Μια Δικαιοσύνη που αγνοεί τα δικαιώματα, τις ανάγκες αλλά και τους λεπτούς χειρισμούς που απαιτούνται για τον χειρισμό του κάθε παιδιού ξεχωριστά είναι μια Δικαιοσύνη με κολοβά χαρακτηριστικά. Η ειδική ποινική μεταχείριση των ανηλίκων και οι διεπιστημονικές προσεγγίσεις για την ερμηνεία και αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας, η οποία το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε έξαρση, αποτελούν ζητήματα τα οποία απασχολούν ανά τακτά διαστήματα τη δημόσια σφαίρα. Προκαλούν ακόμη και αμηχανία στη δικαστική εξουσία για το πώς πρέπει να μεταχειριστεί νέους ανθρώπους οι οποίοι εγκατέλειψαν τη σφαίρα της νομιμότητας.
Σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το μεσημέρι της Δευτέρας 26 Φεβρουαρίου στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, νέοι που πριν από κάποια χρόνια προέβησαν σε παραβατικές ενέργειες, εξιστόρησαν τα ευχάριστα και τα παράδοξα της εμπειρίας που αποκόμισαν από την εμπλοκή τους με τις ποινικές διαδικασίες της χώρας μας, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Διακρατικού προγράμματος «Justice Closer to children and their families». Στο πρόγραμμα, το οποίο βασίζεται στην πρακτική εφαρμογή της Οδηγίας ΕΕ 2016/800, συμμετέχουν έξι εταίροι από τέσσερις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των οποίων και το ελληνικό Υπουργείο Δικαιοσύνης.
Το μήνυμα που έστειλαν τα παιδιά είναι ότι ο δρόμος που πρέπει να διανυθεί ακόμη για την ουσιαστική προάσπιση των δικονομικών εγγυήσεων και δικαιωμάτων των ανηλίκων είναι σημαντικός, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ανάγκη να υπάρχουν εξειδικευμένοι δικηγόροι, κάτι που αναγνώρισε και ο Υπουργός Δικαιοσύνης.
Στην εκδήλωση παρευρεθήκαν και μίλησαν, μεταξύ άλλων, για το σημαντικό ρόλο της «Φιλικής προς τα παιδιά Δικαιοσύνης», ο Υπουργός Επικρατείας Σταύρος Παπασταύρου, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, ο Υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας, ο Γενικός Γραμματέας Δικαιοσύνης Πάνος Αλεξανδρής, ο Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού Γεώργιος Μαυρωτάς και ο Γενικός Γραμματέας Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ειδικής Αγωγής Ιωάννης Κατσαρός.
Γιώργος Φλωρίδης
«Δεν είναι λίγο η χώρα μας να είναι επιφορτισμένη με τη σύνταξη των εθνικών σχεδίων και προγραμμάτων για τη φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη»
«Σήμερα ήρθαμε εδώ για να ακούσουμε και όχι να μιλήσουμε», σημείωσε στη εισαγωγική του τοποθέτηση ο Υπουργός Δικαιοσύνης.
Εξέφρασε εκ μέρους του Υπουργείου θερμές ευχαριστίες σε όσες και όσους συνέβαλαν ώστε η Ελλάδα να λάβει μέρος σε αυτό το πρόγραμμα, τονίζοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Γενικής Διευθύντριας του Υπουργείου, καθώς και της προηγούμενης ηγεσίας.
Ευχαρίστησε, παράλληλα, τους νέους οι οποίοι έχοντας διανύσει μια παραβατική περίοδο και έχοντας δεχθεί αναμορφωτικά μέτρα, θέλησαν να γίνουν μέντορες σε νεότερους ανηλίκους που αυτή τη στιγμή τελούν σε καθεστώς αναμορφωτικών μέτρων. Η Δικαιοσύνη, όπως τόνισε ο Υπουργός, είναι δίπλα στους νέους που έχουν τελέσει παραβατικές ενέργειες και όχι πάνω τους, το σπαθί της δικαιοσύνης δεν επικρέμαται σαν απειλή που καραδοκεί να τους τιμωρήσει.
