Είναι σημαντικές οι αλλαγές που διενεργούνται στην παρούσα φάση στην Ελληνική Δικαιοσύνη, τόσο ώστε κάποιοι να μιλούν για νέο πεδίο: με δομές και ρυθμούς, που κάνουν τις προσδοκίες για ταχύτερη απονομή, υψηλότερη ποιότητα αποφάσεων, ακόμη και απομείωση του φόβου για επενδύσεις, να φαντάζουν ως μελλοντική πραγματικότητα.
Από την τροχιά των μεγάλων αλλαγών δε θα μπορούσε να λείπει το Συμβούλιο της Επικρατείας, Ανώτατο Δικαστήριο συνδεδεμένο διαχρονικά με υποθέσεις μείζονος σημασίας, αλλά και με χιλιάδες εκκρεμότητες σε ήδη επιβαρυμένους δικαστές – εκκρεμούν περίπου 11.000 υποθέσεις, εκ των οποίων οι 4.000 πέραν των τριών ετών.
Η προσπάθεια εκσυγχρονισμού του, προσπάθεια εν τέλει για πιο ορθολογική λειτουργία του εσωτερικού «μηχανισμού» και της δικονομίας του, αναμένεται να αποτυπωθεί σε νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης και του Γιώργου Φλωρίδη., έχοντας ήδη την έγκριση της Διοικητικής Ολομέλειας του Δικαστηρίου.
Παράλληλα, το Συμβούλιο της Επικρατείας αλλάζει έδρα, προσωρινά έστω. Οι εργασίες που διενεργούνται με εντατικούς ρυθμούς στο οικοδομικό τετράγωνο – ιδιοκτησία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, υποχρεώνουν τους δικαστές να μετακομίσουν για τα επόμενα δυο χρόνια. Δυο χώροι θα αξιοποιηθούν σχετικά: όροφος 600 – 700 τ.μ. στο κτίριο που στέγαζε κατά το παρελθόν το Hondos Center (σήμερα φιλοξενεί την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς), επί της οδού Ιπποκράτους, περίπου στο ύψος της Πανεπιστημίου. Και κτίριο που παλαιότερα στέγαζε την Alpha Bank, στη διασταύρωση της οδού Σοφοκλέους με τον πεζόδρομο της Αιόλου, με θέα στην πλατεία Κοτζιά. Σε ό,τι αφορά το δεύτερο, προς το παρόν εκκρεμεί η υπογραφή της σύμβασης, καθώς και η διαμόρφωση εσωτερικών χώρων κατά τρόπον ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες ενός δικαστηρίου.
Υπολογίζεται πάντως ότι οι ανώτατοι δικαστές θα επιστρέψουν στο πλήρως ανακαινισμένο Αρσάκειο Μέγαρο στις αρχές του 2026. Το γεγονός ότι το project χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης τροφοδοτεί πολλούς εκ των ενδιαφερομένων με ελπίδες ότι τα χρονοδιαγράμματα θα τηρηθούν. Όσο για τη μετακόμιση; Περί τα τέλη της άνοιξης, και πάντως με ορίζοντα τις Ευρωεκλογές.
Η προσπάθεια εκσυγχρονισμού του ΣτΕ , αναμένεται να αποτυπωθεί σε νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης
Οι αλλαγές στη δικονομία
Η Πρόεδρος του ΣτΕ Ευαγγελία Νίκα – την Τετάρτη 20 Μαρτίου, κατά τη διάρκεια σχετικής ενημέρωσης – έκανε λόγο για αλλαγή «στο όλο πλαίσιο», τονίζοντας ως «ευρωπαϊκή υποχρέωση την επιτάχυνση των διαδικασιών». Παρουσία του Συμβούλου και Μέλους της Επιτροπής Επικοινωνίας του Δικαστηρίου Βασίλη Ανδρουλάκη, η κ. Νίκα περιέγραψε μια οπωσδήποτε πιο σφιχτή διαδικασία, και σε αρχικό στάδιο, ώστε να υπάρχει αυστηρό φιλτράρισμα των υποθέσεων και να μην οδηγούνται όλες στο ακροατήριο. Η ίδια εμφανίστηκε άλλωστε πεπεισμένη ότι με τον νέο μηχανισμό το επίπεδο του Δικαστηρίου θα γίνει ακόμη πιο υψηλό.
