«ΜΠΟΡΕΙ Ο ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΣ… να είναι ηθικός, να είναι δίκαιος, να είναι διαφανής, να δικάζει και να διοικεί;». Ο τίτλος του βιβλίου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), συλλογικού έργου, υπό την επιμέλεια της Λίλιαν Μήτρου – η οποία έχει διττή ιδιότητα, ως Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου και αλλά και ως Πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ιδιωτικότητα, τα Προσωπικά Δεδομένα και την Τεχνολογία – συνιστά σύνθετο ερώτημα. Και επιδέχεται περισσότερες της μιας απαντήσεις, με επικρατέστερη το πόσο συναρπαστικός μπορεί τελικά να γίνει. Το απέδειξε η παρουσίαση και η συζήτηση που ακολούθησε στην αλυσίδα πολιτισμού Ιανός, με ομιλητές τον Σπύρο Βλαχόπουλο, Καθηγητή Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ και Μέλος Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, τον Τίμο Σελλή, Επιστημονικό Διευθυντή Ερευνητικής Μονάδας Αρχιμήδης του Ερευνητικού Κέντρου ΑΘΗΝΑ, τη Σταυρούλα Τσινόρεμα, Καθηγήτρια Σύγχρονης και Νεότερης Φιλοσοφίας και Βιοηθικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης, και τον Μιχάλη Πικραμένο, Αντιπρόεδρο Συμβουλίου Επικρατείας και Καθηγητή Νομικής Σχολής ΑΠΘ – τον συντονισμό της συζήτησης είχε η κ. Μήτρου.
Παρόντες και οι συγγραφείς του έργου, όλοι τους νομικοί με ειδίκευση στα ζητήματα της τεχνολογίας και του δικαίου, ο Σπύρος Τάσσης, ο Βασίλης Καρκατζούνης, ο Απόστολος Βόρρας και η Ηλιάνα Κωστή.
Με ποιον μανδύα ενδύεται, όμως, η έννοια της τεχνητής νοηµοσύνης; Θα αντιµετωπίσει όλα τα προβλήµατα του ανθρώπου ή, αντίθετα, θα αντικαταστήσει πλήρως τον ανθρώπινο παράγοντα και θα µας οδηγήσει στον µετα-ανθρωπικό πολιτισµό; Ο κ. Βλαχόπουλος ξορκίζει τον φόβο (ΔΙΤΕ, τεύχος 77) κατά την παρουσίαση του «πολύ σημαντικού» αυτού βιβλίου, «σημείου αναφοράς» για όσους θέλουν να ασχοληθούν µε τα ζητήµατα της τεχνητής νοηµοσύνης.
«Δεν χρειάζεται να είµαστε φοβικοί. Η τεχνητή νοηµοσύνη µπορεί να αποβεί πολύτιµη σε πολλούς τοµείς, όπως στην υγεία, στις µεταφορές, στη δικαιοσύνη, στη δηµόσια διοίκηση και στην εκπαίδευση. Αν όµως οι εφαρµογές της δεν οριοθετηθούν σωστά και αντικαταστήσουν πλήρως τον άνθρωπο στην άσκηση των πολιτειακών λειτουργιών, αυτό θα σηµάνει το τέλος του δικαίου που γνωρίζουµε σήµερα. Γιατί οι έννοιες και τα βασικά νοµικά εργαλεία του δικαίου, όπως η ευθύνη, ο καταλογισµός, η ενοχή και η υπαιτιότητα, προϋποθέτουν την ανθρώπινη δράση».
Σίγουρα, η τεχνητή νοηµοσύνη δεν έχει µόνον νοµικές πτυχές. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι οικονοµικές προεκτάσεις της. Τα τελευταία χρόνια στο πεδίο της τεχνητής νοηµοσύνης διεξάγεται ένας «πόλεµος», τόσο µεταξύ κρατών (ΗΠΑ, Κίνα, Νότιος Κορέα) όσο και µεταξύ οικονοµικών κολοσσών (IBM, Microsoft, Samsung, Alphabet, Tencent, Baidu, Pingan). Και πώς θα µπορούσε να είναι διαφορετικά από τη στιγµή που ο παγκόσµιος τζίρος στον τοµέα της τεχνητής νοηµοσύνης το 2020 ανερχόταν στα 300 περίπου δισεκατοµµύρια δολάρια και το 2023 ανήλθε στα 500 δισεκατοµµύρια δολάρια.