Ο ίδιος προτού ολοκληρώσει την τοποθέτησή του σημείωσε ότι, πρόσφατα η Ελλάδα επελέγη από το Συμβούλιο της Ευρώπης προκειμένου να συντάξει τα κείμενα για την αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων και προγραμμάτων για τη φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη. «Δεν είναι λίγο το Συμβούλιο της Ευρώπης να επιλέγει την Ελλάδα να είναι συγγραφέας αυτών των κειμένων», κατέληξε.
Σταύρος Παπασταύρου
Σε σύντομη τοποθέτηση προχώρησε ο Υπουργός Επικρατείας Σταύρος Παπασταύρου ο οποίος, αφού συνεχάρη όλους τους εμφανείς και αφανείς ήρωες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο ώστε να συντελεστεί αυτό το πρωτοποριακό πρόγραμμα, υπογράμμισε ότι «για την πατρίδα μας το μέλλον και η τύχη κάθε παιδιού είναι εθνική υπόθεση και εθνική προτεραιότητα». Εξέφρασε παράλληλα την ευχή και επιθυμία το πρόγραμμα να διαβεί το κατώφλι όλων των σχολείων της χώρας.
Ιωάννης Μπούγας
«Όταν ένα παιδί εκτίθεται στη βία, ένας αριθμός διαφορετικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων κοινωνικών υπηρεσιών, υπηρεσιών ιατρικής, ψυχικής υγείας και φορέων επιβολής του νόμου έχουν καθήκον να διασφαλίζουν και να προάγουν τα δικαιώματα και την ευημερία του παιδιού»
Στη συνέχεια το λόγο έλαβε ο Υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας ο οποίος έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι η βελτίωση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και η προσαρμογή του στις εξατομικευμένες ανάγκες των παιδιών θα πρέπει να συνιστά καθήκον κάθε ευνομούμενης Πολιτείας. Η χώρα μας, όπως σημείωσε, εφαρμόζει ένα πλέγμα νομοθετικών πρωτοβουλιών που είναι συνεπείς προς τις συνταγματικές επιταγές αλλά και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο, με στόχο την ανάπτυξη ενός ασφαλούς και αποτελεσματικού συστήματος απονομής προς τα παιδιά δικαιοσύνης.
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης, μέσα στο πλαίσιο υποστήριξης των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη βελτίωση των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης αλλά και την προσαρμογή τους στις εξατομικευμένες ανάγκες των παιδιών, προβαίνει διαρκώς -λαμβάνοντας υπόψη τα επιστημονικά και νομολογιακά δεδομένα- σε σχεδιασμό και υλοποίηση δράσεων προωθώντας, ήδη από τις αρχές της τελευταίας δεκαετίας, ευρωπαϊκές πολιτικές στο πεδίο της φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης, τόσο για τα παιδιά που είναι δράστες όσο και για τα παιδιά θύματα. Οι δράσεις αυτές, σύμφωνα με τον Υφυπουργό, έχουν στόχο να καταστεί η Δικαιοσύνη προσβάσιμη, γρήγορη και ευέλικτη ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τα δικαιώματα των παιδιών. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι «το Υπουργείο συμμετέχει στο διακρατικό πρόγραμμα το οποίο επικεντρώνεται στην πρακτική εφαρμογή της Οδηγίας ΕΕ 800/2016, με βασικές στοχεύσεις την ενδυνάμωση του σεβασμού των δικονομικών εγγυήσεων και των δικαιωμάτων των παιδιών που είναι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών και την ενίσχυση δεξιοτήτων των επιστημόνων και επαγγελματιών που συνεργάζονται με παιδιά και για τα παιδιά».