Το ΣτΕ έρχεται ετησίως αντιμέτωπο με αρκετές υποθέσεις άνευ σημαντικού περιεχομένου, ως εκ τούτου είναι πολλοί οι δικαστές που εκτιμούν ότι χάνεται πολύτιμος χρόνος κατά την ενασχόληση με αυτές. Παρά το γεγονός ότι υφίσταται επί σειρά ετών η διαδικασία σε συμβούλιο, διαδικασία χωρίς ακροατήριο, εντούτοις δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα. Κάθε χρόνο με την σύντομη αυτή διαδικασία απορρίπτονται περίπου 200 με 250 υποθέσεις.
Με φόντο το σκηνικό αυτό, οι αλλαγές – τις οποίες έχει ήδη καταγράψει το NB Daily από τις 16 Ιανουαρίου 2024 (δείτε εδώ και εδώ για την αλλαγή έδρας του Δικαστηρίου) – έχουν ως εξής:
-Ενισχύεται η προδικασία, στάδιο κατά το οποίο υποβάλλονται δικόγραφα, υπομνήματα, παρεμβάσεις και ασκούνται δικαιώματα πρόσβασης στα στοιχεία της δικογραφίας. Θα δοθεί βαρύτητα στην πρωταρχική αυτή φάση της δικαστικής διαδικασίας, με την ελπίδα ότι θα αποτελέσει φίλτρο για τις «προδήλως αβάσιμες» ή απαράδεκτες υποθέσεις, για αυτές δηλαδή που δεν παρουσιάζουν κανένα ενδιαφέρον και που αναμένεται να απορριφθούν στην περίπτωση που οδηγηθούν στο ακροατήριο.
Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπεται συγκρότηση τριμελούς Επιτροπής, υπό τον Πρόεδρο του εκάστοτε Τμήματος και τη συμμετοχή ενός Εισηγητή ή Παρέδρου και ενός Συμβούλου Επικρατείας, η οποία θα κρίνει αν και κατά πόσο μια υπόθεση μπορεί να προχωρήσει δικαστικώς ή πρέπει να κριθεί προδήλως αβάσιμη ή απαράδεκτη. Η λογική είναι να φθάνουν στο ακροατήριο όσες υποθέσεις αξίζει τον κόπο να εκδικαστούν, και οι οποίες αφορούν πράξεις ή παραλείψεις της διοίκησης που προσβάλλουν τα έννομα συμφέροντα του προσφεύγοντος. Και πάντως όχι αιτήσεις αναίρεσης κάτω των 40.000 ευρώ (που σύμφωνα με τον νόμο είναι απαράδεκτες λόγω του αντικειμένου τους), ή γενικότερα υποθέσεις άνευ ουσιαστικού αντικειμένου.
Να σημειωθεί ότι η ενισχυμένη προδικασία αποτελεί πρότυπο σε πλείστα όσα Δικαστήρια εκτός συνόρων, με κορυφαίο το ΔΕΕ, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πολύ σημαντική παράμετρος είναι και αυτή που θέλει περισσότερους νέους δικαστές να αναλαμβάνουν ευθύνη, να χρεώνονται δηλαδή αυτοτελώς υποθέσεις, στην «εν Συμβουλίω» φάση.
-Στην περίπτωση κατά την οποία υπάρχει από την πλευρά του προσφεύγοντος θέληση για περάτωση της διαδικασίας στο ακροατήριο πάση θυσία, ακόμη και αν η υπόθεση κριθεί προδήλως αβάσιμη, προβλέπεται αυξημένο παράβολο. Αν και η εμπειρία έχει δείξει ότι σπανίως παρατηρείται το φαινόμενο (στις λιγοστές εξαιρέσεις κυριαρχεί η επιμονή του Δημοσίου για εκδίκαση στο ακροατήριο), εντούτοις το συγκεκριμένο «παράθυρο» -για να μην τεθούν ζητήματα αντίθεσης με το Σύνταγμα- δε θα πάψει να υπάρχει. Πρωταρχικός σκοπός της διοικητικής δίκης εξάλλου είναι η προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των ιδιωτών.