Παρόλα ταύτα, και οι θεσµικές όψεις της τεχνητής νοηµοσύνης παραµένουν πολύ σηµαντικές. Πρόσφατα, το Γερµανικό Οµοσπονδιακό Συνταγµατικό Δικαστήριο έκρινε ως αντισυνταγµατική τη νοµοθεσία δύο γερµανικών κρατιδίων που επέτρεπαν στην αστυνοµία την αυτοµατοποιηµένη αλγοριθµική ανάλυση δεδοµένων ως µέσο για την πρόληψη της εγκληµατικής δραστηριότητας. Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η χρήση αλγορίθµων από την αστυνοµία επιτρέπει τη δηµιουργία «προφίλ» συγκεκριµένων ανθρώπων, κάτι που µε τη σειρά του συνεπάγεται πολύ έντονη επέµβαση στο δικαίωµα της προσωπικότητας και δηµιουργεί τον κίνδυνο καταχρήσεων. Όπως σηµειώνεται χαρακτηριστικά στην απόφαση, το λογισµικό που χρησιµοποιούσε η αστυνοµία, της επέτρεπε µε ένα «κλικ» να δηµιουργήσει ένα πλήρες προφίλ ατόµων και οµάδων και να καταστήσει πολυάριθµα αθώα πρόσωπα αντικείµενο αστυνοµικής παρακολούθησης».
Νηφαλιότητα στην προσέγγιση, αλλά και ποιότητα συμβολών χαρακτηρίζουν το βιβλίο, κατά τον κ. Βλαχόπουλο: η Λίλιαν Μήτρου όχι µόνον εισάγει στην προβληµατική της τεχνητής νοηµοσύνης, αλλά και πραγµατεύεται θεµελιώδη ζητήµατα, όπως αυτό του ορισµού της. Ο Σπύρος Τάσσης απαντάει στο ερώτηµα εάν ο αλγόριθµος µπορεί να είναι ηθικός: Μπορεί η παραδοσιακή ηθική που αφορά την ανθρώπινη συµπεριφορά, να µεταφερθεί στις εφαρµογές της τεχνητής νοηµοσύνης ή µήπως αυτές διέπονται από ένα διαφορετικό σύστηµα ηθικών αξιών; Η Ηλιάνα Κωστή αναζητεί απάντηση στο ερώτημα του αν ο αλγόριθμος μπορεί αν είναι δίκαιος. Γιατί ενώ οι εφαρµογές της τεχνητής νοηµοσύνης πράγµατι µπορούν να οδηγήσουν στην άρση ή, έστω, στην άµβλυνση των ανισοτήτων, ταυτόχρονα δεν αποκλείεται να τις αναπαράξουν ή ακόµη και να τις διαιωνίσουν και να τις εντείνουν, κυρίως λόγω των δεδοµένων επί των οποίων έχουν προγραµµατιστεί να λειτουργήσουν. Αυτό το ζήτηµα πραγµατεύεται Και η διαφάνεια; Το θέμα πραγματεύεται ο Απόστολος Βόρρας µε τη µελέτη του «Τεχνητή νοηµοσύνη: Ένα σύγχρονο κουτί της Πανδώρας».
Μπορούν και, εάν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις οι εφαρµογές της τεχνητής νοηµοσύνης να χρησιµοποιηθούν κατά την άσκηση των κρατικών λειτουργιών, ιδίως της δικαστικής και της διοικητικής; Είναι πιθανό και επιτρεπτό στο µέλλον να δικαζόµαστε από µηχανές και αλγόριθµους; Οι διοικητικές πράξεις δεν θα εκδίδονται πλέον από δηµοσίους υπαλλήλους αλλά από υπολογιστές που θα χρησιµοποιούν αλγοριθµικά δεδοµένα; Στα ερωτήµατα αυτά απαντούν αντίστοιχα με μελέτες τους οι Βασίλης Καρκατζούνης και Λίλιαν Μήτρου. Το βιβλίο ολοκληρώνεται µε ένα πολύ χρήσιµο ευρετήριο.
Στα χαρίσματα του βιβλίου συγκαταλέγεται η γλώσσα του, απλή και κατανοητή, έτσι ώστε να απευθύνεται σε κάθε νοµικό και ευαισθητοποιηµένο πολίτη.