Μάλιστα, ο ίδιος στάθηκε και στην πανευρωπαϊκή διάκριση της χώρας μας η οποία, ανάμεσα σε 46 χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, επελέγη στο κοινό πρόγραμμα του Συμβουλίου και της ΕΕ για τη διαμόρφωση φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης, κατά τα έτη 2024-2026. Με τη συνδρομή ακόμη δύο κρατών, της Πορτογαλίας και της Ουγγαρίας, η Ελλάδα θα διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κατάρτιση του Ευρωπαϊκού Διακρατικού Προγράμματος «JUST Closer» προκειμένου να εντοπιστούν κενά στα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης και να υιοθετηθούν μέθοδοι που ευνοούν τα δικαιώματα των παιδιών όπως αυτά καθορίζονται από τα ευρωπαϊκά νομοθετικά κείμενα.
Παράλληλα, σύμφωνα με τον κ. Μπούγα, με στόχο να ενισχυθεί ο παιδαγωγικός σκοπός της παρέμβασης της πολιτείας υπέρ των ανηλίκων, η κοινωνική τους επανένταξη καθώς και η ψυχοκοινωνική ενδυνάμωσή τους, μέσω των πρόσφατων παρεμβάσεων στον Ποινικό Κώδικα και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, προβλέφθηκαν προστατευτικές για τους ανηλίκους διατάξεις, ειδικότερα δε στο άρθρο 122 ΠΚ προστέθηκαν τα αναμορφωτικά μέτρα της παρακολούθησης ειδικών εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών, πολιτιστικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς, της παρακολούθησης προγραμμάτων αθλητισμού και της συμμετοχής σε αθλητικά σωματεία.
Επιπλέον, συμπλήρωσε ότι «όταν ένα παιδί εκτίθεται στη βία, ένας αριθμός διαφορετικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων κοινωνικών υπηρεσιών, υπηρεσιών ιατρικής, ψυχικής υγείας και φορέων επιβολής του νόμου έχουν καθήκον να διασφαλίζουν και να προάγουν τα δικαιώματα και την ευημερία του παιδιού», για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι κάθε εμπλεκόμενος φορέας έχει ξεχωριστή και διακριτή ευθύνη για να διασφαλίσει ένα αποτελεσματικό, ασφαλές και φιλικό προς το παιδί περιβάλλον αλλά και να συμβάλει μέσω των παρεχόμενων υπηρεσιών στην ψυχική του υγεία.
Πάνος Αλεξανδρής
Τον λόγο επίσης έλαβε ο Γενικός Γραμματέας Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Πάνος Αλεξανδρής ο οποίος σημείωσε ότι το εμφατικό στοιχείο του προγράμματος είναι η συμμετοχή των παιδιών, και αυτό διότι δεν νοείται να διαμορφωθεί κάτι που αφορά τις ζωές των παιδιών αν δεν έχει προηγουμένως δοθεί ο αναγκαίος χώρος για να καταθέσουν σκέψεις, ιδέες και προτάσεις για μια φιλική προς τα ίδια δικαιοσύνη. Επιπλέον, όπως παρατήρησε, η νομολογία, η θεωρία αλλά και η πολιτική προσέγγιση σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν υποδείξει το πόσο κρίσιμο είναι να δρούμε προστατευτικά σε κάθε πτυχή της προσωπικότητας των παιδιών, πολλώ δε μάλλον όταν τα παιδιά εμπλέκονται στον εξαιρετικά ευαίσθητο τομέα της Δικαιοσύνης
Γιώργος Μαυρωτάς
Παράλληλα, ο Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού Γιώργος Μαυρωτάς στάθηκε στη σκέψη ότι αν και ο αθλητισμός παλαιότερα αποτελούσε εργαλείο υπεροχής και κυριαρχίας, σήμερα είναι εκπαιδευτικό εργαλείο ενσωμάτωσης, συμπερίληψης και ίσης μεταχείρισης. «Ο αθλητισμός είναι ένα κανάλι μετάδοσης επωφελών για την κοινωνία μηνυμάτων», όπως χαρακτηριστικά σημείωσε.
