό,τι αφορά την ΑΔΑΕ. Για πρώτη φορά από το 1994 άλλαξε άρδην το κανονιστικό καθεστώς που διέπει τα ζητήματα της άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών. Καταργήθηκε ο νόμος 2225/1994 (εκτελεστικός του άρθρου 19 παρ. 1 εδαφ. β του συντάγματος) και αντικαταστάθηκε από το νόμο 5002/22. Παρά το γεγονός ότι ο τελευταίος αυτός νόμος ουσιαστικά δεν άλλαξε την βασική αρχιτεκτονική σύλληψη του καταργηθέντος νόμου και απλώς εξειδίκευσε κάποιες ρυθμίσεις του, λόγω όμως των νομοτεχνικών ελλείψεων και ασαφειών του, έχουν δημιουργηθεί πολλά ερμηνευτικά προβλήματα, ευαίσθητα ως προς την αντιμετώπιση τους, με συνέπεια η εφαρμογή του να απαιτεί αναπροσανατολισμό των ενεργειών της Αρχής. Ο νόμος αυτός ψηφίστηκε με σπουδή και χωρίς προηγούμενη θεσμική διαβούλευση με την ΑΔΑΕ. Η τελευταία κατέθεσε βέβαια στην φάση της δημόσιας διαβούλευσης εκτενές υπόμνημα με πολλές παρατηρήσεις, οι οποίες όμως δεν έγιναν δεκτές από το νομοθέτη στην συντριπτική τους πλειοψηφία. Με τον επίμαχο νόμο επιχειρήθηκε να βελτιωθούν κάποιες διατάξεις του προϊσχύσαντος καθεστώτος, που ήταν προβληματικές και παρουσιάζαν ελλείμματα, όπως, ενδεικτικά, α)η απαγόρευση ενημέρωσης του θιγέντος από το μέτρο της άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών του, όταν το εν λόγω μέτρο είχε ληφθεί κατ’ επίκληση λόγων εθνικής ασφάλειας ή β) η έκδοση της διάταξης άρσης του απορρήτου από ένα μόνο εισαγγελικό λειτουργό εγκατεστημένο στην ΕΥΠ ή την ΔΑΕΕΒ.
[…]
Προλογίζοντας την Έκθεση Πεπραγμένων του προηγουμένου έτους (2021) ο υπογράφων και τον παρόντα πρόλογο είχε αναφερθεί σε μια επιστημονική μελέτη, που είχε δημοσιεύσει το 1995 στο Νομικό Βήμα ο αείμνηστος καθηγητής της Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Σταύρος Τσακυράκης και της οποίας τίτλος ήταν ένα προκλητικό και ανησυχητικό ερώτημα «Το απόρρητο της επικοινωνίας- απόλυτα απαραβίαστο ή ευχή της έννομης τάξης;». Στη μελέτη αυτή ο Τσακυράκης σημείωνε, μεταξύ άλλων, και τα ακόλουθα: «Το τρομερό που συμβαίνει στη χώρα μας είναι η ελαφρότητα με την οποία αντιμετωπίζεται μια σοβαρή απειλή για τα δικαιώματα του ατόμου και ο εθισμός της κοινής γνώμης στην πρακτική της υποκλοπής ιδιωτικών συνομιλιών». Ο υπογράφων τον παρόντα πρόλογο είχε τότε αναρωτηθεί με βάση την μελέτη αυτή, αν εξακολουθούσαν να τα ισχύουν τα ίδια ερωτήματα που βασάνιζαν τον συγγραφέα της 26 χρόνια μετά τη συγγραφή της. Ήδη μετά την πάροδο ενός ακόμη έτους και 27 (ήδη) ετών μετά την μελέτη, δεν μπορεί κανείς- και πάντως δεν μπορεί ο υπογράφων- να βεβαιώσει ότι στην σύγχρονη Ελλάδα του 2023, μετά και τις δυσάρεστες και θλιβερές εμπειρίες του έτους 2022, το απόρρητο των επικοινωνιών είναι απόλυτα απαραβίαστο και δεν συνιστά ακόμη μια απλή ευχή του συνταγματικού νομοθέτη. Το μόνο το οποίο θέλει, μπορεί και επιβάλλεται ο υπογράφων να διαβεβαιώσει τους αναγνώστες του παρόντος κειμένου είναι, ότι τόσο η ΑΔΑΕ, όσο και ο ίδιος θα εξακολουθήσουν και κατά το έτος 2023 να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να μην μείνει ποτέ το άρθρο 19 του Συντάγματος απλό ευχολόγιο».
Δείτε την Έκθεση Πεπραγμένων της Αρχής για το 2022 εδώ