Παγιωμένες αγκυλώσεις δεν έχουν λειανθεί και ούτε πρόκειται να αμβλυνθούν αν δεν ληφθούν γενναίες και συντονισμένες πρωτοβουλίες, αναφορικά με τον βαθμό συμμόρφωσης των εσωτερικών πειθαρχικών οργάνων των Σωμάτων Ασφαλείας ως προς την πληρότητα και την αρτιότητα των διοικητικών εξετάσεών τους, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για το 2023, η οποία δημοσιεύεται για έκτη συνεχόμενη χρονιά.
Ο Συνήγορος του Πολίτη, ως Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας, τονίζει για άλλη μια χρονιά την ανάγκη επαναδιατύπωσης του νομοθετικού πλαισίου, όπου αυτό αποδεικνύεται ανεπαρκές ή ατελές, καθώς και τη θωράκιση της διαφάνειας, της λογοδοσίας και, εν τέλει, της εμπιστοσύνης των πολιτών στα Σώματα Ασφαλείας και τις θεμελιώδεις αρχές του κράτους δικαίου, που αποτελούν θεμελιώδη ζητούμενα.
Όπως προκύπτει από την έκθεση, ο αριθμός των πολιτών που υπέβαλαν αναφορά για αυθαίρετη συμπεριφορά οργάνων των Σωμάτων Ασφαλείας παρουσιάζεται αυξημένος κατά 21%, συγκριτικά με το 2019, την προ πανδημίας περίοδο δηλαδή.
Επίσης, μικρή αύξηση παρατηρείται στις υποθέσεις του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής, οι οποίες για το 2023 ανήλθαν σε 9, συμπεριλαμβανομένης μίας υπόθεσης με αντικείμενο την εκτέλεση απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι και μίας αναφοράς από τον Υπεύθυνο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex.
Αντίθετα, περαιτέρω μειωμένος, κατά 12,5% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά και κατά 25% σε σχέση με το 2019, εμφανίζεται ο αριθμός των υποθέσεων που διαβιβάσθηκαν από την ΕΛ.ΑΣ, η οποία άλλωστε εξακολουθεί να αποτελεί τον κύριο φορέα προέλευσης των υποθέσεων της ειδικής αυτής αρμοδιότητας του Συνηγόρου του Πολίτη, δημιουργώντας εύλογο προβληματισμό.
Παράλληλα, ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε και η απόφαση του Συνηγόρου του Πολίτη για τη διενέργεια αυτεπάγγελτης, αυτοτελούς έρευνας για το τραγικό ναυάγιο που συνέβη τον Ιούνιο του 2023 ανοικτά της Πύλου, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη.
Η έκθεση του Συνηγόρου για το 2023 εστιάζει ιδιαιτέρως και στο φαινόμενο των προσαγωγών πολιτών από τα Σώματα Ασφαλείας. Αναπτύσσεται το θεσμικό πλαίσιο, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από το διεθνές, ενωσιακό και εθνικό δίκαιο και τη νομολογία και αναδεικνύονται στρεβλώσεις και καταχρηστικές πρακτικές που προσβάλλουν τον πυρήνα θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η στοχοποίηση κυρίως ανηλίκων και νεαρών ενηλίκων, αλλοδαπών, καθώς και άλλων ευάλωτων ομάδων και επαγγελματιών, ιδίως στο πλαίσιο δημόσιων συναθροίσεων, ελέγχων, προσαγωγών ή/και συλλήψεων, που αντέχει σταθερά στον χρόνο, η αμφιλεγόμενης νομιμότητας μεταχείριση των πολιτών που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των αρχών που γίνεται κανονικότητα, τα περιστατικά των υπό διερεύνηση επαναπροωθήσεων στα θαλάσσια σύνορα που υπερβαίνουν εκείνα στα χερσαία, αλλά και η ύπαρξη συστηματικών πλημμελειών που εξακολουθεί να παρατηρείται στην πλειοψηφία των πειθαρχικών ερευνών, αναδεικνύουν για ακόμη μια φορά τον εγγυητικό ρόλο του Εθνικού Μηχανισμού Περιστατικών Αυθαιρεσίας, ως ανεξάρτητου, εξωτερικού και αμερόληπτου μηχανισμού ελέγχου της δράσης της διοίκησης, σε κομβικό.