Μάλιστα, επικαλέστηκε την πρωτοποριακή ομιλία του Νέλσον Μαντέλα το 2000 για τον αθλητισμό, στην οποία αυτή η εμβληματική προσωπικότητα – συνυφασμένη με τους αγώνες προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είχε τονίσει ότι «ο αθλητισμός έχει τη δύναμη να εμπνεύσει, μιλάει στη νεολαία σε μια γλώσσα που καταλαβαίνει, μπορεί να δημιουργήσει ελπίδα εκεί που κάποτε υπήρχε απελπισία. Είναι πιο δυνατός από κυβερνήσεις και έτσι γκρεμίζει φυλετικά εμπόδια, ενώ γελάει στο πρόσωπο κάθε είδος διαχωρισμού».
Ακολούθως, υπογράμμισε ότι η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού είναι απολύτως υπέρ της αξιοποίησης του αθλητισμού για την επανένταξη όσων παιδιών και νέων κάποια στιγμή προέβησαν σε παραβατική συμπεριφορά. «Ήδη από το 2000, στη διεθνή βιβλιογραφία, έχει επιβεβαιωθεί ο ευεργετικός ρόλος του αθλητισμού στον περιορισμό της νεανικής παραβατικότητας», όπως παρατήρησε.
Ιωάννης Κατσαρός
Σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας και Ειδικής Αγωγής κ. Ιωάννη Κατσαρό, το διακρατικό πρόγραμμα «JUST Closer» έρχεται σε μια συγκυρία κατά την οποία τα περιστατικά της νεανικής παραβατικότητας ολοένα και αυξάνονται. Κάτι τέτοιο επιταχύνει το αίτημα να προσπαθήσουμε να αποκαταστήσουμε αυτές τις αξίες και τους θεσμούς που τα τελευταία χρόνια αποδομήθηκαν. Ένα τέτοιο πρόγραμμα, όπως επιπλέον τόνισε, είναι πολύτιμο διότι γονείς και παιδιά τα οποία στο παρελθόν υπήρξαν ύποπτοι ή κατηγορούμενοι σε ποινική υπόθεση θα πιστέψουν στη σημασία των αρχών δικαιοσύνης.
Ευτυχία Κατσιγαράκη
«Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού αποτελεί θεμελιακή προϋπόθεση προκειμένου ένα σύστημα απονομής δικαιοσύνης να χαρακτηριστεί φιλικό προς το παιδί»
Η επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος, εγκληματολόγος και ανεξάρτητη εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης κ. Ευτυχία Κατσιγαράκη σκιαγράφησε στη συνέχεια κάποιες γενικές αρχές της φιλικής δικαιοσύνης ανηλίκων.
Πρώτα απ’ όλα σημείωσε ότι «η δημιουργία ενός περιβάλλοντος φιλικού προς τα παιδιά πρέπει να αποτελεί μείζονα προτεραιότητα για κάθε Πολιτεία». Εντούτοις, επέμεινε στο γεγονός ότι «σημαντικός παράγοντας για τη φιλική δικαιοσύνη είναι η κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων της παιδικής ηλικίας, καθώς και η φαινομενολογία γένεσης μιας παραβατικής συμπεριφοράς». Εξάλλου, δεν παρέβλεψε ότι η νεανική παραβατικότητα αποτελεί ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο, με πολλές προεκτάσεις, οι οποίες μεταξύ άλλων συντίθενται από την ψυχοσυναισθηματική υγεία του παιδιού, το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον καθώς και το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο γεννιέται και μεγαλώνει κάθε παιδί.
