Μπορεί η δημόσια χρήση ενός εθνικού συμβόλου να απαγορευτεί, όταν αυτό «ξυπνά» δυσάρεστες μνήμες και συναισθήματα στην κοινωνία; Μήπως μια τέτοια απαγόρευση παραβιάζει υπέρμετρα την ελευθερία του λόγου, αποστερώντας τη δυνατότητα σε μια μερίδα πολιτών να «συνδεθούν» με το ιστορικό τους παρελθόν; Ποιο ρόλο παίζει σε αυτή τη συζήτηση ο παράγοντας ενός εν εξελίξει πολέμου, όπως η σύγκρουση στην Ουκρανία;
Με επίκεντρο την απαγόρευση χρήσης της κορδέλας του Αγίου Γεωργίου στην Ουκρανία, ενός συμβόλου που σχετίζεται με την σοβιετική στρατιωτική κληρονομιά και τη νίκη στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Δικαστήριο του Στρασβούργου, με απόφαση που εξέδωσε χθες Πέμπτη 12 Δεκεμβρίου 2024, κλήθηκε να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα.
Η κορδέλα του Αγίου Γεωργίου, με τις χαρακτηριστικές πορτοκαλί και μαύρες λωρίδες, η οποία απασχόλησε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατόπιν προσφυγής Ουκρανού υπηκόου, κατοίκου του Κιέβου και εθνοτικού Ρώσου, φοριόταν για αρκετές δεκαετίες από βετεράνους και τις οικογένειές τους στην Ουκρανία. Όμως, η κατάσταση άλλαξε δραματικά μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 και τις συνεχιζόμενες εχθροπραξίες στις ανατολικές περιοχές της χώρας. Από τότε, η κορδέλα του Αγίου Γεωργίου συνδέθηκε με τη ρωσική στρατιωτική παρουσία στην Ουκρανία, αποκτώντας πλέον μια διάσταση που διέγειρε σε οξύ βαθμό τα πολιτικά πάθη.
Η απαγόρευση χρήσης συμβόλων και οι νομικές συγκρούσεις υπό το φως γεωπολιτικών αναταραχών
Εν προκειμένω, ο Ουκρανός προσφεύγων, γόνος οικογενείας βετεράνων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ήθελε να φορέσει την κορδέλα κατά την επέτειο της νίκης της Σοβιετικής Ένωσης επί της ναζιστικής Γερμανίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να τιμήσει το θάρρος και την αυταπάρνηση των συγγενών του, κάτι που ωστόσο δεν έκανε, για να μην βρεθεί αντιμέτωπος με τις συνέπειες του νόμου. Σημειώνεται ότι η Ουκρανία το 2016 απαγόρευσε τη χρήση της κορδέλας, θεωρώντας πως αυτή αποτελεί σύμβολο που προάγει τη ρωσική επιθετικότητα. Ο ίδιος, υποστηρίζοντας ότι η κορδέλα ήταν για αυτόν σύμβολο προσωπικής και οικογενειακής τιμής, έφτασε μέχρι το Στρασβούργο, επικαλούμενος την παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης.
Η απόφαση του Δικαστηρίου του Στρασβούργου
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στην απόφασή του, σημείωσε αρχικά ότι η νομοθετική απαγόρευση χρήσης της κορδέλας του Αγίου Γεωργίου συνιστούσε παρέμβαση στο δικαίωμά του στην ελευθερία έκφρασης. Εν συνεχεία, όμως, εξετάζοντας αν η παρέμβαση ήταν δικαιολογημένη και αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία, έλαβε υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες της απαγόρευσης της κορδέλας του Αγίου Γεωργίου. Η κορδέλα, ενώ μέχρι πρόσφατα συνδεόταν με τη σοβιετική εποχή και τα στρατιωτικά παράσημα, από το 2014 είχε συνδεθεί με τον αναθεωρητισμό της Ρωσίας και τη χρήση της από ρωσικές μονάδες στην Ουκρανία. Έτσι λοιπόν, η κορδέλα είχε ταυτιστεί με τη ρωσική στρατιωτική επιθετικότητα και τον πόνο που προκάλεσε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Παρόλο που η απαγόρευση περιόρισε την ελευθερία έκφρασης του προσφεύγοντος, το Δικαστήριο έκρινε ότι αυτή η παρέμβαση ήταν εντός των περιθωρίων εκτίμησης της Ουκρανίας, δεδομένων των συνθηκών της ένοπλης σύγκρουσης με τη Ρωσία, απορρίπτοντας τελικώς την προσφυγή.