Καινοτομία σημαντική – που αφορά πρωτίστως τον δικηγορικό κλάδο – υπεισέρχεται και στο καθεστώς των αναβολών, καθώς η σχετική δυνατότητα συρρικνώνεται σημαντικά με μόνον μία αναβολή.
-Η κοινοποίηση των αιτήσεων ακυρώσεως δε θα γίνεται πλέον με ευθύνη του Δικαστηρίου, αλλά του αιτούντος. Η γραφειοκρατία που προκαλεί η υποχρέωση κοινοποίησης των δικογράφων, ιδίως όταν πρόκειται για περισσότερους τους ενός παραλήπτες, όπως πχ. σε μια Κοινή Υπουργική Απόφαση, θεωρείται λίαν επιβαρυντική για το Συμβούλιο της Επικρατείας.
-Καινοτομία σημαντική – που αφορά πρωτίστως τον δικηγορικό κλάδο – υπεισέρχεται και στο καθεστώς των αναβολών, καθώς η σχετική δυνατότητα συρρικνώνεται σημαντικά με μόνον μία αναβολή, για όσες από τις υποθέσεις οδηγηθούν τελικά στο ακροατήριο.
-Η χρέωση μιας υπόθεσης σε πρωταρχικό στάδιο θα γίνεται με αλγόριθμο, σε αντίθεση με το υφιστάμενο καθεστώς, βάσει του οποίου η χρέωση γίνεται κατά την κρίση του εκάστοτε Προέδρου του Τμήματος. Ο αλγόριθμος δεν αφορά το στάδιο μετά την προδικασία. Το τυχαίο στη διαδικασία της χρέωσης ακολουθείται σε Δικαστήρια πολλών ευρωπαϊκών χωρών, και στην Ελλάδα αναμένεται να υλοποιηθεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΣτΕ με το Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά – από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα, με εξειδίκευση στις επιστήμες της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών και των νέων τεχνολογιών.
Το ΣτΕ και η κ. Νίκα έχουν υπογράψει από τον Ιούλιο του 2023 Μνημόνιο Συνεργασίας με το Κέντρο και τον Πρόεδρό του κ. Γ. Εμίρη, με σκοπό τη σχεδίαση, υλοποίηση και πιλοτική εφαρμογή αλγοριθμικού συστήματος αυτοματοποιημένης ανάθεσης των δικαστικών υποθέσεων, στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης στον τομέα της Δικαιοσύνης. Το έργο υλοποιείται από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου (ΙΕΛ) του ΕΚ Αθηνά για την επιτάχυνση της διαδικασίας και τη συνολική μείωση του χρόνου εκδίκασης των υποθέσεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας, μέσω της αξιοποίησης ψηφιακών τεχνολογιών και εφαρμογών.
Πολλά μεγάλα δικαστήρια εκτός συνόρων, στην Αγγλία, τη Γαλλία, ή και το ΔΕΕ στο Λουξεμβούργο, διαθέτουν επίκουρους δικαστές, διευκολύνοντας το δικαιοδοτικό έργο
Έρχονται οι «επίκουροι»
Κομβική για τη λειτουργία του Δικαστηρίου, και την παραγωγικότητά του, θα είναι από το νέο δικαστικό έτος η παρουσία των 30 «επίκουρων». Ποιοί είναι και τι κάνουν; Στην ουσία πρόκειται για βοηθούς δικαστές, πρόσωπα με πτυχίο Νομικής (αλλά όχι δικαστές), που θα συνδράμουν τους λειτουργούς του ΣτΕ στο στάδιο της προδικασίας (συγκέντρωση εγγράφων κτλ). Οι επίκουροι, οι οποίοι έχουν ήδη ορκιστεί, είναι συνολικά 70, οι 40 εξ αυτών θα κατευθυνθούν σε μεγάλα διοικητικά δικαστήρια και οι 30 στο ΣτΕ. Στην παρούσα φάση και μέχρι το καλοκαίρι, εκπαιδεύονται από δικαστές στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης.
Πολλά μεγάλα δικαστήρια εκτός συνόρων, στην Αγγλία, τη Γαλλία, ή και το ΔΕΕ στο Λουξεμβούργο, διαθέτουν έμψυχο δυναμικό με ανάλογο ρόλο, διευκολύνοντας το δικαιοδοτικό έργο των δικαστών.