Ταυτόχρονα, επεσήμανε ότι η αντιμετώπιση των αιτιών γένεσης μιας παραβατικής νεανικής συμπεριφοράς χρήζει διεπιστημονικής αντιμετώπισης προκειμένου να σχεδιαστούν ολιστικού χαρακτήρα εθνικές στρατηγικές. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Συμβουλίου Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο όρος φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη παραπέμπει στα δικαστικά συστήματα που διασφαλίζουν τον σεβασμό, την ουσιαστική εφαρμογή όλων των δικονομικών εγγυήσεων και δικαιωμάτων των παιδιών όπως αυτά αποτυπώνονται στα σχετικά άρθρα της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στα οποία η ίδια έκανε μια επιγραμματική αναφορά.
Ειδικότερα, ξεκίνησε με το δικαίωμα κατανόησης και συμμετοχής του παιδιού στη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης. Με γνώμονα πάντοτε την ουσιαστική συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης, απαιτείται ο απόλυτος σεβασμός στη γνώμη του, κατόπιν συνεκτίμησης των περιστάσεων της υπόθεσης, του βαθμού ωριμότητάς του καθώς και των δυσκολιών επικοινωνίας που ενδεχομένως αντιμετωπίζει. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις σκέψεις, στις ανάγκες αλλά και στους φόβους για να γίνει κατανοητή ερμηνεία του κάθε παιδιού ως προς τον λόγο τέλεσης της αξιόποινης πράξης.
Σε δεύτερη φάση, τόνισε τη σημασία του δικαιώματος πληροφόρησης και καθοδήγησης του παιδιού. «Από την πρώτη επαφή του παιδιού με το δικαστικό σύστημα και σε κάθε στάδιο της διαδικασίας θα πρέπει να παρέχονται στο παιδί όλες οι συναφείς και αναγκαίες πληροφορίες», σημείωσε χαρακτηριστικά, για να προσθέσει ότι «το παιδί θα πρέπει να ενημερώνεται για τα ένδικα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει προκειμένου να τα ασκήσει ουσιαστικά στο πλαίσιο της υπεράσπισής του ανεξαρτήτως της δικαιοπρακτικής του ικανότητας. Η πληροφόρηση θα πρέπει μεταξύ άλλων να εντοπίζεται στη διάρθρωση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, στις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν καθώς και στο προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωσή τους». Ένα ομοίως σημαντικό άρθρο, όπως σημείωσε, είναι και αυτό της δίκαιης δίκης, κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι το παιδί θα πρέπει να θεωρείται αθώο μέχρι να αποδειχθεί νόμιμα η ενοχή του.
Τέλος, λίγο πριν την ολοκλήρωση της παρουσίασης, υπογράμμισε ότι το πιο σημαντικό άρθρο είναι εκείνο που διασφαλίζει το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Το συγκεκριμένο δικαίωμα αποτελεί τη θεμελιακή προϋπόθεση προκειμένου ένα σύστημα απονομής δικαιοσύνης να χαρακτηριστεί φιλικό προς το παιδί, και προϋποθέτει μεταξύ άλλων την απαρέγκλιτη εφαρμογή των παραπάνω δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση δύο απόλυτων βασικών αρχών. Η πρώτη βασική αρχή συνίσταται στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση κάθε περίπτωσης με ευελιξία, γεγονός που συνεπάγεται πως κάθε παιδί θα πρέπει να αντιμετωπίζεται επί τη βάσει των ιδιαίτερων συνθηκών που αυτό βιώνει, ενώ η δεύτερη βασική αρχή συνίσταται στην εφαρμογή διεπιστημονικών προσεγγίσεων, υπό την έννοια ότι σε αυτές τις περιπτώσεις είναι εξαιρετικά σημαντικό να ενθαρρύνεται η στενή συνεργασία μεταξύ διαφόρων επαγγελματιών, για να αξιολογηθεί με τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο η νομική, ψυχολογική, κοινωνική και συναισθηματική κατάσταση του κάθε παιδιού ξεχωριστά.
