Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αφορμή την υπόθεση C-563/22, λειτούργησε -έτι μια φορά- ως “θεματοφύλακας” της προστασίας των δικαιωμάτων των προσφύγων, κρίνοντας ότι οι απάτριδες παλαιστινιακής καταγωγής που είναι εγγεγραμμένοι στην UNRWA δικαιούνται, κατ’ αρχήν, χορήγηση καθεστώτος του πρόσφυγα εάν η προστασία ή η βοήθεια της UNRWA θεωρείται ότι έχει παύσει.
Ειδικότερα, η βοήθεια ή η προστασία της UNRWA πρέπει να θεωρείται ότι έχει παύσει έναντι του αιτούντος όταν ο οργανισμός αυτός αδυνατεί, για οποιονδήποτε λόγο, να εξασφαλίσει αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης ή ελάχιστες συνθήκες ασφάλειας σε οποιονδήποτε απάτριδα παλαιστινιακής καταγωγής, ο οποίος διαμένει στον τομέα της περιοχής δραστηριοτήτων της UNRWA, στον οποίο ο αιτών είχε τη συνήθη διαμονή του.
Τον Ιούλιο του 2018, μια μητέρα και η ανήλικη κόρη της, αμφότερες απάτριδες παλαιστινιακής καταγωγής, εγκατέλειψαν την πόλη της Γάζας και εισήλθαν παράνομα στη Βουλγαρία αφού διέσχισαν την Αίγυπτο, την Τουρκία και την Ελλάδα. Η πρώτη τους αίτηση για διεθνή προστασία ενώπιον των βουλγαρικών αρχών απορρίφθηκε οριστικά με το σκεπτικό ότι δεν είχαν αποδείξει ότι είχαν εγκαταλείψει τη Λωρίδα της Γάζας υπό τον φόβο της δίωξης. Στη συνέχεια υπέβαλαν μια δεύτερη αίτηση (τη λεγόμενη μεταγενέστερη αίτηση) δηλώνοντας την εγγραφή τους στην Υπηρεσία Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή (UNRWA). Με αυτήν διεκδικούσαν το καθεστώς του πρόσφυγα μετά την de facto παύση της προστασίας της UNRWA ως προς αυτούς. Η μεταγενέστερη αίτηση απορρίφθηκε επίσης με την αιτιολογία ότι τα ενδιαφερόμενα μέρη είχαν παραιτηθεί από τη βοήθεια της UNRWA εγκαταλείποντας οικειοθελώς την περιοχή δραστηριότητάς της.
Το βουλγαρικό δικαστήριο που εκδίκασε την προσφυγή των ενδιαφερομένων ζήτησε από το ΔΕΕ να ερμηνεύσει την κοινοτική οδηγία 2013/32 σχετικά με τις διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας, όσον αφορά την έκταση της εξέτασης της ουσίας μιας μεταγενέστερης αίτησης. Επιπλέον, ζήτησε από το Δικαστήριο να ερμηνεύσει την Οδηγία 2011/95 περί των απαιτήσεων για την ανωτέρω αναγνώριση.
Σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία, τα πρόσωπα που είναι εγγεγραμμένα στην UNRWA αποκλείονται, καταρχήν, από το καθεστώς του πρόσφυγα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ωστόσο, όταν η προστασία ή η συνδρομή της UNRWA έχει παύσει για οποιονδήποτε λόγο (και χωρίς να έχει διευθετηθεί οριστικά η τύχη των προσώπων αυτών, πράγμα που προς το παρόν δεν ισχύει, όπως προκύπτει από τα σχετικά ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών), τα πρόσωπα αυτά θα δικαιούνται αυτόματα το καθεστώς του πρόσφυγα, εκτός εάν συντρέχει σοβαρός λόγος αποκλεισμού. Το Δικαστήριο καλείται να διευκρινίσει σε ποιο σημείο πρέπει να θεωρείται ότι έχει σταματήσει η βοήθεια ή η προστασία της UNRWA.
Το Δικαστήριο απαντά, καταρχάς, ότι η εξέταση της ουσίας μιας μεταγενέστερης αίτησης πρέπει να εκτείνεται σε όλα τα πραγματικά περιστατικά που υποβλήθηκαν. Πρέπει επίσης να λάβει υπόψη τα πραγματικά περιστατικά που έχουν ήδη αξιολογηθεί στην πρώτη αίτηση.
Στη συνέχεια, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι εάν το βουλγαρικό δικαστήριο καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, λαμβανομένων υπόψη των γενικών συνθηκών ζωής που επικρατούσαν στη Λωρίδα της Γάζας τη στιγμή της απόφασής του, η προστασία ή η βοήθεια της UNRWA στον τομέα αυτό της περιοχής δραστηριότητάς της πρέπει να θεωρείται ότι έχει παύσει για τις δύο ενδιαφερόμενες αιτούσες, θα πρέπει να χορηγηθεί αυτομάτως στις τελευταίες το καθεστώς του πρόσφυγα. Ωστόσο, το καθεστώς αυτό πρέπει να τις απορριφθεί εάν εμπίπτουν σε έναν από τους άλλους λόγους αποκλεισμού που προβλέπονται από την επίμαχη Οδηγία.
Η προστασία ή η συνδρομή της UNRWA πρέπει, ειδικότερα, να θεωρείται ότι έχει παύσει σε σχέση με τον αιτούντα όταν ο φορέας αυτός δεν μπορεί, για οποιονδήποτε λόγο, να εξασφαλίσει αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης ή περιοχή λειτουργίας, στην οποία ο αιτών είχε τη συνήθη διαμονή του.
Το Δικαστήριο σημειώνει σχετικά ότι τόσο οι συνθήκες διαβίωσης στη Λωρίδα της Γάζας, όσο και η ικανότητα της UNRWA να εκπληρώσει την αποστολή της, έχουν υποστεί άνευ προηγουμένου επιδείνωση λόγω των συνεπειών των γεγονότων της 7ης Οκτωβρίου 2023.
Δείτε την απόφαση στη Qualex: ΔΕΕ υπόθ. C-563/22, απόφ. της 13.6.2024