Τον Μάιο του 2020, ως απάντηση στην πανδημία COVID, η ΕΕ έθεσε σε εφαρμογή τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), ένα ταμείο ύψους σχεδόν 700 δισεκατομμυρίων ευρώ, που τέθηκε στη διάθεση των χωρών της για την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας. Καθώς ο μηχανισμός θεωρήθηκε ως ευκαιρία για την παράλληλη προώθηση της πράσινης μετάβασης και των στόχων της ΕΕ για το κλίμα, πάνω από το ένα τρίτο (37 %) των κονδυλίων του ΜΑΑ πρέπει να διατεθεί σε μέτρα που σχετίζονται με το κλίμα. Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) εξέτασε αυτή την πτυχή του ΜΑΑ για να διαπιστώσει κατά πόσον έχουν επιτευχθεί οι εν λόγω στόχοι.
Ο ΜΑΑ διαφέρει από τα άλλα είδη χρηματοδότησης της ΕΕ. Αντί η ΕΕ να εκταμιεύει πόρους για την εξόφληση των λογαριασμών των κρατών μελών, δίνει χρήματα όταν επιτυγχάνονται «τα ορόσημα και οι στόχοι» που τίθενται στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ). Στα σχέδια αυτά, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να προσδιορίζουν τα έργα και το εκτιμώμενο κόστος τους, εξασφαλίζοντας ότι τουλάχιστον το 37 % συμβάλλει στη δράση για το κλίμα. Έως τον Φεβρουάριο του 2024, είχαν δεσμευτεί για τα ΣΑΑ 648 δισεκατομμύρια ευρώ. Αν και, στα χαρτιά, οι χώρες της ΕΕ όχι μόνο πέτυχαν, αλλά και ξεπέρασαν, τους στόχους χρηματοδότησης για το κλίμα (εκτιμάται ότι τα μέτρα για τη στήριξη αυτών των στόχων καλύπτουν ποσοστό 42,5 %, ή 275 δισεκατομμύρια ευρώ), είναι άραγε τα πράγματα τόσο ξεκάθαρα στην πράξη;
Το τι ακριβώς συνιστά πράσινη μετάβαση είναι πιο περίπλοκο από ό,τι φαίνεται. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μεθοδολογία παρακολούθησης του κλίματος και αξιολόγησε τον βαθμό στον οποίο ορισμένα μέτρα που προτείνονται στα εθνικά σχέδια συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση. Εφαρμόστηκε ένας συντελεστής σε όλες τις δαπάνες: τα μέτρα με σημαντικό αντίκτυπο στο κλίμα χαρακτηρίζονται ως 100 % δράση για το κλίμα, εκείνα με θετικό αντίκτυπο λαμβάνουν ποσοστό συμβολής 40 % και εκείνα που δεν έχουν καθόλου αντίκτυπο λαμβάνουν 0 %. Για παράδειγμα, από τα 100 εκατομμύρια ευρώ που θα δαπανηθούν για ένα έργο εκσυγχρονισμού του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, τα 40 εκατομμύρια ευρώ θα συμβάλουν στον συνολικό στόχο δαπανών για το κλίμα του ΣΑΑ. Παρόλα αυτά, δεν είναι εύκολο να κατηγοριοποιηθούν όλα τα μέτρα με τον τρόπο αυτό.
Επιπλέον, δεδομένου ότι οι στόχοι δαπανών για τη δράση για το κλίμα βασίζονται σε εκτιμήσεις κόστους που περιέχονται σε σχέδια, οι αποκλίσεις μεταξύ θεωρίας και πράξης δεν είναι καθόλου απίθανες. Το εκτιμώμενο κόστος ενός δεδομένου έργου μπορεί να διαφέρει σημαντικά από το πραγματικό τελικό κόστος, ενώ μπορεί να αλλάξει μέχρι και η φύση του, κλονίζοντας έτσι τα πράσινα διαπιστευτήριά του.
Στην επικείμενη έκθεσή του, που θα δημοσιευτεί στις 11 Σεπτεμβρίου, το ΕΕΣ αξιολόγησε κατά πόσον ο κλιματικός συντελεστής που εφαρμόστηκε σε διάφορα μέτρα αντικατοπτρίζει με ακρίβεια την πραγματική συμβολή τους στο κλίμα. Εξέτασε επίσης αναλυτικά κατά πόσον μέτρα που φαίνονταν να είναι φιλικά προς το περιβάλλον ήταν πράγματι έτσι, όπως και κατά πόσον οι προγραμματισμένες δαπάνες αντιστοιχούσαν σε αυτές που πραγματοποιήθηκαν. Τα γενικά ερωτήματα του ελέγχου είναι τα εξής: Συνέβαλε αποτελεσματικά ο ΜΑΑ στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για το κλίμα; Συμβάλλουν τα κονδύλια ανάκαμψης της ΕΕ στην εξασφάλιση μηδενικών εκπομπών έως το 2050;