Η χαμηλή ποιότητα των διοικητικών ερευνών εξηγείται, σύμφωνα με την έκθεση, από μια προβληματική συναδελφική αλληλεγγύη και από μια «ιδιότυπη γραφειοκρατική ιδιοτέλεια»
Ακολούθως, έμφαση δίνεται στις σημαντικές πλημμέλειες που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια των διοικητικών ερευνών, οι οποίες υπονομεύουν την ποιότητά τους, ενώ δεν ατονούν, όπως υπογραμμίζεται, «οι αοριστίες και ασάφειες στο πόρισμα των διοικητικών εξετάσεων, ακόμη και ως προς τα πραγματολογικά στοιχεία των υποθέσεων, οι αντιφάσεις και η προχειρότητα, δεδομένα που, ακόμη και εάν δεν μπορούν να αποδοθούν στο σύνολό τους σε υπαιτιότητα των διενεργούντων/ουσών την έρευνα, αναπόφευκτα αφήνουν έκθετη στην ίδια κριτική τη διοικητική διερεύνηση στο σύνολό της».
Η χαμηλή ποιότητα των διοικητικών ερευνών εξηγείται κάποιες φορές, σύμφωνα με την έκθεση, από μια προβληματική συναδελφική αλληλεγγύη καθώς και από μια «ιδιότυπη γραφειοκρατική ιδιοτέλεια», η οποία δεν μπορεί να εντοπιστεί από τον παραδοσιακό έλεγχο νομιμότητας και κατ’ επέκταση διαιωνίζεται.
Ο Συνήγορος δεν καταγράφει μόνο την κατάσταση που επικρατεί σήμερα, αλλά προσφέρει λύσεις με νομοθετικές προτάσεις που έχουν τεθεί σε εκθέσεις του Εθνικού Μηχανισμού Διαχείρισης Περιστατικών Αυθαιρεσίας προηγούμενων ετών και οι οποίες δεν έχουν μέχρι στιγμής θεσμοθετηθεί – μεταξύ άλλων, η ενίσχυση του εθνικού μηχανισμού σε ανθρώπινο δυναμικό και πόρους, η ανάθεση των διοικητικών ερευνών σε εξειδικευμένα στελέχη των υποδιευθύνσεων διοικητικών εξετάσεων, καθώς και η λήψη και διατήρηση βιντεοληπτικού υλικού από τους χώρους κράτησης.
«Δεν αρκεί η αλλαγή και μόνο του θεσμικού πλαισίου λογοδοσίας και πειθαρχικού ελέγχου, της επαπειλούμενης, δηλαδή, εκ των υστέρων κύρωσης», επισημαίνει ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης.
«Απαιτείται και αλλαγή κουλτούρας στον διενεργούντα την έρευνα, αλλά και στο ίδιο το σώμα εν συνόλω. Χρειάζεται ενίσχυση της εκπαίδευσης, διαρκής επιμόρφωση και τακτικότερη αξιολόγηση της επάρκειας του προσωπικού. Χρειάζεται, επίσης, ο τόνος που θα εκπέμπει η ηγεσία, πολιτική και φυσική, να είναι σαφής, δυνατός και σταθερός. Να ενθαρρύνει και να συνδράμει την έρευνα κάθε καταγγελλόμενου περιστατικού, και να αποθαρρύνει κάθε απόπειρα συσκότισης ή συγκάλυψης. Απαιτείται επίμονη προσπάθεια, χωρίς παρεκκλίσεις και εκπτώσεις. Κοινός στόχος, τόσο της κοινωνίας στο σύνολό της, όσο και των ίδιων των Σωμάτων Ασφαλείας, δεν μπορεί παρά να είναι η διαρκής αναβάθμιση των ερευνών, η κατοχύρωση διαφανών, ουσιαστικών και αμερόληπτων διαδικασιών, η πιστή τήρηση των ουσιαστικών και δικονομικών εγγυήσεων, ώστε να ενισχύεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στην αξιοπιστία των πειθαρχικών ερευνών, και, εν τέλει, στα ίδια τα Σώματα Ασφαλείας», όπως τονίζει.
Δείτε την ετήσια έκθεση για το 2023 εδώ